چراغ سینما در نیشابور، پایتخت فرهنگی خراسان کهن خاموش است

سینما و صنعت سینماداری در ایران در سال ۱۳۱۲ با فیلم "دختر لر" شروع شد و به خاطر علاقه و اشتیاق مردم به سرعت گسترش یافت و تبدیل به یکی از صنعت‌های پولساز شد.

سابقه سینما در نیشابور خراسان رضوی نیز به دهه بیست شمسی بازمی‌گردد.

پیش از انقلاب اسلامی سه سالن سینماهای خیام، ایران و آسیا در نیشابور میزبان علاقه‌مندان به دیدن فیلم‌های سینمایی بود.

سینما خیام در اواخر دهه بیست شمسی با ۲ سالن تابستانه و زمستانه در نبش میدان خیام توسط یکی از ارامنه ساکن نیشابور به نام مهندس استپان هارتونیان که از معماران و سرمهندسان شهرداری بود ساخته شد.

سینما ایران هم توسط یکی دیگر از ارامنه ساکن نیشابور به نام نوریک که به فردین نیشابور شهرت پیدا کرد با کمک پدرش بالاسان مِلیک مِلکومیانس در ضلع شمالی میدان ایران سابق در دهه بیست شمسی با ۲ سالن زمستانه و تابستانه به همراه یک مهمانخانه کوچک ساخته شد.

سومین و کوچکترین سینمای نیشابور نیز با نام سینما آسیا در اواسط دهه ۱۳۴۰ توسط محمود غازی در محل فعلی پاساژ شهرداری تاسیس گردید.

این سینماها در سال‌های ۱۳۵۶ تا ۱۳۵۸ در جریان جنبش‌های مردمی تعطیل شد و تا ۱۰ سال بعد که سینما شهرفیروزه گشایش یافت این شهر فاقد سینما بود.

سینما شهرفیروزه نیشابور نخستین سینمای ساخته شده پس از انقلاب اسلامی در این شهرستان در سال ۱۳۶۸ گشایش یافت و با آنکه تصور می‌رفت مورد اقبال قرار بگیرد، بحران مخاطب و مشکلات جانبی چندین بار آن را به مرز تعطیلی کشاند تا اینکه پس از شیوع کرونا چراغ تنها سینمای نیشابور خاموش شد.

این روزها که پس از سرعت یافتن روند واکسیناسیون کرونا کم‌کم مجوز بازگشایی سالن‌های تئاتر و سینما هر چند به آهستگی صادر می‌شود اما هنوز خبری از گشایش سینما شهرفیروزه نیشابور نیست و آینده آن در سایه‌ای از ابهام قرار گرفته است.

اشتباه محاسباتی در تعداد صندلی‌های سینما

مدیر سینما شهر فیروزه نیشابور در گفتگو با خبرنگار ایرنا در باره علت تعطیلی این سینما گفت: به خاطر اینکه تصور می‌کردیم استقبال بسیار از این سینما خواهد شد آن را با ظرفیت ۸۵۰ صندلی در ۲ طبقه ساختیم اما پس از افتتاح که وارد حوزه سینماداری شدیم با تجربه‌ای که در سال‌های نخست به دست آوردیم فهمیدیم یکی از اشتباهاتمان تعداد زیاد صندلی‌ها بوده زیرا هر فیلم‌ مخاطب خاص خود را دارد و با آوردن هر فیلم در ژانر اکشن، درام، خانوادگی و تاریخی طیف‌های دیگر مخاطبان را از دست‌ می‌دادیم.

جهانگیر سروری با بیان اینکه برای ساخت سینما وام گرفته بودیم و با این وضعیت قادر به پرداخت اقساط آن نبودیم افزود: چند بار به خاطر عقب افتادن اقساط وام بانک تجارت تا حد تعطیلی و مصادره سینما پیش رفتیم که با همکاری رییس وقت اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی نیشابور نامه‌نگاری‌هایی با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مسوولان ذیربط و نمایندگان مجلس شورای اسلامی انجام شد تا بدهی سینما به بانک استمهال شود.

وی در باره علت عدم استقبال مخاطبان از سینما نیز گفت: حال‌ و هوای فیلم‌هایی که نمایش داده می‌شد غمگین بود و مخاطب چندانی نداشت.

مدیر سینما شهر فیروزه نیشابور ادامه داد: در آماری که گرفتم هیج فیلمی به اندازه فیلم‌ خواستگاری در نیشابور فروش نداشته و در آن زمان ۵۰۰ هزار بلیط با قیمت هر بلیط ۵۰ ریال برای این فیلم‌ فروخته شد ولی این موفقیت برای فیلم‌های دیگر تکرار نشد.

