پای لَنگ مدیریت رواناب‌ها در اصفهان/زمین تشنه ماند

خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها- ندا سپاهی: نخستین بارندگی پاییز امسال در شهر اصفهان باعث خوشحالی شهروندان و البته غافلگیری مدیریت شهری شد که با وجود گذشت بیش از یک دهه از طرح جمع‌آوری و هدایت روانآب‌ها، همچنان در نبود زیرساخت‌های عمرانی و بی برنامگی، توان مدیریت روانآب‌های سطحی در این کلانشهر را ندارد.

بارش ۳.۷ میلیمتر باران در برخی مناطق شهر اصفهان در روز جمعه چهاردهم آبان سبب آبگرفتگی معابر شهری شد و در حالی که رواناب‌ها راهی به مادی‌ها (نهرهای بزرگ) و رودخانه زاینده‌رود پیدا نمی‌کرد شماری از شهروندان و نیروهای خدمات شهری برای رهایی از آبگرفتگی، حجم زیادی از آب شیرین باران را در شبکه فاضلاب شهری اصفهان تخلیه کردند که این امر سبب خروج فاضلاب از خیابان‌های دیگر و خانه‌ها و مغازه‌های برخی شهروندان شد.

در این پیوند مهرداد خورسندی سخنگوی آبفا استان اصفهان به خبرنگار مهر می‌گوید: روز جمعه ۳۷۲ مورد پس زدگی و گرفتگی شبکه فاضلاب به سامانه ۱۲۲ آبفا اعلام و به ۲۱۸ مورد رسیدگی شد که بیشتر این حوادث در منازلی رخ داده بود که زیر تراز شهر و منهای ۶۰ سانتیمتر بودند و از نصب شیر یک طرفه فاضلاب خوددادی کرده یا دارای انشعاب غیرمجاز و نصب‌های غیراصولی بودند.‌

شبکه فاضلاب شهری گنجایش تخلیه روانآب ندارد

وی با اشاره به اینکه درپی بارندگی در ساعاتی از روز جمعه و آبگرفتگی معابر و کوچه‌ها، شماری از شهروندان و مأموران سازمان‌های خدمات رسان اقدام به برداشتن دریچه منهول‌ها کرده و روان‌آب‌ها را به شبکه فاضلاب تخلیه کردند، می‌افزاید: شبکه فاضلاب شهری تنها برای جمع آوری فاضلاب تهیه شده و نه برای روانآب‌ها! شبکه فاضلاب شهری اصفهان ظرفیت این حجم از ورود رواناب را نداشت و این امر سبب خروج فاضلاب از منهول‌ها و خانه‌های طبقات منفی ۶۰ شد.

سخنگوی آبفا استان اصفهان با اشاره به اینکه بیشترین گرفتگی فاضلاب در محدوده خیابان‌های زینبیه، هفتون، هزار جریب، بزرگمهر، شمس آبادی، پروین، صلاحی و عسگریه بوده است، خاطرنشان می‌کند: نه تنها پس‌زدگی فاضلاب درون خانه‌های شهروندان که ورود حجم زیاد از رواناب به همراه شن و سیمان و گل و لای به شبکه فاضلاب باعث مسدود شدن شبکه و تخریب لوله‌های فاضلاب می‌شود و به مرور زمان سبب آسیب و خوردگی لوله‌ها خواهد شد و شاید در روزها و هفته‌های پیش رو شاهد ریزش شبکه فاضلاب و بسته شدن آن در نقاط مختلف شهر باشیم‌.

احتمال ریزش و گرفتگی شبکه فاضلاب شهری اصفهان در روزهای پیش رو

خورسندی با تاکید بر اینکه ورود این حجم روانآب به شبکه فرآیند تصفیه‌خانه را نیز دچار اختلال می‌کند، می‌گوید: حجم زیادی آب و گل و لای وارد منهول‌ها شده و روزهای آینده احتمال ریزش و گرفتگی شبکه فاضلاب وجود دارد.

وی با بیان اینکه شهرداری باید شبکه رواناب‌ها و چاه‌های جذبی را تهیه کند و این امر در وظایف اداره آب و فاضلاب نیست، اضافه می‌کند: بهترین کاری که شهرداری و سازمان نظام مهندسی می‌توانند انجام دهند این است که مالکان را ملزم به ایجاد چاه‌های جذبی کنند، ناودان‌هایی که برخی شهروندان متأسفانه به شبکه فاضلاب وصل می‌کنند یا در کوچه جاری می‌شود، اشتباه است، باید شبکه روانآب‌ها و چاه‌های جذبی حفاری شود تا منابع آب زیرزمینی را تغذیه کنند.

