ارتباطات میان‌فرهنگی و تولید ادبیات آن در کشور ما مغفول مانده است

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست معرفی و رونمایی از کتاب «ارتباطات میان‌فرهنگی؛ نظریه و کاربرد» با حضور امیرمحمد حاجی یوسفی (عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی)، سیدوحید عقیلی (رئیس پژوهشکده ارتباطات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات)، احسان شاه‌قاسمی (عضو هیأت علمی دانشگاه تهران)، محمدحسین شعاعی (مترجم کتاب و عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع)) و با دبیری حسین حسنی (عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات) برگزار شد.

در ابتدای این برنامه محمدحسین شعاعی با توضیحی درباره این کتاب گفت: نویسندگان کتاب ارتباطات میان‌فرهنگی؛ برایان جی ‏‏‏هورن ‏‏‏و باری تومالین، از کسانی هستند که به شکل علمی و عملی در زمینه ارتباطات میان‌فرهنگی فعالیت کرده‌اند. آن‌ها بیش از ۵۰ کشور را در این حوزه تجربه کرده‌اند و ضمن داشتن سواد آکادمیک، به شکل تجربی با فرهنگ‌ها و مردمان کشورهای دیگر ارتباط داشته‌اند که این خود می‌تواند نقطه قوتی برای این کتاب باشد. ازجمله مزیت‌های این کتاب، دوری از اصطلاحات دشوار و غامض، پوشش اصطلاحات عملی و پوشش فرهنگ‌های مختلف و تشریح و تبیین آن‌ها و آوردن نمونه‌هایی از کشورهای مختلف باشد. هدف کتاب این است که ما فهم خوبی از پیشینه نظری و مفاهیم موجود در عرصه ارتباطات میان‌فرهنگی به دست بیاوریم و با استراتژی‌های غلبه بر موانع آن، آشنا شویم.

مترجم کتاب در پایان سخنان خود، با بیان اینکه برخی از مطالب کتاب، شاید برای اولین‌بار به زبان فارسی ترجمه شده، با اشاره به اهمیت آن، بر جنبه کاربردی این کتاب، تأکید کرد و گفت: ما می‌توانیم با استفاده هرچه بیشتر از این اثر و آثار ترجمه‌شده دیگر در این حوزه، مقدمات زمینه‌مند کردن آن‌ها را در ایران با تولیدات بومی داشته باشیم.

امیرمحمد حاجی یوسفی ابتدا به زمینه مطالعاتی رشته روابط‌بین‌الملل و سپس بازشدن جای مسائل فرهنگی در دل آن اشاره و تصریح کرد: در روابط بین‌الملل، بیشتر بحث‌های سیاسی و امنیتی و به عبارتی روابط بین‌الدول مطرح بود. در اواخر دهه ۶۰ میلادی، به دلیل اهمیت‌یافتن مسائل اقتصادی، کم‌کم نظریات دیگری هم در این رشته مطرح شدند. اما چرخش فرهنگی در روابط‌بین‌الملل، از اواخر دهه ۸۰ رخ داد و توجهاتی که به این نظریات در این رشته شد، باعث اهمیت یافتن مسائل فرهنگی شد. جوزف نای هم کتاب قدرت نرم خود را در این بستر نوشت. اما حالا ما باید ببینیم که چطور می‌توانیم از این علم استفاده کنیم و نقص‌هایمان را با کمک آن برطرف کنیم.

عضو هیأت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به بعد کاربردی این کتاب، ادامه داد: برخی از مباحث این کتاب، با مباحث روابط بین‌الملل همپوشانی دارد مثل رهبری، مذاکرات بین‌المللی، دیپلماسی فرهنگی، انتخاب دیپلمات‌ها و ... . تجربه‌ای که نویسندگان این کتاب داشته‌اند باعث شده که آن‌ها کتاب را از منظر همین تجربیات و با نگاه خاص خود بنویسند اما خب ما باید ببینیم که ما چه استفاده‌ای می‌توانیم از آن بکنیم. توصیه می‌کنم که این کتاب را حتماً رایزنان فرهنگی ما و کسانی که در ارتباطات فرهنگی هستند، مطالعه کنند چراکه چه به لحاظ علمی و چه از نظر عملی، راهنمای عمل خوبی است. موضوع زبان در این کتاب برای من، موضوع جالب و مهمی بود. چیزی که از آن یاد گرفتم این بود که زبان به عنوان یک ابزار برای دیپلماسی فرهنگی چیست و چه کارکردهایی دارد و اینکه نقش پله اول را دارد که ما تازه بعد از آن باید برویم سراغ مراحل بعد.

