تاب آوری در والدگری کودکان با نیازهای ویژه

در واقع تولد یک کودک با نیازهای ویژه یک تروما است که تمامی ابعاد زندگی خانواده را تحت شعاع خود قرارمی دهد، موضوع هزینه ها، ترس از قضاوت شدن دیگران، محدود کردن دامنه تعاملات اجتماعی و تحمل درد و رنج از جمله مواری هستند که بر روی کیفیت زندگی اعضاء خانواده اثر می گذارد. نگهداری کودک با نیازهای ویژه به نوبه خود به شرایط خاص و ویژه ای نیاز دارد.

دابسون و همکاران دراین زمینه چنین اظهارمی دارند: «والدین کودکان با نیازهای ویژه متحمل دوره ای از سوگواری می شوند که به داغ دیدگی شبیه است بدین معنی که این دسته از والدین سوگوار مرگ فرزندِ کاملی می شوند که در ذهن شان داشتند.»

در پاره‌ای از موارد نیز مشاهده می شود که به دنیا آمدن کودک با نیازهای ویژه بر روی سلامت روان والدین و نیز سایر اعضاء خانواده(خواهران وبرادران) تاثیر گذاشته و آن ها را دچار افسردگی، اضطراب، احساساتی نظیر ناامیدی، ترس و نگرانی از آینده ای مبهم وتاریک و همچنین اختلافات زناشویی می کند ودر مواردی حتی منجر به طلاق نیز می شود.

درکنار این مشکلات ،والدینی نیز هستند که نسبت به چنین موقعیتی نگرش و برخورد کاملا متفاوتی دارند ومعتقدند که الزاما حضوریک کودک با نیازهای ویژه تاثیرات منفی نه تنها نخواهدگذاشت بلکه می تواند اثرات مثبت وقابل ملاحظه ای درزندگی آنان همراه داشته باشد. حضوریک کودک بانیازهای ویژه درخانواده می تواند به ویژگی هایی همچون رشد ونمو ،پذیرش واقعیت و تفاوت ها ،سرسختی، همدلی بادیگران،مسئولیت پذیری،درک مسائل دیگران وازهمه مهمترتاب آوری را در والدگری آنان افزایش دهد.

تاب آوری توانایی مواجهه با شرایط ناگوار، غلبه بر موانع و مشکلات زندگی است. تاب آوری هم یک ویژگی شخصیتی است و هم یک مهارت سازش یافتگی که می تواند اکتسابی نیز باشد و می توان آن را به والدین آموزش داد. وقتی که افراد به این توانمندی می رسند، می آموزند که چگونه و چطور می توانند با چالش ها ومسائل محیط زندگی به روش کارآمدی رویارو شوند و آنجاست که به این مشکلات نه به عنوان یک تهدید بلکه به عنوان یک فرصت می نگرند. آن را فرصتی برای رسیدن به بلوغ و پختگی، افزایش صبر و برباری، بهره مندی هرچه بیشتر و بهتر از موقعیت های زندگی و در آخر احساس رضایت مندی و رسیدن به لذت وآرامش درونی معنی می کنند.

پژوهش های بسیاری نشان داده اند که میزان بالای تاب آوری در والدگری کودکان با نیازهای ویژه بر روی اعضاء خانواده اثرات و پیامدهای بسیارخوبی به همراه داشته است وباعث بهبود کیفیت زندگی آنان شده است. چراکه والدین تاب آورکودکان بانیازهای ویژه، ویژگی هایی دارند که دیگر والدین ندارند.

در ادامه به بررسی ویژگی های والدین تاب آور کودکان با نیازهای ویژه خواهیم پرداخت:
1- یکی از موضوعات بسیارمهمی که میتوان برافزایش میزان تاب آوری والدین وغلبه برمشکلات تاثیربگذارد ابتدا پذیرش کودک بانیازهای ویژه وسپس در جست وجوی برآمدن دانش‌افزایی و کسب اطلاعات علمی کافی در زمینه کودکان با نیازهای ویژه است به بیان دیگر والدینِ تاب‌آورکودکان با نیازهای ویژه شناخت و دانسته های خود را درباره بیماری، مشکلات، دلایل و عوامل زمینه ساز بیماری افزایش داده و در تلاش اند تا اطلاعات ارزنده ای بدست آورند تا بهتر بتوانند بامسائل کنار بیایند و اضطرابشان را به میزان قابل ملاحظه ای کاهش دهند. بنابراین والدین تاب آورکودکان بانیازهای ویژه به این دو مقوله ،توجه زیادی می کنند.

