معاونت علمی و فناوری متولی تجاری‌سازی نیست!/ اقتصاد دانش‌بنیان در کشور به انحراف رفته است/ گلوگاه‌ها در اختیار انحصارگران است

به گزارش خبرنگار علمی خبرگزاری تسنیم؛ جمعی از نخبگان و استعدادهای برتر علمی کشور در تاریخ 1400/08/26 با حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی دیدار کردند. رهبر انقلاب نخبگان را نور چشمان ملت خواندند و با تأکید بر لزوم تمرکز جامعه علمی و نخبگان برای یافتن راه‌حل‌های علمی مشکلات مختلف فرمودند: "آن چیزی که نخبه را نخبه میکند، صرفاً استعداد و ظرفیّت ذهنی نیست. خیلی‌ها هستند استعداد دارند و این ضایع میشود، آن چیزی که نخبه را نخبه میکند، علاوه‌ی بر استعداد و ظرفیّت ذهنی، قدرشناسی از این حقیقت و از این نعمت است؛ از این [نعمت] قدرشناسی بشود و بر اساس آن، کار و تلاش انجام بگیرد. نخبه آن کسی است که قدر استعداد را میداند، آن را به کار می‌اندازد و با همّت بالا و قبول زحمت و قبول مجاهدت، خودش را به یک نخبه تبدیل می‌کند."

در این دیدار و پیش از سخنان رهبر انقلاب، چند تن از نخبگان و محققان رشته‌های مختلف، دیدگاه‌های خود را بیان کردند. آقایان: محمد امینی رعیا، دکتری مدیریت از دانشگاه علم و صنعت، محمدرضا گنج‌دانش، دانشجوی پزشکی و دارنده مدال طلای المپیاد دانشجویی، مهدی شریف زاده، دانش‌آموخته دکتری مهندسی شیمی، جواد آزادی، پژوهشگر در حوزه فضای مجازی و خانم‌ها: رزان چهاردولی، فعال و پژوهشگر در حوزه هوش مصنوعی و فائزه فداکار، معلم و دارنده مدال نقره المپیاد کشوری در این دیدار دیدگاه‌های خود را مطرح کردند.

خبرگزاری تسنیم به همین بهانه نشستی را با حضور 4 تن از نخبگانی که در محضر رهبر انقلاب دیدگاه‌های خود را درباره مسائل کلان علم و فناوری کشور مطرح کردند، برگزار کردیم. مشروح بخش نخست این نشست که گفت‌و‌گو با "جواد آزادی" پژوهشگر حوزه فضای مجازی و پژوهشگر مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام است را از نظر می‌گذرانید:

تسنیم: مسائل و دغدغه‌های شما در دیدار با مقام معظم رهبری چه بوده است؟

یکی از مسائل و چالش‌های پیش روی ما نگاه غیرسیستمی وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های مختلف است. به دلیل ساخت سنتی قدرتی که در دستگاه‌های سیاسی کشور وجود دارد، مجموعه‌های مختلف به دنبال این هستند که قدرت خود را در سلسله مراتب تعریف کنند.

زمانی که شما نقطه قدرت خودتان را در ساختار تعریف می‌کنید، ثمره آن این می‌شود که به فرض در حوزه فضای مجازی و در بودجه 1400 بیش از 1000 دستگاه ردیف بودجه در موضوع دولت الکترونیک دارند. چرا در مجموعه‌ای از پروژه‌های تکه‌تکه شده به جای اینکه این منابع تجمیع شوند شاهد این هستیم که 1000 دستگاه به صورت موازی سِرور و زیرساخت فناوری اطلاعات آن را ایجاد کنند.

هنوز تصور این است که من باید دیتاسنتر خودم را داشته باشم و سِرور وزارتخانه و داده تحت نظر ما باشد. امروز در موضوع دولت الکترونیک بعد از 10 سال صرف منابع در این حوزه، بزرگترین مسئله تعامل‌پذیری دستگاه‌ها است. هر دستگاهی به داده به عنوان ابزار قدرتی برای خودش نگاه می‌کند. راه برون‌رفت از نگاه‌های جزیره‌ای این است که ما در ساختار سیاسی نقطه قدرت را از پایین به بالا تغییر بدهیم.