وی افزود: برای استفاده بهینه از فضای سینما با استفاده از وام بلاعوضی که دولت برای بازسازی و مرمت سینما می‌داد ۲ سالن سینمای دیگر اضافه کردیم که در جذب مردم موثر بود اما بابت همین تغییر و تحولات شهرداری ما را جریمه کرد.

سروری ادامه داد: بطور میانگین در طول سال هیچ‌گاه میزان اشغال صندلی‌های این سینما به ۱۰ درصد نرسید، این‌ میزان قبل از بازسازی سینما پنج و پس از بازسازی به هشت درصد رسید و این در حالی بود که هزینه‌های ما ثابت بود و همه اینها به خاطر کم بودن مخاطب سینما بود.

وی گفت: نبود فیلم‌های پرمخاطب و گیشه پسند یکی از مشکلات اصلی این سینما بود که در سینماهای قبلی نیشابور این‌ مشکل وجود نداشت.

سالن سینما پنجشنبه و جمعه‌ها پر بود

مدیر سابق سینما آسیای نیشابور نیز گفت: سالهای قبل استقبال مردم از سینما خوب بود گرچه در طی روزهای هفته ظرفیت سالن بطور کامل پر نمی‌شد اما بعدازظهرهای پنجشنبه که فیلم‌ عوض می‌شد ظرفیت سالن پر می‌شد و روزهای جمعه هم هر پنج سانس سینما بطور کامل پر بود.

امیر منصور غازی افزود: در آن زمان با اینکه صنعت سینما هنوز این‌قدر پیشرفته و تعداد فیلم‌ها زیاد نبود اما فیلم‌های معروف که اغلب هم شامل موضوعات اجتماعی می‌شد بسیار مورد استقبال قرار می‌گرفت.

وی ادامه داد: به جز سینما آسیا ۲ سینمای دیگر به نام‌های خیام و ایران هم در نیشابور فعال بودند و پس از مشهد، نیشابور صاحب بیشترین تعداد سینما در بین شهرهای خراسان بزرگ آن زمان بود.

مدیر سابق سینما آسیای نیشابور گفت: برخلاف ۲ سینمای دیگر نیشابور که بیشتر فیلم‌های خارجی را اکران می‌کردند در سینما آسیا بیشتر فیلم‌های ایرانی نمایش داده می‌شد و به دلیل شرایط زمانی استقبال خوبی هم از سینما می‌شد زیرا هنوز تلویزیون به بازار نیامده بود، پس از آمدن تلویزیون هم فقط شب‌هایی که سریال‌های پرمخاطب نمایش داده می‌شد روی تعداد تماشاگران سینما تاثیر داشت.

نبود مکان‌های تفریحی دلیل گرایش جوانان به مواد مخدر

مدیر سینما شهرفیروزه نیشابور در باره انگیزه‌اش از تاسیس این سینما گفت: سال ۱۳۶۲ که برای یک جلسه کاری در فرمانداری به نیشابور آمده بودم پس از جلسه فرماندار وقت نیشابور آماری را به من نشان داد که بر اساس آن وضعیت اعتیاد در میان‌ جوانان نیشابور نگران کننده بود و ایشان معتقد بود که به دلیل نبود مکان‌های تفریحی و سرگرمی مانند استخر، باشگاه‌های ورزشی و سینما جوانان به سوی مواد مخدر گرایش پیدا می‌کنند و از من خواست که در این زمینه کاری انجام دهم.

سروری افزود: از آنجایی که من نیشابوری هستم و از این آمار هم متاثر شده بودم به فکر تاسیس یک سینما افتادم و این فکر را با پدر و برادرانم در میان گذاشتم و آنها هم موافقت کردند و به خاطر موقعیت خوب خانه پدری تصمیم گرفتیم زمین آن را به سینما اختصاص دهیم.

وی ادامه داد: در آغاز کار همه مسوولان به نحوی ما را از این کار برحذر داشتند و همه از روز نخست می‌گفتند سینما منافع مادی ندارد اما من‌ معتقد بودم باید برای نیشابور یک کار فرهنگی انجام‌ دهیم.