2-والدین تاب آورآموخته اند که واقعیت را بپذیرند و نقاط منفی را قبول کنند ولی آن ها را جدی نگیرندو به آنها اجازه ندهندکه برروی تمام ابعادزندگی شان سایه بیافکند به بیان دیگرآنها درتلاش‌اند تااز کاه کوه نسازندو برروی جنبه هاونقاط مثبت وخوب زندگی شان تمرکز کنند آنها همچنین به دنبال تجربه کردن لذات وهیجانات مثبت در زندگی شان هستند واین مهارت را به دیگر اعضاء خانواده نیز آموزش می دهند،درکل والدینِ تاب‌آورکودکان با نیازهای ویژه، از سطح بهزیستی-روانی بالایی برخوردارند وداشتن تفکر مثبت در زندگی را نشانه ای از قدرت ودارایی خود می دانند ودائما باخود تمرین می کنند تا در زندگی از آن استفاده کنند.

3- والدینِ تاب‌آورکودکان با نیازهای ویژه، مهارت روش های حل مسئله را آموزش دیده اند و در موقعیت های مختلف آن را بکار می برند.
4- والدینِ تاب‌آورکودکان با نیازهای ویژه،نسبت به فرزند خود باشفقت ومهربانی رفتار می کنند و وجود او را هدیه ی الهی می دانند، برای او انرژی ووقت گذاشته وهمین امر را با رفتاروکردارشان به سایرخواهران وبرادران کودک بانیازهای ویژه آموزش می دهند که باید به او احترام بگزاریم وبا لطافت ونرمی برخوردکنیم.

5- والدینِ تاب‌آورکودکان با نیازهای ویژه،از اعتماد به نفس بالا و والایی برخوردارند بدین معنی که آنها با شناخت از خود (توانمندی ها،نقاط ضعف ) به درک کاملی از خود رسیده اند وبرای خودشان یک هدف ومعنایی در زندگی یافته اندو نیز به این باوررسیده اند که هرموجود زنده ای در این جهان پهناور یک رسالتی برعهده دارد که بهتراست آن را به نحو مطلوبی به ثمر رساند. بنابراین باتمام وجود وسرشاراز عشق وعلاقه در نگهداری وتربیت فرزندبانیازهای ویژه قدم برمی دارند ودر این مسیر کوچکترین حقی را از اوضایع نمی کنند.

6-والدین تاب آوراز خودکارآمدی بسیاربالایی برخوردارهستند،آنهاخودوتوانمندی های خود را باور دارند وبه خوبی خود را مدیریت می کنند آنها برای برآورده کردن نیازهایشان به دیگران متکی نیستند.

7-والدین تاب آور برای آینده ی هرچه بیشتروبهتر کودکانشان با نیازهای ویژه برنامه ریزی ونیز تلاش می کنند ،از موانع ومشکلات موجود در حال وآینده آگاهی یافته ودرصدداین هستند تا آن ها را همچون گذشته از مسیر خود بردارند تا یک زندگی متعادل وباکیفیتی را برای فرزندشان با نیازهای ویژه فراهم آورند.

8-والدینِ تاب‌آور کودکان بانیازهای ویژه،بجای استفاده از مکانیزم های دفاعی همچون سرکوب،انکار و اجتناب ،مشکل و مسئولیت فرزند شان با نیازهای ویژه را قبول کرده اند و به جای واکنش دادن به مشکلات هیجانی-رفتاری او به آنها پاسخ می دهند.



دکتر سمیه عابدینی مزرعه
روانشناس و مدرس دانشگاه