چه ویژگی‌های شخصیتی به افزایش سلامت روان کمک می‌کند؟

دکتر سهیلا مهین پرور در گفت و گو با ایسنا به مناسبت ۱۸ مهرماه برابر با دهم اکتبر، روز جهانی سلامت روانی، اظهار کرد: بهداشت روان یا سلامت روان به معنای سلامت هیجانی و روانشناختی است، به شکلی که فرد بتواند از تفکر و توانایی‌های خود استفاده کند، در جامعه عملکرد داشته باشد و نیازهای معمول زندگی روزمره خود را برآورده سازد.

وی با بیان اینکه پیشگیری از پیدایش بیماری‌های روانی و سالم کردن محیط روانی از نیازهای اولیه تأمین بهداشت روانی محسوب می شود، گفت: فردی را می توان دارای سلامت روان معرفی کرد که می‌تواند بر فشارهای معمول زندگی روزمره غلبه کند و زندگی مستقلی داشته باشد.

این متخصص روانشناسی با اشاره به اینکه سال‌ها بود در مدارس کشور هفته‌ای با عنوان هفته بهداشت روان با محوریت مشاوران مدارس از بیست و چهارم تا سی ام مهر برگزار می شد، گفت: برای مداخله سریع‌تر روانشناختی مشاوران در آغاز سال تحصیلی، کاهش رفتارهای پرخطر دانش آموزان و همچنین ارتقای بهداشت روان دانش آموزان و از طرفی برای رفع تداخل این هفته با هفته پیوند انجمن اولیاء و مربیان، مقرر شد برای نخستین بار این هفته همزمان با هجدهم مهر روز و جهانی بهداشت روان آغاز شود تا برنامه‌ها و فعالیت‌های این هفته، زودتر از سال‌های گذشته برای دانش آموزان اجرا شود.

وی هدف بهداشت روان یا سلامت روانی را رسیدن به آرامش و رضایت باطن دانست و افزود: بهداشت روان تنها به تشریح علت اختلال ها نمی پردازد، بلکه پیشگیری از ناراحتی روانی به معنای وسیع آن با هدف جلوگیری از وقوع بیمارهای شدید روانی را نیز دنبال می کند.

بهداشت روان، موضوعی فراتر از نداشتن بیماری روانی

مهین پرور با تأکید بر اینکه بهداشت روان موضوعی فراتر از فقدان و یا نبود بیماری روانی است، تصریح کرد: بعد مثبت بهداشت روان که سازمان بهداشت جهانی بهداشت نیز بر روی آن تکیه دارد، در تعریف سلامتی لحاظ شده است «سلامتی یک حالت رفاه جسمی، روانی و اجتماعی است، نه فقط نبود بیماری و یا ناتوانی» بنابراین، بهداشت روان حالتی از رفاه است که در آن فرد توانایی‌های خود را باز می‌شناسد و قادر است با استرس‌های عادی و معمول زندگی، سازگاری داشته و از نظر شغلی مفید و سازنده باشد.

وی خاطرنشان کرد: بیشتر مردم از اهمیت حفظ سلامت جسمانی خود آگاه هستند و برای کسب اطمینان از سلامتی خود، از روش‌هایی همچون ورزش منظم، تغذیه مناسب و آزمایش‌های پزشکی استفاده می‌کنند، درحالی که تعداد کمی از مردم به اهمیت حفظ سلامت روانی خود واقف هستند.

فشار روانی می‌تواند سرآغاز ناتوانی روانی باشد

رئیس هیئت مدیره جمعیت همیاران سلامت روان اصفهان با اشاره به اینکه همه افراد در طول زندگی خود فشار روانی را تجربه می کنند، گفت: اگرچه میزان معینی از فشار روانی برای ایجاد انگیزش مفید است، اما سطوح فشار روانی باید به دقت مورد بازبینی قرار گیرد. فشار روانی می‌تواند مشکلات جسمانی (از قبیل فشار خون بالا، سردرد، گردن درد، خستگی) به وجود آورد و ممکن است سرآغازی برای ناتوانی روانی در برخی از افراد باشد.

