بزرگترین نیکوکار جهان کیست و موقوفه‌ او کدام است؟

به‌گزارش ایسنا، تاکنون هیچکس نتوانسته موقوفه‌ای به بزرگی و مختصات "ربع رشیدی" ایجاد کند. وقف‌نامه‌ ربع رشیدی به دست خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی وزیر بزرگ دوران ایلخانی نوشته شد.

یک پژوهشگر در این‌باره گفت: با توجه به اهمیت جهانیِ این وقف‌نامه‌ و اینکه ده‌ها کتاب و مقاله در خصوص آن و واقف مشهورش نوشته شده، باید گفت این وقف‌نامه‌ ارزشمند موقوفاتی قابل توجهی در تبریز، یزد، کرمان، همدان و... داشته که جزء به جزء به ذکر موقع رقبات و نیات واقف پرداخته است.

خسرو محمدی در گفت‌وگو با ایسنا، ادامه داد: این وقف‌نامه درباره‌ همدان به‌وجود یک ابواب البر (خانه‌ی نیکوکاری/خیریه)، یک دارالشفاء و زمین‌های وقفی منطقه‌ شراء پرداخته است. خواجه رشید برای دارالشفائی که در زادگاهش همدان ساخته بوده منابع مالی مشخصی قرار داد و دوستش را که ملک‌الاطباء ابن مهدی نام داشت متولی آن قرار داد.

وی درباره‌ خواجه رشیدالدین همدانی بیان کرد: رشیدالدین فضل الله پسر ابوالخیربن‌عالی یا غالی از همدان بود و در حدود سال ۶۴۸ به دنیا آمد. شغل او پزشکی و کارهای دیوانی بوده و از پدر پزشکی را آموخته بود. در دوران چهار شاه ایلخان وزیر بود اما عمده فعالیت‌های او مانند ایجاد موقوفه ربع رشیدی در دوران غازان خان انجام شد.

این باستان‌شناس با بیان اینکه پدر او ابوالخیر ملقب به عمادالدوله و عمادالدین و جدش عالی یا غالی ملقب به موفق‌الدوله بوده است و این می‌رساند که خانواده‌ او ثروت و نفوذ فراوانی داشته‌اند، تصریح کرد: لقب فضل‌الله را در کتب عربی غالبا رشیدالدوله و در فارسی رشیدالدین می‌نویسند. در کتاب تاریخ وصاف که در دوران خود او نوشته شده لقبش رشیدالحق و الدنیا و الدین و هم رشیدالدوله و الدین، ضبط شده. به خاطر رقابت با تاج‌الدین علیشاه و به تهمت کوتاهی در مداوای سلطان محمد خربنده که به مرگ او منجر شده به همراه پسر شانزده ساله‌اش مقتول و اموالش را ضبط کردند. او در موقع وفات هفتاد ساله بود.

محمدی در مورد وقف‌نامه‌ جهانی خواجه رشید، یادآور شد: اهمیت این وقف‌نامه را باید در اعلام و رجال این موقوفه و یک یک کسانی که این وقف‌نامه را به خط و مهر خویش تسجیل کرده‌اند و طبعاً همه از اعیان، فقها و علماء زمان بوده‌اند مانند علامه حلی شناخت. رشیدالدین با علامه حلی مرتبط بوده و رساله‌ای هم در باب عقاید علامه در مورد زیارت نوشته است.

این پژوهشگر مطرح کرد: اما کهن‌ترین موقوفه‌ ایران کدام است؟ قدمت آن به چه زمانی می‌رسد؟ چه کسی آن را ایجاد کرده است؟ و نیت (هدف) او از ایجاد آن چه بوده است؟ کهن‌ترین متن‌ در گستره‌ جغرافیایی ایران امروز که در آن از واژه‌ی وقف استفاده شده مربوط به تمدن جلگه‌ی خوزستان یعنی عیلام باستان است این متون میخی از دوره سوکلمخها که به نایب‌السلطنه‌های بزرگ ایلام و شوش معروف هستند به‌جا مانده است.

وی افزود: براساس یکی از آن متون معبر سنگ فرشی از اوایل هزاره دوم ق.م ساخته و وقف اَئا، اینشوشینک و انزگ (خدایان عیلامی) شده است. همچنین در دوره‌ی عیلام میانه‌ی I(۱۵۰۰-۱۴۰۰ق.م) به دستور تپتی- اَهَر/تپتی آهار (شاه عیلامی) به خط میخی بر روی یک دسته‌ی هجده‌تایی از قطعات آجر متنی حک شده که‌ در آن نوشته: تپتی اَهَر که خود را پادشاه شوش می‌خواند بنایی آجری به نام اِ. دو. اِ در شوش ساخت و آن را وقف اینشوشینک کرد.

محمدی ادامه داد: بر همین اساس و با تکیه بر داده‌های باستان شناختی به دست آمده از شوش و تمدن آن می‌توان گفت سنت وقف در حدود سه هزار سال پیش در آن سرزمین به شکل قابل توجهی شناخته شده بود. درباره‌ی زیگورات چغازنبیل (ایلام میانه‌یII - ۱۴۰۰تا ۱۲۰۰ ق.م) اما بسیار گسترده‌تر از این هم می‌توان سخن گفت. زیگورات در دوران رونق از میلیون‌ها آجر ساخته شده بود. آجرهای کتیبه‌داری که طبق متن میخی حک شده بر بعضی از آنها اونتش نپیریش (دیگر شاه عیلامی) زیگورات را ساخت و وقف اینشوشیناک کرد. بر این اساس می‌توان معبد چغازنبیل را بزرگت‌رین مجموعه‌ی موقوفه‌ و اونتش ناپیریش را بزرگترین واقف عهد باستان در ایران به شمار آورد.

وی تصریح کرد: با جستجوی بیشتر در آثار تمدن عیلام به شواهد دیگری درباره‌ی رواج سنت وقف در آن دوران برمی‌خوریم. یک مهره عقیق با متن اکدی به این شرح: به ایشتَرن (خدای شهر) کوری گلزو این را هدیه کرده است و نیز کتیبه‌ی دیگری با این مضمون: من پیکره‌هایی را که اونتش- نپیریش در سیان – کوک برپا کرده بود، آنگاه که پروردگارم اینشوشینک از من خواست، برداشتم و در شوش به اینشوشینک، پروردگارم اهدا کردم وجود دارد که نشان می‌دهد ساخت و اهداء اشیاء وقفی و نذری یک سنت رایج در عیلام باستان بوده است. یک مهره عقیق کتیبه‌دار که گفته می‌شود از ایران آمده است و متنی وقفی از شگرکتی – شوریَش پادشاه کاسی به الهه نمه دارد نیز جزء غنائم شوتروک نهونته از بابل است. شوتروک نهونته معبدی ساخت یا معبدی کهن را بازسازی کرد که وقف رب النوع ایشنی کرب شد.

انتهای پیام