حیا مقدم‌تر است یا حجاب؟

به گزارش خبرگزاری رسا، ویژه برنامه نهایت خوبی‌ها «بانوی تراز» به همت و مشارکت فرهنگسراهای سرو، رازی و امام به صورت مجازی برگزار شد و لاله افتخاری عضو هیئت علمی دانشگاه به پرسش کارشناس برنامه پاسخ داد.

پرسش و پاسخ‌های مطرح شده به شرح ذیل است:

*اساساً حجاب و عفاف به چه معناست؟

حجاب از «حجب» آمده که در زبان عربی به معنای مانع است. مانعی است که بین دو نامحرم ایجاد کرده تا از این طریق مصونیتی برایشان به وجود بیاورد. به عبارت دیگر، حجاب همان نوع لباس پوشیدن است. براساس شرع مقدس، خانم‌ها اجازه دارند که صورت و دست‌ها تا مچ را باز بگذارند و بقیه را باید بپوشانند.

عفاف اعم از حجاب است در زبان عربی به معنای خودداری کردن است. عفاف به این معناست که باید موانعی از درون را فعال کرده و در عرصه‌های مختلف خویشتنداری کند. عفاف می‌تواند در فکر، کلام، اندیشه، رفتار و کردار تجلی پیدا کند. بنابراین عفاف، می‌تواند حجاب را هم در خود جای دهد اما وابسته به همدیگر نیستند. ممکن است افرادی باشند که حجاب نداشته باشند اما عفت و پاکدامنی را حفظ کنند. البته حجاب ضامن عفاف است. حجاب بسترساز عفاف است و الزاماً حجاب، عفاف نمی‌آورد.

*حجاب و عفاف از دیدگاه امام خمینی (ره) چگونه قابل بازنمایی است؟

حضرت امام خمینی (ره) هم عالم آگاه دینی است و هم متعبد به احکام دینی است. ایشان حجاب را به معنای واقعی آن درنظر می‌گیرند و می‌فرمایند که حجاب اسلامی با آزادی مخالفت ندارد و اسلام با خلاف عفت مخالف است. از این فرمایشات به این نتیجه می‌رسیم که حجاب ضامن عفت بانوان است و برای آنان مصونیت می‌آورد.

امام خمینی در جای دیگری می‌فرمایند که حجاب برای حفظ ارزش‌های بانوان است. در جای دیگری تاکید می‌کنند که در اسلام، حجاب باید وجود داشته باشد اما این حجاب الزاماً چادر نیست. همان محدوده‌ای که اسلام درنظر گرفته است، کفایت می‌کند. بنابراین، حجاب به معنای لباس و رنگ خاصی نیست. امام خمینی در این زمینه، دست افراد را برای انتخاب حجاب باز می‌گذارند. البته به شرط آنکه محدوده شرع مقدس رعایت شود. این موضوع را در سیره خانواده خود ایشان می‌بینیم. در حقیقت دستشان را برای موضوعاتی باز می‌گذارد اما در موضوعاتی نظیر اختلاط با محرم کاملاً سختگیری می‌کنند و اجازه نمی‌دهند که گناهی اتفاق بیفتد.

*حجاب در اندیشه رهبر معظم انقلاب چه جایگاهی دارد؟

حضرت آیت الله خامنه‌ای همانند امام خمینی و مانند دیگر علمای دینی، براساس احکام شرعی عمل می‌کنند. ایشان بر حجاب بسیار تاکید دارند. در جایی می‌فرمایند که حجاب یک حکم دینی و مورد تاکید در وصیت‌نامه شهدا است. در جای دیگری می‌فرمایند، جوانی که جانش را بر کف دست گرفته، مهم‌ترین آرمانش حفظ حجاب است. ایشان به زیبایی خانم‌هایی که با حجاب در عرصه‌های مختلف ورزشی حاضر شدند را توصیف و از آنان تجلیل می‌کنند. برای مثال می‌فرمایند خانم ورزشکاری که با چادر روی سکو می‌رود و در برابر تمام تهاجم‌های مراکز ضد فرهنگ و دین مقاومت می‌کند، هم از خود شخصیت نشان داده و هم ملتش را معرفی می‌کند. به عبارت دیگر، چنین بانویی با حجاب خود به دنیا می‌گوید که من با شخصیتم و از ملتی نمایندگی می‌کنم که صاحب هویت، شخصیت و اصالت هستند.