وحید عقیلی سخنران بعدی این نشست، با بیان اینکه ارتباطات میان‌فرهنگی یک ذات فرارشته‌ای دارد، درباره کشورهای فعال در این حوزه عنوان کرد: کسانی که در حوزه ارتباطات میان‌فرهنگی ورود پیدا کرده‌اند، کسانی هستند که اهمیت این حوزه را درک کرده و نگاهشان علمی و به‌روز است. این کشورها به خوبی درک کرده‌اند که اگر به این ارتباطات بها ندهند، دچار سستی و عقب‌افتادگی خواهند شد. کتاب ارتباطات میان‌فرهنگی، هم ناظر بر نظریه و هم ناظر بر کاربرد است و این یکی از افتخارات این کتاب است. یکی از جنبه‌های بسیار مثبت این کتاب، نمایه بسیار قوی آن است. به طور مثال، در مورد آموزش عام، تعداد زیادی مدخل درباره آموزش تیمی، آگاهی فرهنگی، ارزش‌های فرهنگی، کپسول‌های فرهنگی و تفاوت‌های فرهنگی آورده شده است. یکی از مدخل‌ها و مواردی که بعد از آموزش به آن اشاره شده، بحث توسعه است که چیزی حدود ۱۰۰ مورد درباره توسعه آورده شده است. مدخل‌های بعدی نیز درباره مدیریت، کشور چین، اعتماد، احترام، دیپلماسی فرهنگی و جهانی‌شدن است که هرکدام، بین ۶۰ تا ۹۰ مورد را نمایه کرده‌اند. جالب است که در این کتاب سه بار از امپریالیزم فرهنگی صحبت شده و جالب‌تر آنکه درباره امپریالیزم اقتصادی که ما خیلی در دهه‌های گذشته بر روی آن حساسیت داشتیم، هیچ مدخلی وارد نشده است و این اهمیت مسأله فرهنگی را طی دهه‌های اخیر نشان می‌دهد.

رئیس پژوهشکده ارتباطات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، با اشاره به وضعیت ارتباطات میان‌فرهنگی در کشور ایران اضافه کرد: اینکه چه میزان دیپلماسی فرهنگی، اقتصادی و ارتباطات میان‌فرهنگی در کشور ما کاربرد دارد، به این برمی‌گردد که در اسناد بالادستی ازجمله برنامه‌های توسعه ششم و هفتم، چقدر به مولفه‌های ارتباطات میان‌فرهنگی پرداخته شده باشد. وضعیت ادبیات ارتباطات میان‌فرهنگی در ایران، دچار فقد و کمبود است و وضعیت موجودش با وضعیت مطلوب فاصله دارد.

احسان شاه‌قاسمی هم به موضوع ترجمه در ایران پرداخت و اذعان کرد: ما متأسفانه در ایران به اصل ترجمه به اندازه کافی بها نداده‌ایم. درحالی که ترجمه هم نوعی تکنولوژی است که باید آن را وارد کنیم. در این مسیر، به متخصصان خوب هم نیاز داریم. بیشتر افراد زبان انگلیسی بلد نیستند و عده‌ای هم که بلد هستند، خوب زبان فارسی نمی‌دانند و لذا در ترجمه به فارسی، ساختار جمله شکسته نمی‌شود. درمورد تألیف هم، خیلی‌ها اصرار به آن دارند درحالی که تألیف زمانی ارزشمند است که خیلی قوی‌تر از آثار ترجمه‌شده باشد نه ضعیف‌تر از آن. این کتاب اثری‌ست که ترجمه آن به خوبی انجام شده است.

عضو هیأت‌علمی دانشگاه تهران درباره ماهیت ارتباطات میان‌فرهنگی افزود: ارتباطات میان‌فرهنگی به عنوان یک حوزه، خیلی تمایل به سمت مدیریت دارد. علم مدیریت، علم ارائه است در جهانی که در آن ارتباطات بین‌المللی، به سطح شگفت‌آوری رسیده است. رشد ادبیات ارتباطات میان‌فرهنگی تا حد زیادی پاسخ به این نیاز است که تاحدی در این کتاب تلاش شده به آن پاسخ داده شود. علت تولید این ادبیات، بیشتر بستر و شرایط تولید آن است. در کشور ما متأسفانه ارتباطات میان‌فرهنگی، مغفول مانده است. به همین دلیل، تولید ادبیات آن صورت نگرفته است.