تسنیم: راهکار شما برای مشکلات ساختاری موجود چیست؟ نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در حل این مشکلات چیست؟

امروز شرکت‌های دانش‌بنیان از پایین و از کف سیستم را تغییر می‌دهند. مقام معظم رهبری در جلسه نخبگانی تاکید داشتند که شرکت‌های دانش‌بنیان کوچک باید به سمت صنایع بزرگ و حل مسائل آنها حرکت کنند. امروز باید سراغ بازیگرانی برویم که نقطه قدرت خودشان را در ساختار سلسله مراتبی تعریف نکردند و نقطه قدرت خودشان را مثل شرکت‌های دانش‌بنیان در یک شرکت چابک با تکیه بر علم و فناوری تعریف می‌کنند. به نظر من مسئله اصلی اینجاست و ما باید این فضا را به هم بزنیم.

جریان توسعه علم با توسعه بخش پایان این زنجیره که تجارت است، خیلی داستان آن متفاوت است. ما اگر علم، فناوری و تجاری‌سازی را در نظر بگیریم در حوزه علم نیاز به پذیرش ریسک بالا و سرمایه‌گذاری کلان دیربازده هستیم. مسئله این است که زمانی که نگاهت پُرکردن بیلان کاری خودت باشد و به منافع ملی و بلندمدت فکر نکنید، منابع در اختیار خود را به حوزه‌های زودبازده انتقال خواهید داد.

دانش فقط به دانش فنی و مهندسی محدود شده است که تمرکز در دانش فنی و مهندسی تاکید بر حوزه ICT است. اشکال اینجاست ما به جای اینکه روی تولید علم و فناوری ICT تمرکز کنیم روی تجاری‌سازی سرمایه‌گذاری کردیم. در بحث پلتفرم در دنیا، پلتفرم‌ها به انحصار طبیعی در دنیا می‌رسند و خود آمریکایی‌ها که طلایه‌دار عرصه پلتفرم‌ها در دنیا هستند اول یک محیط خوب‌رگوله‌شده و خوب‌سیاست‌گذاری‌شده، تعریف می‌کنند و بعد در مدل بازارهای آنگلوساکسونی اجازه فعالیت به این پلتفرم‌ها داده می‌شود.

متولی حوزه علم، وزارت علوم است و حوزه تجارت نیز وزارت صمت و وزارت جهاد کشاورزی و ... است. چه کسی در میانه، این زنجیره را کامل می‌کند که این چیزی بود که سال 1380 مقام معظم رهبری تاکید کردند این از عهده هیچ‌کس به جز معاونت علمی و فناوری برنمی‌آید. تعبیر سخنان ایشان این بود که یک مجموعه‌ای یا معاونتی زیرمجموعه ریاست جمهوری ایجاد شود تا این زنجیره را پر کند. وظیفه معاونت علمی و فناوری این است که با جریان هدایت نخبگان، مسئله لازم را ایجاد کند که علوم پایه و علوم بنیادینِ ما تبدیل به فناوری شده و بعد از آن تجاری‌سازی شود.

در این 8 سال اخیر فعالیت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، می‌توان گفت معاونت علمی به مرکز تغییر ذائقه نخبگان از دانشگاه به تجارت تبدیل شده است. در واقع ذائقه نخبگان علمی ما به سمت کسب‌و‌کارهای زودبازده یا همان کسب‌و‌کارهای استارتاپی، رفته است. ما با اکوسیستم استارتاپی مشکلی نداریم بلکه مشکل اینجاست زمانی که شما نهاد علم و دانشگاه را خالی کردید دیگر کسی را ندارید که حوزه علم و فناوری را توسعه دهد. در سال 1398 و در مسئله پیام‌رسان‌ها ما نهایت 60 نفر در حوزه برنامه‌نویسی داشتیم. چرا ما نخبگان را از حوزه توسعه و تولید فناوری به سمت توسعه بازار هدایت می‌کنیم؟ و ثمره‌ آن این می‌شود که کشور از نخبگان خالی می‌شود.

