در مورد بردگوری‌های بختیاری چه می‌دانید؟

اردشیر آخوندی در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص بردگوری‌ها که یکی از آثار تاریخی و باستانی در چهارمحال و بختیاری محسوب می‌شوند، اظهار کرد: یکی از دغدغه‌های بشر از دوران پیش از تاریخ تدفین و احترام به درگذشتگان بوده است، در فرهنگ ایرانی نیز افراد احترام خاصی برای درگذشتگان قائل بودند و به‌همین دلیل آیین‌ها، اشعار و مراسمات ویژه‌ای برای آن‌ها اجرا می‌کردند که چگونگی برگزاری این مراسمات به دین و آیین موجود در هر دوران بستگی داشت.

این کارشناس میراث فرهنگی استان چهارمحال و بختیاری افزود: بنابراین می‌توان گفت از دیرباز چگونگی تدفین درگذشتگان و مکان تدفین آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار بود که تحت تاثیر دین، مذهب و آیین هر زمان تعیین می‌شد.

وی ادامه داد: بردگوری دارای دو معنی بوده که اولین مورد سنگ گور برد است و در گویش بختیاری و لری به معنی سنگ قبر نامبرده می‌شود، دومین مورد نیز معنی گبر است که در گویش بختیاری زمانیکه توان تعیین تاریخ برای موضوعی وجود نداشته باشد و این موضوع متعلق به ادوار بسیار دور باشد، گفته می‌شود، این موضوع متعلق به دوران گبری، یعنی دوران پیش از اسلام بوده، بنابراین هر دو معنی برای بردگوری‌های بختیاری مناسب است.

آخوندی عنوان کرد: بردگوری در حقیقت یک دریچه است که بر بدنه یک سنگ تک افتاده یا بر بدنه یک صخره ایجاد شده و این دریچه به یک حفره در دل این سنگ یا صخره راه داشته باشد، دریچه ورودی بردگوری‌ها دارای ابعاد حداقل ۳۵ در ۳۵ سانتی‌متر تا ۷۲ در ۷۲ سانتی‌متر بوده و متغیر است که یک نفر بتواند از این دریچه وارد حفره موجود در سنگ یا صخره موردنظر شود.

این کارشناس میراث فرهنگی استان چهارمحال و بختیاری اضافه کرد: دریچه بردگوری‌ها از داخل حفره در یک سمت بالا یا پایین دارای پاشنه است و می‌توان گفت تمامی بردگوری‌ها دارای در یک لنگه، چوبی و یا سنگی بودند و همیشه در این بردگوری‌ها بسته نگه داشته می‌شد که این موضوع نیز برای موارد بهداشتی و جلوگیری از پراکنده شدن بوی نامطبوع داخل بردگوری بوده، اما تاکنون متاسفانه هیچ بردگوری در استان به‌صورت سالم و یا با در کشف نشده است.

وی تصریح کرد: اتاقک‌های داخلی بردگوری‌ها دارای گنجایش متفاوت هستند و از ظرفیت دو نفر تا حدود ۱۰ تا ۱۲ نفر وجود دارند، برای مثال یک بردگوری در روستای ده کهنه از توابع میان‌کوه موجود است که ظرفیت بیش از ۱۲ جسد دارد، همچنین ارتفاع داخل حفره بردگوری‌ها حداکثر ۱۲۰ سانتی‌متر است و قابلیت وارد شدن به آن‌ها وجود دارد.

آخوندی یادآور شد: کف بردگوری‌ها دارای یک شیب ملایم است که باعث می‌شد چربی بدن اجساد که به مرور از جسم خارج می‌شد به پایین دست اتاقک هدایت شود و معمولا در این قسمت نیز حفره‌هایی ایجاد می‌شد که این چربی‌ها به این گودال منتقل شوند.

