مجموعه تاریخی باغباد نطنز

مجموعه تاریخی باغباد نطنز ،در محله ای تاریخی واقع شده است که آثار تاریخی زیادی مانند قلعه ، مسجد و… در خود جای داده است . شهرستان نطنز در استان اصفهان دارای ۶۰۰۰ سال پیشینه تاریخی است و بیش از ۱۸۰۰ اثر تاریخی و جاذبه گردشگری را در خود جای داده است.

قلعه باغباد

قلعه باغباد پیرامون گنبد سید واقف قرار دارد و دارای حصار قدیمی خشتی است. اینکه قلعه در چه زمانی ساخته شده مشخص نیست و در وقفنامه سید واقف نیز نامی از آن برده نشده است. گمان قوی بر آن است که پس از درگذشت سید واقف و ضعف خاندان گورکانی که منجر به پیدایش حکومتهای ملوک الطوایفی در قسمتهای مختلف ایران و تاخت و تاز آنان به قلمرو یکدیگر شد مردم افوشته نزدیک گنبد سید واقف این قلعه را بنا گذاشتند.

این قلعه در زمانهای گذشته به دفعات مکرر مورد مرمت قرار گرفته است زیرا به هنگام تاخت و تاز بیگانگان مردم از این قلعه به عنوان پناهگاه و سنگر استفاده می کردند. چه بسا که در بسیاری از این پایداری ها در برابر هجوم اشرار تاب مقاومت نیاورده و پس از سقوط استحکامات آن ویران شده است. به گفته کهنسالان در زمان هجوم افغان ها این قلعه کاملا ویران شد ولی دوباره تعمیر و مورد استفاده قرار گرفت.

بار دیگر در زمان فتحعلی شاه قاجار تخریب شد تا اینکه در زمان حمله های نایب حسین کاشی، اهالی افوشته آنرا بازسازی اساسی کردند. ولی پس از سرکوبی اشرار و انقراض قاجار، کم کم قلعه از اعتبار افتاد و به حال خود رها شد. در چند سال قبل نیز برج شمالی آن تخریب شده و به جای آن دبستانی ساختند.

مسجد باغباد

مقابل دیوار شمال شرقی قلعه باغباد کوچه ای از جاده اصلی منشعب می شود که با شیبی ملایم به طرف شمال شرقی تا داخل افوشته امتداد می یابد. در اوایل این کوچه مسجد کوچکی وجود دارد که در حدود سالهای ۱۳۲۶ شمسی به بعد مورد تعمیر اساسی قرار گرفت. و بدین وسیله از ویرانی حتمی نجات یافت. این مسجد به نام مسجد باغباد معروف است.

مسجد به مساحت ۱۲۰ متر مربع است که در حدود ۷۰ متر آن زیر بنا و بقیه حیاط را تشکیل میدهد. بنای مسجد از خشت و آجر و گچ است و درآن تزئیناتی از قبیل کاشی کاری و گچ کاری وجود ندارد. شبستان مسجد یک گنبد خانه چهارگوش بدون ستون است که در سمت شمال شرقی به اتاقی متصل است. در شمال غربی شبستان، حوض سنگی کوچک یکپارچه ای به ابعاد ۹۶*۶۶ سانتیمتر در پای دیوار ساخته اند. که سرریز آن از طریق مجرایی به حوضی در داخل حیاط راه داشته و امروزه مسدود شده است.

در فضای میان این مسجد و دیوار قلعه باغباد در سالهای گذشته قبر هایی پیدا شد و احتمال می رود که اینجا نیز قبرستانی بوده است. هنگام تعمیر حیاط مسجد و پوشش کف آن در سمت شمال شرقی سه قبر کنار یکدیگر پیدا شد که فقط یکی از آنها دارای تاریخ بود. روی قبرها را با موزائیک مفروش و سنگ نبشته مذکور به دیوار خارجی شبستان مسجد نصب شد.

نوشته های این سنگ که به ابعاد ۲۵×۸۰ سانتیمتر است چنین است: “وفات عالیحضرت شمس سپاه و دولت نجاح فی العلیین روشنی بخش کلبه آفرینش گلدسته گلستان مصطفوی نوباوه بوستان مرتضوی میرزائی میرزا علی نقی ابن عالیشان رفیع مکان میرزا علاءالدین حسین الحسینی فی شهر صفر ۱۱۶۷”. در حواشی این سنگ اشعاری کنده کاری شده که به مرور زمان صاف و ناخوانا شده است.

بقعه بابا شیخ علی

در دامنه شرقی تپه قلعه باغباد بقعه ای کوچک قرار دارد که آرامگاه بابا شیخ علی عارف بلند پایه و هم عصر سید واقف است. این بنا ساختمانی هشت گوش است، بلندی بقعه نیز ۳/۲۵ متر است. پیرامون این بنا قبرستانی بوده که در دوره پهلوی از بین رفته است.

علت نامگذاری

چون این قلعه و سایر بناها در محله باغباد بنا شده به قلعه باغباد معروف است. اما در معنی کلمه باغباد به مقاله جشن باغباد به شرح زیر استناد می شود: کلمه باغباد در اصل همان «بغ بت» اشکانی است. بغ (خداوندگار) عنوانی بوده که تیرداد اشکانی (اشک دوم) پس از پیروزی شگفت انگیزش بر سلوکیان بر خود برگزید و بدین سبب دژ جنگی باغباد (بغ بت) را بنیان نهاد.
وی این دژ را در سر راه نسـا و مروشاهجان ساخت و در آن جشن و آئینی برپا کرد که به جشن باغباد معروف بود. اما اینکه چرا در این منطقه از این کلمه استفاده شده مشخص نیست.

آندره گدار در کتاب آثار ایران چنین نوشته است: توماس هربرت در عهد شاه عباس گوید بنابر روایتی که در نطنز شنیدم، داریوش سوم بخت برگشته در این محل قتیل خیانتکاری شد. بر اساس این گفته ها ممکن است که تیرداد پس از شکست دادن سلوکیان، در این مکان یادبودی برای کشته شدن داریوش سوم هخامنشی بنا کرده باشد.