هفت دهه پس از تحقیر نفتی ایران در کنسرسیوم

گروه تاریخ-رجانیوز: پس از کودتای 28 مرداد 1332، امریکایی‌ها آخرین مرحله از نقشه کودتا و اولین گام‌های استعمار نوین ایران را اجرایی کردند. در شهریور 1333 قرارداد استعماری کنسرسیوم نفتی ایران با بازیگردانی امریکایی‌ها منعقد شد. به تعبیر غلامرضا نجاتی «قرارداد کنسرسیوم یک قرارداد استعماری بود که پس از کودتای 28 مرداد 1332 از سوی رژیم دست نشانده شاه–زاهدی به ایران تحمیل شد و مفاد آن مغایر با قانون ملی شدن صنعت نفت بود.

ایدن از سیاستمدارن بریتانیایی نیز در خاطراتش به تعجیل محمدرضا پهلوی در تصویب کنسرسیوم و خیانت مجلس ایران در این زمینه اشاره می‌کند و می‌نویسد: «شاه در جلوگیری از تاخیر مجلس در تصویب قرارداد و فشار به مجلس نقش قاطعی ایفا کرد. برغم آنکه بسیاری از نمایندگان مجلس دوره هجدهم از متن قرارداد که پیش نویس آن در لندن تهیه شده و از زبان انگلیسی ترجمه شده بود سر در نمی آوردند با این حال با 113 رای موافق و 5 مخالف و یک ممتنع آن را تصویب کردند. مجلس سنا هم با 41 رای موافق و 4 مخالف و 4 ممتنع آن را تایید کرد.»

با تصویب مجلسین، 7 آبان ماه 1333 این قرارداد به امضای محمدرضا پهلوی رسید و روز دیگر یعنی هشتم آبان اولین کشتی نفت‌کش متعلق به کنسرسیوم کشورهای غربی، در آبادان بارگیری کرد و دوران جدیدی از تسلط کشورهای خارجی بر منابع اقتصادی ایران و غارت ثروت های عظیم ملی توسط امریکا آغاز شد.

در این میان آیت‌الله کاشانی از معدود افرادی بود که به این اقدام خائنانه واکنش نشان داد. او در بخشی از اعلامیه خود اینچنین به این قرارداد خباثت آمیز و استعماری امریکا اعتراض کرد: « به خاطر چند صد میلیون دلاری که از نفت ایران نصیب سرمایه‌داران استعمارچی آمریکا می‌گردد، ملت مظلومی از آزادی و آزادی خواهی ناامید و نسبت و به تمام ادعاهای دنیای غرب بدگمان گردد. ملت ایران هم حق دارد تصور کند چند میلیون دلاری که به عنوان کمک از طرف آمریکا به ایران می‌رسد و قسمت عمده آن برای تأمین مطامع عده‌ معدودی خرج می‌شود فقط برای این بوده که بعداً چند صد برابر آن را از حلقوم ملت رنجدیده این سرزمین بیرون آوردند.»

در واقع کنسرسیوم زمینه گسترش وابستگی اقتصادی و توسعه سرمایه‌داری در ایران را به وجود آورد. نه تنها نفت که تمام ساختارهای اقتصادی، نظامی و صنعتی تحت سلطه امریکایی‌ها قرار گرفت. کنسرسیوم نفت نمادی از تحقیر ملی در تضاد با استقلال‌طلبی و هویت یابی ایرانیان بود که نویسندگان غربی از آن به عنوان " شکست فاجعه‌بار برای آرزوهای ملی ایران " یاد کردند. غارت منابع نفتی ایران توسط بیگانگان با محوریت امریکا همواره یکی از سرفصل‌های مهم بیانات و اعلامیه‌های امام خمینی در انتقاد از رژیم پهلوی بود. در واقع صنعت نفت نماد تامّ و علت العلل وابستگی رژیم پهلوی محسوب می‌شد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی نفت ایران رسما ملی شد اما همچنان اولین و اصلی‌ترین محل منازعه ایران و امریکا بود. جایی که پس از تسخیر لانه جاسوسی توسط دانشجویان پیرو خط امام در سال 58، جیمی کارتر رئیس جمهور وقت امریکا برای اولین ابزار تحریم علیه ایران را استفاده کرد و در اعلامیه 4702 واردات نفت و فراورده‌های نفتی از ایران را ممنوع اعلام کرد.

به همین ترتیب طی چهل سال گذشته بارها و بارها صنایع نفتی ایران و شرکت‌های وابسته به آن در فهرست تحریمی ایالات متحده امریکا قرار گرفت تا ابزاری برای محدودیت ایران باشد. در سال‌های اخیر نیز راهبرد فشار حداکثری علیه ایران در قالب جامع‌ترین و کامل‌ترین سیاست‌های تحریمی با هدف شکست جمهوری اسلامی اعمال شد. اما در این مدت جمهوری اسلامی نه تنها بر ساز و کار دور زدن تحریم‌ها و بی اثر کردن آن‌ها تسلط یافت بلکه به دنبال گسترش و به کارگیری سیاست‌های ضدتحریمی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای نجات ملت‌ها و دولت‌های دیگر نظیر ونزوئلا و لبنان است.

یکی از جدیدترین اقدامات در این راستا ارسال محموله‌های عظیم سوخت رسان به کشور لبنان بود. این عملیات که با ابتکار عمل حزب‌الله لبنان علی رغم سیاست‌های امریکا و هم‌پیمانانش به ویژه رژیم صهیونیستی صورت گرفت قواعد جدیدی را بر معادلات منطقه‌ای و سیاست‌های ایالات متحده در قبال محور مقاومت تحمیل کرد.

عبدالباری عطوان سردبیر روزنامه فرامنطقه‌ای رای الیوم این رویداد را به مثابه "شکست بزرگ سیاسی و انسانی" امریکا برشمرد. عطوان از این رخداد به عنوان شکست همزمان سه تحریم امریکایی اعمال شده علیه نفت ایران و بنادر سوریه و ملت لبنان یاد کرده و گفت: قانون مجازات کشور سوریه اعمال شده از سوی آمریکا و همپیمانانش موسوم به "قیصر" نفس‌های آخر خود را می‌کشد. دست و پای امریکا در منطقه خاورمیانه سوخت و تمامی طرح‌ها و نقشه‌هایش شکست خورد و چاره‌ای ندارد جز آنکه به دنبال یافتن راه امنی برای خروج از منطقه به منظور کاهش میزان تلفات و ضرر و زیان‌های خود باشد.

به هر ترتیب هفت دهه پس از تحقیر نفتی ایران در کنسرسیوم شهریور 1333 ، خواست ملت ایران و جریان مقاومت در شهریور 1400 در مواجهه با دشمنان به پیروزی رسید. بارگیری اولین کشتی کنسرسیوم در آبادان بر خلاف منافع ملی تحقیری آنچنان به بار آورد؛ و رسیدن محموله‌های سوخت ایران به لبنان بر خلاف منافع امریکا عزتی اینچنین.

مرکز اسناد انقلاب اسلامی/