از کوتاهی به ظاهر ساده شرکت دارویی آلمانی تا شکل گیری فاجعه تالیدومید (+عکس)

عصر ایران؛ دکتر رکسانا دانیالی - تالیدومید نام منتخب برای دارویی آرام بخش است که در اواخر دهه 50 و اوایل دهه 60 میلادی به منظور درمان تهوع حاملگی مورد استفاده قرار گرفت. اما همین ورود ناگهانی به بازار دارویی آن هم بدون بررسی های کافی، منجر به نقص مادرزادی شدید در نوزادانی شد که مادران آنها طی دوره بارداری از تالیدومید کمک گرفته بودند.

این دارو با عنوان تجاری "کونترگان" یا "دیستاوال" برای اولین بار توسط شرکت تحقیقات دارویی و تولید کننده دارو آلمانی به نام گروننتال GmbH در سال 1954 تولید و در سال 1958 هم به بازار دارویی انگلستان معرفی شد. اما به دنبال ضایعات جبران ناپذیر در نسل های بعدی مصرف کنندگان، مصرف آن در سال 1961 در انگلستان به کلی متوقف شد.

درباره فاجعه تالیدومید

زمانی که تالیدومید در سال 1957 در آلمان غربی به بازار عرضه شد، به صورت دارویی OTC یا بدون نیاز به نسخه پزشک فروخته می شد. در ابتدا تصور بر این بود که داروی مذکور نسبتا کم عارضه محسوب می شود و بدون نگرانی می توان از آن در دوران بارداری و همچنین حالت عادی برای درمان اضطراب، اختلالات خواب و تهوع صبحگاهی استفاده کرد. اما از آن جایی که مطالعات انجام شده پیش از ورود دارو به بازار کافی نبود، نگرانی های روز افزون در خصوص نواقص مادرزادی در سال 1961 شکل گرفت که سبب قطع مصرف تالیدومید در اروپا شد.

تعداد کل جنین هایی که در دوران بارداری با تالیدومید تحت تاثیر قرار گرفتند، 10 هزار نفر تخمین زده می شود. طبق آمارهای منتشر شده، از این تعداد حدودا 40 درصد در زمان زایمان از دست رفتند. آنهایی که موفق به بقا شدند نیز دارای مشکلات قلبی- عروقی، اندامی، چشمی و مجاری ادراری بودند. بدین ترتیب ورود اولیه دارو به بازار آمریکا از جانب دکتر فرانسیس کیتلین اولدهم کلسی داروساز و پزشک کانادایی- آمریکایی فعال در سازمان غذا و دارو آمریکا منع شد. در واقع نواقص مادرزادی ناشی از تالیدومید سبب شد تا روند تنظیم و نظارت بر تولید داروها در بسیاری از کشورهای دنیا تقویت شود.

اولین کودکی که تحت تاثیر عوارض مصرف تالیدومید در دوران بارداری متولد شد، به فرزند یکی از کارمندان شرکت گروننتال GmbH در تاریخ 25 دسامبر سال 1956 مربوط می شود. این دارو سبب ایجاد طیف وسیعی از ناتوانی های فیزیکی و ارگانی در نوزادان شده بود که تماما نیز غیر قابل بازگشت و درمان بودند. از جمله مهم ترین عوارض گزارش شده می توان به کوتاه شدگی یا حتی حذف کلی دست و پا، ناهنجاری در شکل گیری عادی دست ها و انگشتان، آسیب به گوش و چشم ها، اختلالات حسی، فلج صورت، صدمه به مغز، اندام های داخلی و ساختار اسکلتی اشاره کرد.