حفر چاه‌های جذبی و طراحی شبکه جمع آوری روانآب ضروری است

سخنگوی آبفا استان اصفهان با اشاره به اینکه در کوچه‌هایی که چاه جذبی یا شبکه هدایت روان آب وجود داشت، شاهد مشکل پس زدگی فاضلاب نبودیم و مشکل نقاطی از شهر بود که چاه جذبی و شبکه هدایت روانآب نداشتند، می‌گوید: سازمان‌های متولی ضروری است که نسبت به حفر چاه‌های جذبی و طراحی شبکه جمع آوری روان آب‌های سطحی اقدام کنند.

همچنین منصور شیشه فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری با اشاره به اینکه ۳۰۰ منزل مسکونی در اصفهان به دنبال بارش‌های دو روز گذشته دچار آبگرفتگی شد، به خبرنگار مهر می‌گوید: بارش‌های حدی در شرایط خشکسالی و خشکی گاهی منجر به جاری شدن روانآب و سیلاب‌های فصلی می‌شود؛ از این رو دستگاه‌ها و شهرداری اصفهان در زمینه سیل ضرورت دارد که این امر را پیگیری کنند؛ شهرداری طرح جامع جمع‌آوری و هدایت روانآب‌های سطحی و تقویت سیل بندها در کلانشهر اصفهان را باید اجرا کند.

شیشه فروش با اشاره به اینکه شهرداری طرح جامع هدایت و جمع آوری رواناب‌های سطحی را با دانشگاه در دست مطالعه دارد، می‌افزاید: اما ضروری است که هر چه زودتر آن را با هدف جلوگیری از روانآب و بروز خسارت و جمع آوری و تغذیه منابع آب زیرزمینی شهر اصفهان با توجه به تشدید فرونشست زمین در این خطه، تکمیل و اجرا کند.

شیشه فروش با تاکید بر اینکه هماهنگی شهرداری و آبفا استان اصفهان برای هدایت روانآب‌ها به چاه‌های جذبی ضروری است، تاکید می‌کند: همچنین مسیر مادی‌ها و رودخانه برای جاری شدن روانآب‌ها باید بازگشایی شود.

ساختار شهر تاریخی اصفهان مبتنی بر یک رودخانه و مادی‌های منشعب از آن است که این‌ها مانند شاهرگ و مویرگ در سطح شهر عمل می‌کنند؛ در طومار شیخ بهایی تعداد مادی‌ها یا نهرهایی که از زاینده رود جدا می‌شده است ۷۸ شاخه ذکر شده که تعدادی از سمت چپ و تعدادی از سمت راست زاینده رود منشعب می شده است که از این تعداد مادی‌ها، اکنون ۱۰ مادی در بافت شهر اصفهان باقی است که جهت حرکت آنها از جنوب غربی به شمال شرقی است و در حقیقت مادی‌ها با تغییر زیربنای اقتصادی شهر از کشاورزی به یک شهر خدماتی صنعتی، اصلی ترین کارکردهای خود را از دست داده‌اند.

از سوی دیگر براساس آمارهای اعلام شده است اصفهان-برخوار که شهر اصفهان در آن قرار دارد در سه دهه گذشته حدود ۶ میلیارد مترمکعب از منابع آب زیرزمینی خود را از دست داده و حدود ۱۲۴ حلقه چاه آب متأثر از زاینده رود کامل شده است و فرونشست این دشت به وضعیت بحرانی رسیده که از مناطق حاشیه به درون این شهر نفوذ کرده و بناهای تاریخی و تأسیسات زیرساخت شهری را تهدید می‌کند.

در چنین شرایطی می‌توان از روان آب‌ها برای تغذیه منابع آب زیرزمینی بهره برد و مدیریت رواناب‌های شهری یکی از مهم‌ترین مباحث در پروژه‌های مدیریت شهری بشمار می‌رود.

هدف اصلی مدیریت رواناب‌های شهری در روش‌های سنتی، جمع آوری و دفع هرچه سریع‌تر رواناب سطحی از سطح شهرها به کمک روش‌های زهکشی برای جلوگیری از سیلابی شدن شهرها در هنگام وقوع باران‌های بزرگ بوده است اما در طراحی‌های نوین برخلاف روش‌های سنتی سعی بر نگه داشتن و حفاظت آبراهه‌های طبیعی در برخی از مناطق شهری به عنوان رود دره‌های سبز است که هدف از آن افزایش توان طبیعی آبراهه‌ها، افزایش نفوذ به آبخوان، استفاده از رواناب شهری، حفاظت کیفی آب‌های پذیرنده و در نهایت افزایش ارزشهای اکوسیستمی در مناطق شهری است.

لزوم مدیریت روانآب‌ها برای تغذیه منابع آب زیرزمینی

در همین پیوند مسعود برهانی پژوهشگر منابع طبیعی و آبخیزداری با بیان اینکه طرح جمع آوری و هدایت روانآب‌های سطحی از حدود ۱۵ سال پیش در سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان مطرح شد، به خبرنگار مهر می‌گوید: مدیریت رواناب‌های شهری باید در عمران شهری و طراحی خیابان‌ها دیده شود.