وی در ادامه به ابعاد مفهوم بهداشت روان اشاره و تصریح کرد: داشتن رفاه و آرامش ذهنی، احساس خودتوانمندی، خودکارآمدی، درک هم بستگی اجتماعی و خانوادگی، قدرت شناخت و خودآگاهی در تشخیص استعدادها و ظرفیت‌های بالقوه هوشی، عاطفی و اجتماعی خود، توانایی شناخت و حل مشکلات و استرس‌های زندگی، کارآمدی لازم و کافی در زندگی فردی و خانوادگی و اجتماعی و تعامل، همکاری و مشارکت اجتماعی سازنده و مؤثر از ابعاد بهداشت روان است.

معیارهایی برای اطمینان از سلامت روانی

این متخصص روانشناسی همچنین پیرامون معیارهای سلامت روانی توضیح داد: معیارهایی برای کسب اطمینان از سلامت روانی وجود دارند که برخی از این معیارها عبارت اند از تغذیه مناسب، ورزش منظم، کار و فعالیت در حد توان، معاشرات با دیگران، دانستن روش‌هایی برای ابراز وجود و عملی کردن آن‌ها، خواب کافی، شوخ طبعی و خنده رو بودن، توان مقابله با مشکلات، دانستن و به کارگیری روش‌های آرامش بخش در زندگی و اهمیت دادن به زمان تفریح.

وی با تاکید بر اینکه حفظ بهداشت روانی جهت داشتن یک زندگی سالم، مسئولیت شخصی هر فردی است، در مورد پیشگیری از به خطر افتادن سلامت روانی افراد، گفت: پیشگیری به مفهوم ساده، به معنای جلوگیری از به وجود آمدن بیماری قبل از وقوع است. در حوزه سلامت روانی اجتماعی، پیشگیری به اقداماتی گفته می شود که برای جلوگیری از بروز بیماری ها و مشکلات اجتماعی و کاهش پیامدهای شدیدتر بیماری و مشکلات اجتماعی انجام می شود.

مهین پرور به چهار سطح مختلف برای پیشگیری اشاره و بیان کرد: این چهار سطح شامل پیشگیری نخستین، ابتدایی یا ریشه ای (Primordial)، پیشگیری اولیه یا سطح اول (Primary)، پیشگیری ثانویه یا سطح دوم (Secondary) و پیشگیری ثالثیه یا سطح سوم (Tertiary) است.

وی با بیان اینکه پیشگیری مقدماتی (ابتدایی) برای توصیف از میان بردن عوامل خطر بیماری‌ها اطلاق می‌شود، گفت: در این نوع پیشگیری با از میان بردن عوامل خطر از بروز بیماری جلوگیری می‌شود. ایجاد زیرساخت‌های لازم برای توانمندسازی جامعه و آموزش عموم مردم ازجمله راهکارهای پیشگیری مقدماتی در برنامه سلامت روان است.

رئیس هیئت مدیره جمعیت همیاران سلامت روان اصفهان ادامه داد: پیشگیری اولیه عبارت است از همه اقداماتی که منجر به جلوگیری از بروز بیماری می شود، مثل واکسیناسیون در طب عمومی. در واقع مقصود از پیشگیری سطح اول، پیشگیری از بیماری‌ها با کنترل علل و عوامل خطرزا است.

وی با اشاره به اینکه گاهی پیشگیری مقدماتی به عنوان نوعی از پیشگیری اولیه در نظر گرفته می شود، تصریح کرد: پیشگیری مقدماتی به دنبال حفظ سلامت از طریق پرهیز از وقوع عوامل خطر بیماری در افراد است، مانند انجام ورزش و حفظ وزن مناسب و سیگار نکشیدن درحالی که پیشگیری اولیه به کاهش یا حذف عوامل خطر مانند ترک سیگار و کاهش وزن توجه دارد.