من بازخورد این فرمایش دقیق رهبر انقلاب و حضور بانوان باحجاب در عرصه‌های ورزشی را کاملاً احساس کرده‌ام. خاطرم هست بانویی که دارای مدال طلای بین‌المللی بود مهمان ما در مجلس بود. او می‌گفت که من مسیحی‌ام اما وقتی گفتند که بانوان ایرانی باید باحجاب حاضر شوند، با خود گفتم زنی که در چنین میدانی با حجاب حاضر می‌شود قطعاً دارای خودباوری بسیار عمیقی است و حتماً می‌تواند موفق باشد. نکته قابل توجه این است که همین خانم‌ها تبدیل به الگویی برای زنان دیگر کشورهای اسلامی شدند. رهبر معظم انقلاب وقتی به حجاب می‌نگرند، به آثارش نیز توجه داشته و آن را موضوعی مقطعی نمی‌دانند. ایشان می‌فرمایند که خودنمایی یک لحظه است اما آثار سو آن برای جامعه، کشور و اخلاق بسیار مخرب است. به عبارت دیگر، آسیب‌های عدم رعایت حجاب بر همه وارد می‌شود و این‌گونه نیست که فقط یک نفر را درگیر کند. هم‌چنین می‌فرمایند که این آثار مخرب ماندگار هم است. البته در نقطه مقابل می‌فرمایند اگر چه رعایت حجاب سختی‌هایی را دارد اما این سختی‌ها کوتاه مدت بوده و برکاتش برای حفظ جامعه ماندگار خواهد بود.

*جایگاه این دیدگاه‌ها اکنون کجاست؟

باید بگوییم که مردم، مسئولین و تریبون‌دارهای ما در حق عفاف و حجاب ظلم کردند و حقش را ادا نکردند. عفاف و حجاب موضوعی است که هم با عفت افراد درگیر است و هم با فطرت آنان. حجاب موضوعی است که فطری بوده و افراد از درون بدان علاقه‌مند هستند. با این حال، متأسفانه عفاف و حجاب به درستی به جامعه معرفی نشده و روزنه‌های نفوذ دشمن باز گذاشته شده است. به هر حال دشمنان ما نمی‌خواهند که ما عفاف و حجاب داشته باشیم و در این زمینه کار می‌کنند.

وقتی انتخاباتی می‌شود، رئیس جمهوری که می‌آید اولین حمله را به حجاب دارد و طبیعتاً عفاف را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد یا اینکه در رمان‌ها، سینما، تئاتر و … باید چارچوب‌هایی رعایت شود. در صورتی که این چارچوب رعایت نشد، کم کم همه آسیب می‌بینند. به جز یکی دو دستگاه از ۲۶ دستگاه که در مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی نامشان به عنوان عفاف و حجاب آمده است، بقیه یا بیکار بودند یا کم‌کار.

لاله افتخاری: به جز یکی دو دستگاه از ۲۶ دستگاه که در مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی نامشان به عنوان عفاف و حجاب آمده است، بقیه یا بیکار بودند یا کم‌کار