اما چقدر طول کشید تا پزشکان و متخصصین به ارتباط میان مصرف تالیدومید در دوران بارداری و نواقص مادرزادی مشاهده شده پی ببرند؟

طی سال های مذکور نوزادان متعددی با ناتوانی های جسمی مختلف به دنیا می آمدند که مشابه ناتوانی های ایجاد شده ناشی از تالیدومید بودند. به بیان دیگر یک سری از اختلالات ژنتیکی دیگر نیز هستند که منجر به ناهنجاری های فیزیکی می شوند و به همین دلیل ارتباط بین تالیدومید و نواقص مادرزادی به سرعت شناسایی نشد. برای مثال سندرم هولت اورام و TAR بر اندام های فوقانی تاثیر می گذارند. سندرم Poland دست ها و بد شکلی مادرزادی پاچنبری قسمت پا و مچ پا را تحت تاثیر قرار می دهد.

شواهد و مدارک

اخیرا شواهد و گزارشاتی منتشر شده که نشان می دهند ریسک آسیب تالیدومید به جنین در رحم از جانب شرکت گروننتال GmbH نادیده گرفته شده بود. از این رو نخستین ارتباط بین دارو و نواقص مادرزادی طی مقاله ای در سال 1961 از سوی پزشک استرالیایی به نام ویلیام مک براید در هفته نامه پزشکی معروف لنست فاش شد. چنین اقداماتی باعث شد تا شرکت در تاریخ 26 نوامبر همین سال تالیدومید را به طور رسمی از چرخه مصرف کنار بگذارد. 2 روز بعد توزیع کنندگان بریتانیایی نیز از این تصمیم پیروی کردند.

در مجموع چندین نوزاد در دام فاجعه تالیدومید گرفتار شدند؟

یافتن ارقام دقیق تعداد نوزادان متولد شده با آسیب ناشی از تالیدومید بسیار دشوار است و منبع قابل اعتمادی نیز در این راستا وجود ندارد، چرا که بسیاری از آنها زنده متولد نشدند و برخی نیز ظرف مدت زمان کوتاهی پس از تولد فوت کردند. با این حال اعتقاد جهانی بر این است که مجموعا 100 هزار نوزاد تحت تاثیر دارو قرار گرفتند و تخمین زده می شود که از این تعداد بیش از 10 هزار نوزاد در سراسر دنیا متولد شدند. امروزه کمتر از 3 هزار تن از نوزادان مذکور زنده مانده اند. همچنین گفته می شود که در حال حاضر 448 نفر هم در انگلستان زندگی می کنند که متاثر از فاجعه تالیدومید هستند.

تحقیقات نشان می دهند که افراد مبتلا به فاجعه تالیدومید از نظر سلامت جسمانی در مقایسه با مردم هم سن و سالم، شرایط مطلوبی ندارند. دو سوم از این قربانیان گزارش کردند که سلامت جسمانی آنها از بیمارترین اعضای جامعه (نزدیک به 2 درصد از کل جمعیت) نیز بدتر است. مهم ترین مشکلات جسمانی به صورت زیر دسته بندی می شوند:

- اکثر بیماران با درد شدید و یا مستمر دست و پنجه نرم می کنند که راه درمان و فراری از آن وجود ندارد. این وضعیت توسط بیش از 90 درصد از قربانیان فاجعه تالیدومید تجربه می شود.

- یکی دیگر از عوارض مشخص کاهش انعطاف پذیری فیزیکی و توانایی حرکت است. در واقع قابلیت کشش، خم شدن و در ادامه انجام امور روزمره برای فرد به کلی از بین می رود.

- احساس سوزن سوزن شدن و بی حسی که خود به معنای محدودیت توانایی در گرفتن اجسام و استقلال فردی است.

- سلامت روانی و احساسی نامساعد که فرد را به سوی ابتلا به اختلال اضطراب عمومی و افسردگی سوق می دهد.

-------------------------------------------------------------------

بیشتر بخوانید:

*چگونه کودک پر انرژی خود را آرام کنیم؟

*نگاهی علمی به هذیان گویی ناخودآگاه کودکان خردسال در خواب

*از فعالیت بدنی کودکان پیش از ورود به 5 سالگی تا تکامل مغزی تمام و کمال