این متخصص روانشناسی پیشگیری ثانویه را اقداماتی برای درمان به موقع و مناسب بیماری‌ها برشمرد که پیشرفت بیماری را در مرحله ناپیدای آن متوقف و از بروز عوارض بیماری جلوگیری می کند و افزود: شناسایی و درمان سریع بیماران، کمک به برگشت به کار و فعالیت روزمره، خودداری از بستری‌های غیر لازم و طولانی، همه پیشگیری نوع دوم هستند.

وی همچنین درخصوص پیشگیری ثالثیه گفت: پیشگیری ثالثیه شامل فعالیت‌هایی است که برای کاهش یا محدود کردن نقص عضو، ناتوانی‌های حاصل از بیماری، به حداقل رساندن رنج و آسیب ناشی از انحراف از سلامت کامل و ارتقای قدرت تطابق بیمار با حالت های بهبود ناپذیر انجام می شود. توانبخشی روانی معلولان روانی عصبی نمونه ای از این پیشگیری است که با پیشگیری از تداوم اختلال‌های روانی مزمن منجر به کاهش ناتوانی‌های فردی، اجتماعی، شغلی و خانوادگی آنها می‌شود.

ویژگی‌های شخصیتی که سبب افزایش سلامت روان می‌شود

مهین پرور در بخش دیگری از سخنانش به شاخصه‌هایی که باعث ارتقای سلامت روان می‌شود اشاره و تصریح کرد: دارا بودن و یا پرورش برخی ویژگی‌های شخصیتی سبب افزایش سلامت روان می‌ شود. یکی از این ویژگی‌ها واقع بینی است، یعنی فرد بتواند نقص‌ها، ‌کاستی‌ها و ضعف ‌های خود را بپذیرد و از ایده‌آل گرایی و کمال گرایی پرهیز کرده و اهداف زندگی را واقع بینانه ترسیم کند.

وی ویژگی بعدی را توانایی لذت بردن از زندگی برشمرد و افزود: یعنی به جای نگران بودن برای آینده و ایجاد اضطراب در خود و یا حسرت خوردن برای گذشته و ایجاد افسردگی در خود، فرد بتواند بکوشد در زمان حال زندگی کند.

رئیس هیئت مدیره جمعیت همیاران سلامت روان اصفهان به اهمیت اصل تعادل در زندگی اشاره و تصریح کرد: تعادل یعنی افراد بین تمام ابعاد زندگی خود، نظم و هماهنگی ایجاد کنند، به عبارت دیگر در ابعادی چون کار و تفریح، استراحت و ورزش، تنهایی و معاشرت و عبادت، تعادل برقرار کنند.

وی داشتن انعطاف پذیری را از دیگر ویژگی‌های فردی برای داشتن سلامت روان دانست و خاطرنشان کرد: انعطاف پذیری یعنی فرد بدون تعصب و ژرف اندیشی، آرا و نظریات دیگران را تحمل کند و برای رسیدن به موفقیت، راه های مختلف را بررسی کند.

مهین پرور به توانایی مُدارا با استرس‌ها اشاره و تصریح کرد: انسان باید از این توانایی برخوردار باشد که استرس‌ها را به عنوان یکی از واقعیت‌های زندگی بپذیرد و بدون فرار از مشکلات، با آنها مقابله کند. ویژگی دیگر مسئولیت پذیری است که‌ فرد با دارا بودن این خصیصه، می تواند مسئولیت اعمال، رفتار و گفتار خود را بپذیرد و بدون هیچ گونه دلیل تراشی و توجیه، خطاها و اشتباهات خود را به گردن دیگران نیندازد.

این متخصص روانشناسی داشتن ارتباطات سالم با دیگران را از دیگر ویژگی‌ها برای افزایش سلامت روان دانست و گفت: در دنیای صنعتی امروز، افراد به دلیل مشغله مادی زیاد، فرصت در کنار هم قرار گرفتن را ندارند که آن‌ها را از نظر عاطفی از همدیگر دورتر می‌ کند. یکی از راه‌های رسیدن به سلامت روان این است که افراد، ارتباطات خود را بیشتر کرده و مهارت همدلی را در خود تقویت کنند، یعنی دنیا را از دید دیگران نگاه کنند و خود را در غم‌ها و شادی‌های دیگران شریک کنند.

انتهای پیام