*وضعیت امروز جامعه ما در مواجهه با موضوع مسئله عفاف و حجاب چگونه است؟

دقت داشته باشید که ما نمی‌توانیم بی‌حجابی را مصداق حق بدانیم. ما حق داریم و باطل و باطل تبرج دارد؛ یعنی جلوه‌گری دارد. کسی که خود را آراسته است، دوست دارد که بقیه او را ببینند. گاهی اوقات شاید احساس شود که جامعه خیلی درگیر بدحجابی یا کم‌حجابی است اما نمی‌توانیم افراد جامعه را یکدست ببینیم. عده‌ای کاملاً رعایت می‌کنند، نه فقط کسانی که از نسل‌های قدیمی‌اند بلکه حتی عده‌ای از جوانان برخلاف رفتار خانواده خود به حجاب روی آوردند و بدان پایبند هستند. در نقطه مقابل عده‌ای رعایت حجاب نمی‌کنند اما غرضی ندارند؛ یا بی‌توجه‌اند، یا زیبایی‌های حجاب را درک نکردند که مقصرش مسئولین و تریبون‌دارهای ما هستند و … اما تعداد اندکی هستند که اصلاً رعایت نمی‌کنند و غرض هم دارند. آنان عوامل استکبار و استعمارند. آنان مانکن‌های متحرکی‌اند که در خیابان‌ها حرکت می‌کنند، در فضای مجازی کارهایی می‌کنند و… به عبارت دیگر مروج فرهنگ دشمن هستند. به نظرم نباید افراد جامعه‌مان را یکدست ببینیم و صفر و صدی با آنان برخورد کنیم.

حضرت آیت الله خامنه‌ای اشاره کردند که آن جوانی که جان خود را در معرض خطر قرار می‌دهد و شهید می‌شود، یکی از مهم‌ترین توصیه‌ها و آرمان‌هایش حفظ حجاب است. من در زندگی عملی پدرم، شهید محمدحسین افتخاری دیدم که ایشان داروخانه خود را به عنوان یک پایگاه مهم برای امر به معروف و نهی از منکر قرار داده بودند. کاری که انجام می‌دادند این بود که اگر خانمی می‌آمد که بدحجاب بود بهشان می‌گفت که پول داروی خود را ندهید اما حجاب خود را رعایت کنید. هم از جیب‌اش می‌گذاشت و هم تذکر لسانی می‌داد. جالب این بود که بعد از شهادت ایشان تا چند سال که سر مزار ایشان می‌رفتیم، خیلی از خانم‌ها می‌آمدند و می‌گفتند این پدر شما بود که مرا با حجاب کرد.

*اهمیت نامگذاری هفته‌ای با عنوان هفته عفاف و حجاب در چیست؟

ما روز عفاف و حجاب را داریم. روزی که دهه‌ها قبل، عده‌ای در مسجد گوهرشاد جمع شده و در اعتراض به کشف حجاب رضاخانی تجمع کردند و تعداد قابل توجهی از آنان به شهادت رسیدند. این واقعه تبدیل به نقطه عطفی در تاریخ و ماندگار شد. مخصوصاً در مسجدی که به نام یک خانم است که نسبت به همین کار اقدام کرده بود.

این اتفاق باعث شد تا ۲۱ تیرماه به نام روز عفاف و حجاب نامگذاری شود تا بیشتر بدانیم که چه اتفاقی رخ داد و ما چه مسئولیتی داریم؟ آیا امانت‌دار خوبی برای مسئولیتی که آنان به دست ما سپردند هستیم یا خیر؟ نکته دیگری که امسال دیده می‌شود، تقارن ۲۱ تیرماه با سالروز ازدواج حضرت علی و حضرت فاطمه است. حاصل این ازدواج فرزندان بابرکتی است که دنیا اکنون منتظر ظهور منجی حاصل از این ازدواج است. باید تقارن این دو مناسبت را به فال نیک بگیریم و توجه داشته باشیم حالا که این دو مناسبت در یکجا قرار گرفته وظیفه ما چیست؟ حجاب در سیره فاطمی چه جایگاهی دارد؟ آیا حضرت در کنج خانه نشستند یا اینکه ضمن تاکید بر حفظ حجاب در جایی که مردان کم بیاورند، یک تنه مردانه بر درب خانه مهاجرین و انصار می‌آیند و رسالت خود را انجام می‌دهند؟

*نظر شما درباره تهاجم فرهنگی دشمن و مدیریت داخلی کشور در حوزه عفاف و حجاب چیست؟

ورود بی‌حجابی به کشور ما تهاجمی از سوی دشمن بود. وقتی دشمن می‌خواست عرصه‌های مختلف را در کشورهای اسلامی فتح کند، حتی در کشور خودشان می‌خواستند بر زنان سلطه پیدا کنند، به بهانه آزاد کردن حجاب وارد شدند اما در حقیقت آنها را به قید انداخت. این چه آزادی است که خانم مجبور است با یکسری لباس‌های خاص و آنچنانی متناسب با مد خودش را در اختیار آنان قرار دهد؟