این کارشناس میراث فرهنگی استان چهارمحال و بختیاری بیان کرد: براساس تحقیقات و پژوهش‌های باستان‌شناسی از دوران مادها دفن اموات در قبرهایی که در دل کوه‌ها و یا سنگ‌ها ایجاد می‌شد، رایج و مقبره‌های صخره‌ای رونق پیدا کرد، چهار نمونه از مقبره صخره‌ای به‌جا مانده از دوران مادها در ایران و در مناطق دکان داوود، صحنه، داو دختر و یک نمونه نیز در کردستان کشور عراق واقع شده که مکان دقیق آن در قیزقاپان سلیمانیه است.

وی افزود: این نوع تدفین در بعضی از مناطق ایران که به آن اعتقاد داشتند تا آغاز دوران اسلامی رایج بود، اما با گسترش دین اسلام و باتوجه به این موضوع که براساس آموزه‌های دین مبین اسلام باید اجساد مردگان طبق دستورالعمل‌های خاص به خاک سپرده شوند، دفن اموات در مقبره‌های صخره‌ای و از جمله بردگوری‌های بختیاری متروکه شد.

آخوندی ادامه داد: دفن اموات در بردگوری‌ها به‌صورت دائمی نبوده است و در برخی مناطق و براساس آموزه‌های دین زرتشت افراد اجساد را بر روی برجک‌هایی که به برج‌های خاموشی یا استودان (استخوان‌دان ) شناخته می‌شدند، قرار می‌دادند و حیوانات مردارخوار و حشرات گوشت و پوست اجساد را از بین برده و سپس استخوان را در گوشه‌ای از این برج که به صورت یک چاهک بوده است دفن می‌کردند و بر روی آن نیز آهک می‌ریختند.

این کارشناس میراث فرهنگی استان چهارمحال و بختیاری عنوان کرد: ساکنان خطه بختیاری برای اجساد و متوفیان خود احترام بسیاری قائل بودند و به‌همین دلیل این برخورد را با اجساد خود نمی‌پذیرفتند و یا این احتمال وجود دارد که افرادی که از بردگوری‌ها برای دفن اجساد خود استفاده می‌کردند، تحت تاثیر آیین مهر بودند و فرد را پس از فوت در فضای بردگوری قرار داده و زمانیکه جسد از بین می‌رفت و یا ظرفیت بردگوری تکمیل می‌شد، در منطقه زیردست بردگوری استخوان‌ها و بقایای جسد را دفن می‌کردند، به‌گونه‌ای که جسد از دسترس و گزند حیوانات در امان بود.

وی اضافه کرد: محل بردگوری‌ها عمدتا در مسیر کوچ و وارگه‌های عشایری قرار داشته است، به‌غیر از یک مورد از بردگوری‌ها که در نزدیکی جونقان و در کنار یک چشمه قرار دارد، سایر بردگوری‌ها در حوزه‌های بختیاری واقع شده و به نظر می‌رسد اعتقاد به این نوع تدفین اجساد خاص حوزه بختیاری بوده و در حوزه چهارمحال از سایر شیوه‌های تدفین استفاده می‌شده است.

آخوندی تصریح کرد: بنابراین بردگوری‌های بختیاری آرامگاه‌های کوچ‌گران بختیاری هستند که از دوران پیش از اسلام تحت تاثیر آیین تدفین دین زرتشت اما براساس فرهنگ محلی خود انجام می‌شد، همچنین نمونه شاهانه بردگوری‌ها آرامگاه‌های شاهان هخامنشی بوده و مانند نقش رستم در استان فارس و کوه رحمت که در بالادست تخت جمشید واقع شده، نمونه‌های بردگوری موجود در خطه بختیاری در حقیقت مانند آرامگاه‌های نقش رستم و کوه رحمت اما از نوع عشایری است.

این کارشناس میراث فرهنگی استان چهارمحال و بختیاری یادآور شد: بردگوری‌های بختیاری که بیش از ۳۰۰ مورد آن‌ها شناسایی شده و تعداد بسیاری نیز در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، یک نمونه بارز از فرهنگ، تمدن، اعتقادات و باورهای کهن و دیرین عشایر بختیاری هستند که می‌توانند به‌عنوان یکی از نقاط جذب گردشگر به‌ویژه محققان و پژوهشگران در سطح جهانی استفاده شوند و همچنین معرف فرهنگ و تمدن و تاریخ کهن استان باشند.

انتهای پیام