مدیر سینما شهرفیروزه نیشابور با بیان اینکه برای ساخت سینما سرمایه زیاد مورد نیاز است گفت: تنها سرمایه ما زمین پدری بود و در ابتدا می‌خواستیم این مکان را به صورت ۲ منظوره برای استخر و سینما بسازیم ولی به خاطر افزایش هزینه‌ها از آن منصرف شدیم.

وی افزود: با توجه به اینکه سینما شهرفیروزه نیشابور نخستین سینمایی بود که پس از انقلاب ساخته شد برآورد دقیقی از هزینه‌های آن پس از راه‌اندازی نداشتیم قرار بود دورتادور سینما واحدهای تجاری ساخته شود تا از درآمد آن واحدهای تجاری هزینه‌های سینما تامین شود اما به خاطر حادثه آتش‌سوزی در سینما رِکس آبادان که مدتی قبل اتفاق افتاده بود سخت‌گیری‌های بسیار در مسائل ایمنی و استانداردها می‌شد و اجازه این کار را ندادند.

سروری ادامه داد: ساخت این سینما از سال ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۸ طول کشید و بیش از ۳۰۰ میلیون ریال برای ساخت این سینما هزینه شد که به خاطر هم‌زمان شدن با سال‌های جنگ تحمیلی مشکلات‌ ما مضاعف شد زیرا آهن و سیمان در بازار کم بود و قاچاق محسوب می‌شد.

وی گفت: پس از اتمام ساختمان سینما برای تهیه تجهیزات آن به هرجا مراجعه کردیم موجود نبود و جزو کالاهای لوکس محسوب می‌شد و واردات آن ممنوعیت داشت به همین خاطر مدتی جستجو کردیم تا اینکه یک سینمای تعطیل شده را در لاهیجان پیدا کرده و تجهیزاتش را خریداری کردیم.

مدیر سینما شهرفیروزه نیشابور افزود: پس از آن برای وارد کردن پرده سینما از آلمان مجوز خاص گرفتیم و برای تهیه صندلی‌های سینما نیز از روش مهندسی معکوس استفاده کرده و آنها را هم خودمان ساختیم و در شانزدهم اسفند سال ۱۳۶۸ سینما شهرفیروزه نیشابور با هزار و ۶۰۰ مترمربع زیربنا به عنوان نخستین سینمایی که پس از انقلاب ساخته شده بود افتتاح شد.

دخل و خرج سینما برابر نبود

وی ادامه داد: ما با این موضوع که سینما درآمدی ندارد کنار آمدیم اما شرایط طوری شد که دخل و خرج سینما با هم برابر نبود و برای تامین هزینه‌های سینما مجبور بودیم از خارج پول به مجموعه تزریق کنیم و با ادامه این وضعیت در سال ۱۳۷۸ سینما شهرفیروزه نیشابور به خاطر کفاف ندادن درآمد و فشارهای اداره دارایی و مالیات مضاعفی که مطالبه می‌کرد تعطیل شد و طی نامه ای این موضوع را اعلام کردیم.

سروری گفت: چند سالی سینما تعطیل بود تا اینکه با پیگیری‌های فرماندار وقت نیشابور و رایزنی با اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی در ۲۰ آبان ۱۳۸۲ تصمیم گرفته شد زمین کنار این سینما را که حدود ۲۰۰ مترمربع است با پروانه تجاری رایگان بسازیم تا از درآمد حاصل از آن سینما دوباره فعال شود.

وی افزود: قانونی در برنامه توسعه سوم، چهارم و پنجم به تصویب رسید مبنی بر اینکه در شهرستان‌های فاقد سینما با جمعیت بیش‌از ۲۰ هزار نفر شهرداری‌ها موظفند زمین به صورت رایگان به متقاضیان ساخت سینما داده شود و پولی هم بابت پروانه ساخت گرفته نشود و به اندازه زیربنای سینما مجوز احداث واحد تجاری به صورت رایگان داده شود که بر این اساس چند سینما هم ساخته شد اما با اینکه نیشابور در ساخت اولین سینمای پس از انقلاب پیشرو بود از این امتیازات محروم‌ ماند.

مدیر سینما شهرفیروزه نیشابور ادامه داد: پیگیری‌ برای اخذ پروانه رایگانی که قولش را داده بودند سه سال طول کشید تا اینکه نصف مبلغ مورد نیاز برای صدور پروانه را پرداخت کردیم و ساخت پنج واحد تجاری و ۲ طبقه اداری را شروع کردیم و تقاضای یک طبقه اداری دیگر هم کردیم تا نمای ساختمان با ارتفاع سینما یکسان شود که پس از اتمام ساختمان برای گرفتن پایان‌کار به شهرداری مراجعه کردیم اما شهرداری با آن مخالفت کرد.