پدرم شهید محمدحسین افتخاری داروخانه خود را به عنوان یک پایگاه مهم برای امر به معروف و نهی از منکر قرار داده بودند. کاری که انجام می‌دادند این بود که اگر خانمی می‌آمد که بدحجاب بود بهشان می‌گفت که پول داروی خود را ندهید اما حجاب خود را رعایت کنید. هم از جیب‌اش می‌گذاشت و هم تذکر لسانی می‌داد

چیزی که رضا خان و اطرافیانش آوردند، کشف حجاب بود که البته خانم‌های ما به زبان خوش آن را نپذیرفتند. خیلی‌ها سال‌ها از خانه بیرون نیامدند، اما در نهایت بی‌حجابی به مردم ما تحمیل شده و حجاب از آنها گرفته می‌شود. به عبارت دیگر، یکسری روشنفکرنماها عامل ورود بی‌حجابی به کشورمان شدند. البته مزدور بودند و دشمن از آنان استفاده کرد تا حجاب از جامعه ما گرفته شود.

*حجاب و عفاف و به ویژه حیا چه تأثیراتی در تحکیم بنیان خانواده دارد؟

در قرآن کریم نحوه صحبت کردن برای خانم‌ها معرفی می‌شود. قرآن می‌فرماید اگر صحبت لطیفی باشد حتی خود آن هم می‌تواند طمع بیماردلان را نسبت به آن خانم جلب کند. بنابراین حفظ حجاب و عفاف می‌تواند به حفظ حریم خانواده بسیار کمک کند. حیا آن شرمی است که در انسان به وجود می‌آید و معمولاً، حیا از عقل سرچشمه می‌گیرد. به عبارت دیگر کسی که عاقل است نمی‌تواند بی‌حیا باشد. حیا باعث می‌شود که بنیان خانواده تحکیم یابد. وقتی پوشش یک خانم، پدر، پسر و دختر خانواده مناسب باشد و باحیا رفتار کند و سخن بگوید، حریم نامرئی بین همه افراد خانواده گذاشته شود و همین حیا باعث می‌شود که هنجارشکنی نداشته باشیم.

*جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در موضوع مهم عفاف و حجاب کجاست؟

امر به معروف و نهی از منکر هم یکی از فروع دین ما و هم یکی از وظایف مسئولین است. حتی سرنوشت جوامع گره خورده به این است که آیا به امر به معروف توجه داریم یا خیر؟ اگر کسانی که در این کشتی نشسته‌اند مانع از کسی شوند که می‌خواهد کشتی را سوراخ کند، همه به سلامت به مقصد می‌رسند اما اگر مانع نشوند و هر کس بگوید که این تذکر وظیفه دیگری است، در نهایت همه غرق می‌شوند.

*آیا شما با حضور زنان در ورزشگاه موافقید؟

یکسری موضوعاتی وجود دارد که برای این دولت و دولت قبلی نیست. به یاد دارم که در مجلس هفتم بودیم؛ در آن زمان هم یک دولت ارزشی سرکار آمد اما در همان زمان و در ایام انتخابات هم موضوع حضور زنان در ورزشگاه‌ها مطرح شد. باید دید که آیا نفس حضور زنان در ورزشگاه‌ها ممنوع است یا اینکه شرایط، آن را ممنوع می‌کند؟ بنابراین نگاه صفر و صدی به حضور آنان در ورزشگاه‌ها نگاهی کودکانه و ابتدایی است. اینکه بگوییم حضور خانم‌ها در ورزشگاه‌ها ممنوع یا الزامی است، باطل است، بلکه باید بررسی کنیم. بنده مسئول شورای راهبردی بسیج بانوان بودم. در آن زمان جلساتی درباره حضور زنان در ورزشگاه‌ها داشتیم و این موضوع دسته‌بندی شد که این ورزشگاه چگونه ورزشگاهی است، ورزش چیست و نوع پوشش غالب چه می‌باشد.