وی می‌افزاید: اینکه روان آب در کنار مادی‌ها جریان داشت اما داخل مادی نمی‌رفت مشکل طراحی خیابان‌های جدید است که از قبل پیش بینی نشده و یک نقطه ضعف است که حتماً باید مدیریت شهری به این امر توجه داشته باشد.

پژوهشگر منابع طبیعی و آبخیزداری و عضو مرکز تحقیقات منابع طبیعی و کشاورزی اصفهان اضافه می‌کند: آب با ارزش از دسترس خارج می‌شود درحالی که اکنون بشدت به این آب در بخوان اصفهان نیاز است که با هدایت به مادی‌ها بتدریج نفوذ کرده و منابع آب زیرزمینی را تقویت کند اما متأسفانه به نحوهای مختلف، بخشی از طریق فاضلاب از محدوده شهر خارج شد و به قسمت شرق رودخانه اصفهان رفت که تأثیر آن بر آبخوان اصفهان نسبت به مرکز و غرب شهر کمتر است.

برهانی خاطرنشان می‌کند: به این معضل باید پرداخته شود و شهرداری پاسخگو باشد و مطالعاتی با رویکرد مدیریت رواناب‌ها برای تغذیه منابع آب زیرزمینی انجام شود.

آماده همکاری بین بخشی برای مدیریت رواناب‌های سطحی هستیم

همچنین مهدی بقایی معاون خدمات شهری شهرداری اصفهان به خبرنگار مهر می‌گوید: قرارداد طرح جمع‌آوری و هدایت روانآب‌های سطحی با دانشگاه بسته شده و هفته جاری جلسه‌ای در این زمینه برگزار خواهیم کرد تا خیالمان درمورد آب‌های سطحی راحت شود و برای همکاری بین بخشی با ارگان‌های مرتبط برای این امر آمادگی داریم‌.

وی با بیان اینکه سیستم راهیاب شهر باید به گونه‌ای باشد که روانآب‌ها به سمت مادی‌ها جریان یابد و در آنها یا در چاه‌های جذبی تخلیه شود، اظهار می‌کند: این در حالیست که اکنون برخی از چاه‌های جذبی شهر حدود هفت- هشت سال است هیچ آبی نداشته و این‌ها باید اصلاح شود.

معاون خدمات شهری شهرداری اصفهان می‌افزاید: به علت اینکه بارندگی نداشتیم در امور عمرانی شهر کسی متوجه راهیاب‌ها نبوده اما این‌ها باید اصلاح و نقاط عمرانی حساس شناسایی و ساختار مهندسی انجام شود.

بقایی با اشاره به اینکه در بارندگی روز جمعه همه مادی‌ها در منطقه ۱۰ شهرداری کامل پر شده بود، ادامه می‌دهد: اولین بارندگی امسال اصفهان فراتر از معمول بود اما امید است ادامه دار باشد و در آینده با طرحی که در دستور کار داریم در زمینه مدیریت رواناب‌های شهری موفق تر عمل کنیم.

بی برنامگی زیرساختی بود

وی علت بی برنامگی برای مدیریت روانآب‌های شهری را زیرساختی می‌داند و می‌گوید: با وجود این روز جمعه خیلی مشکل حادی پیدا نکردیم و از حدود ۱۰ صبح که اولین آبگرفتگی گزارش شد تا ساعت ۱۳ بعد از ظهر تقریباً همه شهر پاکسازی شده بود اما مشکلاتی در زمینه عمرانی شهر وجود دارد.

بقایی با اشاره به شناسایی مناطق دارای مشکل آب گرفتگی می‌افزاید: جلوگیری از آبگرفتگی ساختار و پروتکل دارد و از مردادماه درباره این موضوع برنامه ریزی شده زیرا فصل‌های پاییز و بهار بارندگی‌ها و آبگرفتگی‌ها اتفاق می‌افتد.

معاون خدمات شهری شهرداری اصفهان براساس گزارشی که دریافت کردم نیروهای ما در خدمات شهری می‌گویند هیچکدام اقدام به برداشتن منهول‌ها و تخلیه روان آب‌ها به دورن شبکه فاضلاب نکردند ولی شهروندان وقتی می‌بینند کوچه پر از آب شده خودشان اقدام به بازگشایی دریچه منهول‌های فاضلاب کردند اما از آبفا استان درخواست می‌کنم که در هنگام بحران درباره این موارد با سعه صدر بیشتر مشکلات را به خود ما گزارش کنند که اگر مسئله وجود دارد رفع کنیم.

تدوین و اجرای راهکاری جامع و کارآمد برای مدیریت روانآب‌های سطحی در شهر اصفهان و استفاده از این منبع آب شیرین برای تغذیه آبخوان دشت اصفهان- برخوار در شرایطی که زمین از بی آبی زیر پای شهر را خالی کرده است، امری ضروری است.