هزینه‌های نیروی انسانی بسیار بالا رفته است و یکی از راهکارهایی که ما مطرح کرده‌ایم این بود که در موضوع کدنویسی با دوره‌های 6 ماهه بسیاری از نرم‌افزارها طراحی می‌شود پس چه لزومی دارد که یک لیسانس نرم‌افزار 4 سال در دانشگاه برای دوره کدنویسی می‌گذراند. در گذشته ما یک موج ICDL در سازمان فنی و حرفه‌ای داشتیم و امروز هم ما در بسیاری از حوزه‌های مهارتی نیازی به لیسانس و فوق‌لیسانس نداریم و می‌توانیم از آموزش‌های آزاد استفاده کنیم و یا می‌توان مانند ICDL دوره‌هایی شبیه به آن را در سازمان فنی و حرفه‌ای یا نهادهای کار و اشتغال ایجاد کنیم.

تسنیم: یعنی شما اعتقاد دارید معاونت علمی در سال‌های اخیر، در مسیر درست حرکت نکرده است؟

اگر تنها متولی توسعه فناوری به سمت انگیزه‌های کاملاً اقتصادی یا تجاری‌سازی حرکت کرد در طرف دیگر، نیاز کشور روی زمین می‌ماند و این اتفاقی است که در 8 سال گذشته در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری رخ داده است. معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری متکفل تجاری‌سازی نیست، بلکه متکفل توسعه علم و فناوری و بعد از آن هدایت این شرکت‌ها به سمت تجاری‌سازی است. ذکر این نکته لازم است که من مخالف تجاری‌سازی نیستم و مخالف تولید ثروت نیستیم اما علم عامل تولید ثروت است نه اینکه علم در خدمت ثروت است.

در واقع اشکال کار ما به معاونت علمی و فناوری این است که چرا فناوری را توسعه نداده است؟ استارتاپ‌هایی که در توسعه حوزه علم و فناوری فعالیت می‌کنند با استارتاپی که کسب و کار و تجارت می‌کند، متفاوت است. استارتاپی که در توسعه علم کار می‌کند به این زودی‌ها بازگشت سرمایه ندارد و به این زودی‌ها به درآمدزایی نمی‌رسد. در واقع معاونت علمی باید از این استارتاپ‌ها حمایت کامل انجام دهد تا به سودآوری برسد.

این نکته‌ای که می‌خواهم بگویم تحلیل خودم است،‌ مقام معظم رهبری موضوع اقتصاد دانش‌بنیان را مطرح و مشاهده کردند که این اقتصاد دانش‌بنیان به انحراف رفته است. بیش از 70 درصد این شرکت‌ها در حوزه تجارت فعالیت می‌کردند و درصد کمی از این شرکت‌ها در حوزه علم و فناوری فعالیت می‌کردند.

یک روزی فرار مغزها را داشتیم اما امروز با پدیده فرار شرکت‌ها مواجه هستیم! شما مشاهده کنید که چه مقدار ایده‌های خلاقانه شرکت‌های کوچک ما در این زیست‌بوم شکل گرفت. ما یک لایه انحصار در لایه شرکتی داریم و امروز که این شرکت‌ها بزرگ شدند به لایه شتاب‌دهنده‌ها رفته‌اند و معاونت علمی نیز به جای حمایت و ایجاد شتاب‌دهنده‌های مستقل، با همان شرکت‌های انحصارگر در لایه شتاب‌دهنده‌ها نشسته است و آنها در مورد ایده‌های جوان‌ها و شرکت‌های خلاق و استارتاپی ما تصمیم‌گیری می‌کنند. در واقع گلوگاه‌های ما در اختیار انحصارگران است، یک زمانی انحصار در اختیار سرمایه بود و امروز در جریان شتاب‌دهنده‌ها نشسته است و از آن روزی می‌ترسم که انحصار در جریان سیاست‌گذاری نیز شکل گرفته و متمرکز شود.

بخش خصوصی و بازار به دنبال سود خودشان هستند و آن کسی که باید در حوزه علم و فناوری سرمایه‌گذاری کند، دولت است و نباید دولت در کار بخش خصوصی دخالت کند.

انتهای پیام/