وی گفت: ۲ سال بعد دوباره با شورای شهر نامه‌نگاری کردیم که به رغم موافقت این شورا باز هم مخالفت‌ها در بدنه شهرداری مانع از ادامه کار شد.

سروری افزود: به همین‌خاطر تصمیم‌ خود را مبنی بر تعطیلی سینما در نامه‌ای به اطلاع فرمانداری رساندیم و جلسه‌ای در فرمانداری با حضور شهردار و معاونانش برگزار شد که در آن دوباره تصویب شد پایان کار به صورت رایگان داده شود و این مصوبه در شورای شهر هم تصویب شد اما در کمیسیون انطباق فرمانداری به خاطر عدم تطابقی که در تاریخ نامه‌ها پیدا شده بود موضوع به دادستانی و سازمان بازرسی کشیده شد و در این اوضاع شیوع کرونا هم مزید بر علت شد که سینما تعطیل شود.

وی ادامه داد: طی مدتی هم که سینما تعطیل بود سیستم‌های سرور و نمایش به سرقت رفت که در حال حاضر برای جایگزین کردن این تجهیزات ۲۵ میلیارد ریال باید هزینه کنیم.

مدیر مجتمع تجاری مهدوی در نیشابور که مشغول ساخت یک مجتمع سینمایی با چهار سالن در مرکز شهر است نیز گفت: مدت‌هاست که جای خالی سالن نمایش فیلم و تئاتر در نیشابور مشهود است تا علاقه‌مندان به هنرهای نمایشی بتوانند از آن بهره‌مند شوند به همین خاطر تصمیم گرفتم در کنار این مجتمع تجاری یک مجموعه سینمایی هم بسازم.

وحید مهدوی افزود: تاکنون بالغ بر ۳۰ میلیارد تومان برای این مجتمع سینمایی هزینه شده و برای تکمیل آن حدود ۲۰ میلیارد تومان دیگر هم مورد نیاز است.

وی با بیان اینکه از ابتدای احداث این مجتمع تاکنون نتوانسته‌ایم از تسهیلات و امتیازاتی که برای اینگونه مجتمع‌های فرهنگی در نظر گرفته شده استفاده کنیم ادامه داد: طبق قانون شهرداری موظف است معادل زیربنای سالن‌های نمایش مجوز ساخت تجاری و خدماتی بدون اخذ هر نوع عوارض و هزینه صادر کند ولی با وجود پیگیرهای مکرر هنوز مجوزی داده نشده است.

مهدوی گفت: قول داده‌اند پس از اینکه ساخت این مجتمع به پایان رسید کمک کنند در حالی که الان نیاز به کمک داریم، از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز به بانک کارآفرینی امید برای دریافت تسهیلات معرفی شده‌ایم ولی با اینکه بیش از یک ماه از ارائه مدارک گذشته هنوز اعتباری دریافت نکرده‌ایم.

وی افزود: این مجتمع سینمایی به مساحت ۲ هزار مترمربع در چهار سالن با ظرفیت ۵۰۰ نفر در حال ساخت است که امیدواریم تا دهه فجر امسال تکمیل و به بهره‌برداری برسد و با راه‌اندازی کامل آن ظرفیت اشتغال برای ۵۰ نفر فراهم می‌شود.

فرهنگ رفتن به سینما در نیشابور فراموش شده است

یک پژوهشگر صدا و سیما و فیلمساز نیز در باره بحران مخاطب در سینما گفت: پس از انقلاب یک دوره فترت در سینما داشتیم که باعث شد مردم از سینما فاصله بگیرند و در نیشابور هم که حدود ۱۰ سال سینمایی در آن وجود نداشت فرهنگ سینما رفتن و سینماداری فراموش شد و این اتفاق حتی در تهران هم افتاد و فیلم‌هایی هم که ساخته می‌شد مخاطب پسند نبود و همین باعث فاصله بیشتر مردم با سینما شد.

حمیدرضا هوشمند در باره تفاوت تبلیغات سینما در گذشته و حال افزود: محل جانمایی سینماهای قدیم نیشابور در مرکز شهر قرار داشت که باعث می‌شد دسترسی به آن در هر زمانی برای افراد از همه طبقات آسان باشد، تبلیغات فیلم‌ها و تابلوهای آنها در سطح شهر به نحوی بود که به آسانی مردم در جریان عنوان و زمان پخش فیلم‌ها قرار می‌گرفتند اما امروز برای اطلاع از فیلم‌هایی که در برخی سینماها اکران‌ می‌شود هنوز باید حضوری مراجعه کرد و بسترهای اطلاع‌رسانی برای آنان حتی در فضای مجازی بوجود نیامده و یا به روزرسانی نمی‌شود و تبلیغات میدانی سینماهای ما زیاد در جلب مخاطبان موثر نیست.