نگاه صفر و صدی به حضور آنان در ورزشگاه‌ها نگاهی کودکانه و ابتدایی است. اینکه بگوییم حضور خانم‌ها در ورزشگاه‌ها ممنوع یا الزامی است، باطل است، بلکه باید بررسی کنیم

در جمعی از مدال‌آوران عرصه بین‌الملل حضور داشتم. وقتی از آنان سوال پرسیدم که آیا دغدغه اصلی‌تان حضور در ورزشگاه‌هاست؟ پاسخ دادند، نه. مطالبه اصلی آنان رفع تبعیض و ایجاد نگاه عادلانه بود. آنان درخواست داشتند که به امکانات ورزشی دسترسی داشته باشند و شرایط‌شان برای حضور در مسابقات فراهم باشد. اگر مطالبه بانوان دنیا رفتن به ورزشگاه یا دوچرخه‌سواری بود، اکنون باید همه زنان آمریکایی، انگلیسی و …خوشبخت‌ترین بودند اما چنین چیزی را نمی‌بینیم. بلکه می‌بینیم اگر جایی همایشی برگزار می‌شود، بیشترین تجمع جایی است که مسئله زنان مطرح می‌شود. در حقیقت هنوز خانم‌ها به مطالبات اصلی خود نرسیده‌اند. مسئولینی که فوراً می‌آیند و موضوع حضور زنان در ورزشگاه‌ها را مطرح می‌کنند، نه زنان را شناخته‌اند، نه ورزش را شناخته‌اند و نه مطالبات بانوان را.

*مفهوم حیا و ابعاد مختلف آن چیست؟

در مورد حیا کتاب‌های لغت مفاهیم مختلفی را مطرح کردند و به عنوان انکسار، انفعال، تاثیرپذیری، عامل بازدارنده و … از آن یاد می‌کنند اما در اصطلاح همان چیزی است که همه ما می‌دانیم. یعنی اینکه نفس به صورتی در داخل ملاحظات محصور شود که او را از انجام یک سری از کارها باز دارد. آن ملاحظات می‌تواند شرعی، عقلی، قضاوت دیگران و… باشد. گاهی اوقات انسان می‌خواهد کاری انجام دهد اما قضاوت و حرف دیگران مانع او می‌شود، گاهی اوقات عقلش او را باز می‌دارد و گاهی اوقات قوانین شرعی او را محدود می‌شود و انسان حیا می‌کند. بنابراین محدودیتی در نفس ایجاد می‌شود که او را از انجام کاری کنترل می‌کند.

*اهمیت حیا در خانواده‌ها از چه منظری است؟

حیا از عقل نشأت می‌گیرد؛ عقل و فطرت پیامبران درونی انسان هستند و پیامبران بیرونی هم همان هدایتگران انسان هستند که آنها را می‌شناسیم. این دو پیامبر با یکدیگر در ارتباطند. اگر حیا در خانواده‌ای حاکم باشد، بنیان خانواده تحکیم می‌شود، حریم‌ها و حرمت‌ها حفظ می‌شود و شاهد هنجارشکنی‌های خانمان برانداز نیستیم.

حیا از عقل نشأت می‌گیرد؛ عقل و فطرت پیامبران درونی انسان هستند و پیامبران بیرونی هم همان هدایتگران انسان هستند که آنها را می‌شناسیم. این دو پیامبر با یکدیگر در ارتباطند

*حیا در زنان و مردان چگونه باید باشد و چه تفاوتی با یکدیگر دارد؟

بعضی مسائل وجود دارد که هم زنان و هم مردان باید رعایت کنند؛ برای مثال حفظ چشم از نگاه به نامحرم که در قرآن نیز بدان اشاره شده است. این‌گونه نیست که بگوییم خانم‌ها باید حجاب‌شان را رعایت کنند و آقایان هر کاری که دلشان می‌خواهد انجام دهند. از طرف دیگر، خانم‌ها نیز نمی‌توانند هر چیزی را تماشا کنند. قرآن کریم از آقایان آغاز می‌کند و به پیامبر می‌فرماید که به مردان مؤمن بگوید چشم‌های خود را نگه دارند و پایین بیندازند. در آیه بعدی، خداوند خطاب به بانوان می‌فرماید که زنان هم چشمانشان را کنترل کنند. دقت داشته باشید که چشم و گوش مبادی ورودی اطلاعات به انسان است. قلب حرم الهی است و باید شفاف و پاک بماند.