رییس شورای اسلامی شهر نیشابور هم گفت: براساس قانون تسهیلات و بخشودگی‌هایی در بخش صدور پروانه و محاسبه عوارض برای سینماها در نظر گرفته شده اما مشکلی که درخصوص سینما شهرفیروزه نیشابور وجود دارد این است که تعداد صندلی‌های آن بیش از تعداد مجاز است که در آیین‌نامه برای دریافت تسهیلات مشخص شده است.

سیدمومن حسینی افزود: مشکل دیگر این است که برای قسمتی از ساختمان این سینما پروانه شهرداری صادر نشده که منجر به صدور رای توسط کمیسیون ماده صد شده و به همین خاطر نمی تواند از تخفیفات مربوطه استفاده کند.

رییس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی نیشابور هم گفت: سینما شهرفیروزه این شهر مشکل اداری ندارد و بیشتر دچار مشکلات جانبی شده است.

علیرضا سیدآبادی افزود: آمادگی هرگونه همکاری برای رفع مشکلات این سینما را داریم ضمن اینکه برای رفع مشکلات اقتصادی این نوع مراکز فرهنگی باید برنامه‌ریزی بلندمدت داشته باشیم.

سرپرست معاونت هنری و سینمایی اداره‌ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی هم در باره آخرین اقداماتی که در خصوص سینما شهرفیروزه نیشابور انجام شده گفت: در آخرین جلسه‌ای که برای این سینما پیش از شیوع کرونا برگزار شد متقاضی اعلام کرد قادر به رفع نواقص نیست و این امر همچنان محل اختلاف باقی ماند و رفع نشد.

جواد روشندل افزود: مواد قانونی در خصوص حمایت‌های شهرداری و استانداری از محل اعتبارات تکلیفی و سینما شهر یکی از راهکارها برای بازگشایی یا راه‌اندازی سینماهای جدید است و شرکت بهمن سبز به عنوان شرکت معین در حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی برای راه‌اندازی سینماها آمادگی خود را اعلام کرده که اگر سینمایی می‌خواهد راه‌اندازی شود امکان کمک و سرمایه‌گذاری دارد.

وی ادامه داد: همچنین متقاضی می‌تواند بر وفق مقرارت جاری از شهرداری موارد تسهیلی تعیین شده را درخواست کند.

راه‌حل: سالن‌های کوچک و چند منظوره در مجتمع‌های تجاری

رییس انجمن سینمای جوان نیشابور هم گفت: تعطیلی هر مرکز فرهنگی و هنری یک ضرر جبران ناپذیر است چه رسد به تعطیلی تنها سینمای این شهرستان.

مسعود سلیمانی افزود: امروز شکل ساختاری و نگاه به مقوله سینما عوض شده و دیگر سالن‌های تک‌منظوره سینمایی جوابگو نیست و سینماهایی موفق خواهند بود که دارای سالن‌های کوچک و بیشتری باشند تا بتوانند سلیقه‌های مختلف را پوشش دهند.

وی ادامه داد: مجموعه‌های سینمایی باید در مجتمع های تجاری و فرهنگی ایجاد شوند و از این طریق مردمی را که برای خرید یا تفریح بیرون می‌روند جذب کنند و در این مجموعه‌های سینمایی هم باید سالن‌های چندمنظوره برای برگزاری نشست‌های ادبی و فرهنگی و هنری، اجرای تئاتر و همایش پیش‌بینی شود و این راهی برای برون‌رفت از بحرانی است که امروز سینمای ایران گرفتار آن شده است.

رییس انجمن سینمای جوان نیشابور گفت: با شیوع کرونا و تعطیلی سالن‌های نمایش حلقه ارتباط سینما با مخاطب قطع شد و نمایش خانگی، وب سایت‌های پخش فیلم جایگزین پرده نقره ای سینما گردید اما انتظار داریم با نزدیک شدن به شرایط مناسب برای بازگشایی سینماها مسوولان نیشابور نسبت به رفع مشکلات تنها سینمای این شهرستان بطور جدی اقدام کنند.