بنابراین هم زن و هم مرد باید حیا داشته باشند. البته در مواردی این دو مشترک است و در جاهایی دیگر خیر. برای مثال در مورد گفتار و رفتار به بانوان تاکید بیشتری در قرآن شده است.

*حیا از منظر اسلام چه تعریفی دارد؟

در گفتار بزرگان ما آمده است کسی که حیا ندارد، دین ندارد. در قرآن کریم هم نمونه‌هایی مثل دختران شعیب را می‌بینیم که قرآن در توصیف آنان از «حیا در راه رفتن» استفاده می‌کند. در جایی دیگر قرآن فرموده است که اگر زنان خلخال به پای داشته باشند و با راه رفتن آن را به زمین بکوبند که باعث جلب توجه شود، منع شده است. البته باید دقت داشت که حیا کردن زمان و مکان دارد. گاهی اوقات افرادی را می‌بینیم که می‌خواهند سوال شرعی بپرسند اما حیا می‌کنند و به بیراهه می‌روند. اینجا نباید حیا کند و باید سوالش را بپرسد. حیا باعث حفظ خود انسان، هم خانواده او و هم جامعه بزرگ‌تری که در آن زندگی می‌کند، می‌شود. قرآن کریم در مورد حضرت یوسف می‌فرماید که وقتی زلیخا به سمت یوسف آمد، او عقلش را به کار انداخت و به طرف زلیخا نرفت. بنابراین حیا می‌تواند بازدارندگی ایجاد کند. روایت‌های بسیار زیادی در این زمینه داریم و چه خوب است جامعه‌شناسان و کسانی که در حوزه آسیب‌های اجتماعی و خانواده فعالیت دارند، روی این موضوعات کار کنند.

اکنون با از بین رفتن مرزها در فضای مجازی، حیا زدایی راحت‌تر شده و حفظ حریم و تقوا سخت‌تر شده است. در این صورت مراقبت‌ها باید بیشتر شود و باید بیشتر حواسمان به خودمان باشد. برای مثال فردی می‌خواهد عکسی از یک مراسم شخصی را برای دوستش بفرستد، ممکن است این عکس شخصی از جای دیگر یعنی نرم‌افزارهای پیام‌رسان هم دیده و کنترل شود. حتی گاهی ممکن است که اشتباهاً این عکس را برای کس دیگری بفرستد. اینها اقدامات خطرناکی است که می‌تواند عواقبی را به همراه داشته باشد و از این نظر باید دقت زیادی به خرج داد.

*حیا مقدم‌تر است یا حجاب؟

به نظرم هر دو موضوع از مسائل دین ما است و از یکدیگر جدایی ناپذیرند. بنابراین حیا و حجاب در کنار یکدیگر قرار دارند. به عبارت بهتر حجاب کمک می‌کند که حیا ایجاد شود. البته نمی‌توانیم بگوییم کسی که کم حجاب است، الزاماً بی‌حیا است. شاید دقت و توجه نداشته است اما بی‌حجابی او چه بخواهد و چه نخواهد موجب خدشه‌دار شدن حیا در خود او و جامعه می‌شود.

از سوی دیگر، نمی‌توانیم بگوییم کسی که حجاب را رعایت می‌کند، همه ابعاد حیا را دارد. ممکن است که در ظاهر حجاب داشته باشد اما در دلش چیز دیگری بگذرد که با حیا فاصله زیادی داشته باشد، یا راه رفتن و حرف‌زدنش به گونه‌ای باشد که مخالف حیا باشد. بنابراین حجاب و حیا با یکدیگر ارتباط داشته و بر هم تأثیر می‌گذارند اما الزاماً یکی نیستند. دارای تفاوت‌هایی‌اند اگرچه ممکن است در جایی بر یکدیگر منطبق شوند.