سالمندترین استان کشور همچنان بر مدار فتح قله پیری

به گزارش خبرگار ایرنا، پیری جمعیت علاوه بر اینکه اثرات مخربی بر سلامت جامعه دارد، بلکه بر شاخص اقتصادی و توسعه یافتگی نیز تاثیر منفی دارد. زیرا نیروی کار جوان و سالم چرخ‌های توسعه و تولید ملی را به حرکت درآورده و در نهایت منجر به افزایش درآمد ملی خواهد شد.

گیلان سرسبز با تمامی دارایی طبیعی و جغرافیایی خود در کنار محیطی بسیار پویا جهت زندگی سالم و به دور از عوامل آسیب زای انسانی همچون آلودگی، متاسفانه طی چند دهه اخیر در سراشیبی پیری قرار گرفته و طبق آمارهای رسمی گیلان از نظر نرخ سالمندی در کشور، سرآمد است.

چندی پیش طی گزارشی که در همایش ملی سالمندی گیلان ارایه شد، این استان با ۳ درصد نرخ سالمندی بالاتر از میانگین کشوری، سالمندترین استان معرفی شد. دکتر آبتین حیدرزاده معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گیلان دیماه امسال در نشستی پیرامون وضعیت سلامت استان اعلام کرد حدود ۱۶ درصد جمعیت این استان در گروه سنی بالای ۶۰ سال قرار دارند که با توجه به جمعیت حدود ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفری استان این عدد به بیش از ۴۰۰ هزار نفر خواهد رسید.

اما گذشته از شمار سالمندان استان آنچه طی سال‌های اخیر بیش از هرچیزی وضعیت جمعیتی استان را تهدید می‌کند، کاهش نرخ تولد و فرزندآوری میان گیلانی ها است. طبق گزارش دانشگاه علوم پزشکی گیلان، این استان در زمان حاضر با نرخ رشد ۰/۴ (چهاردهم درصد) کمترین نرخ رشت را در میان استانهای دیگر دارد.

حال کاهش نرخ باروری و موالید در کنار افزایش سنامید به زندگی همانند دوسر یک قیچی گیلان را به سمت وضعیتی خطرناک در جوانی جمعیت سوق می دهد که نیازمند نگاهی جدی و تامل برای رسیدن به راه حلی مناسب و برنامه ریزی مناسب است.

چرا گیلان؟

شاید نخستین سوال و اصلی‌ترین آن درباره وضعیت جمعیتی استان این باشد که چرا استان گیلان با چنین داشته ها و ثروت طبیعی و محیطی مناسب به عنوان پیرترین استان کشور شناخته می شود. همانطور که در بالا ذکر شد گیلان برای زندگی مطلوب و فضایی آرام نه تنها عملاً چیزی کم ندارد، بلکه از بسیاری از استانهای دیگر کشور نیز غنی‌تر است. البته نباید مسائلی همچون شاخص بیکاری و مواردی از این دست را نادیده گرفت که مبتلابه بسیاری از استان‌های دیگر نیز است.

عوامل بسیاری در پیدایش معضل کهولت سن و پیری جمعیت دخیل هستند. کارشناسان مواردی همچون واهمهه از دست دادن کار و ناامنی شغلی بانوان در صورت فرزندآوری و نبود قانون حمایت شغلی از آنان، ضعف معیشتی و ترجیح خانواده ها برای سرمایه‌گذاری بر همان تک فرزند و یا دست و پاگیر بودن فرزند برای انجام علایق شخصی، وضعیت دشوار اقتصادی و نگرانی از آینده فرزند، تاخیر در ازدواج بدلایل موضوعاتی همچون بیکاری از مسائلی است که برای عدم تمایل به فرزند آوری ابراز می شود.

شتاب‌گیری جامعه به سمت سالمندی که در این میان، گیلان گوی سبقت را از دیگر استانهای کشور ربوده است، موجب برگزاری جلسات متعددی برای ارایه راهکار و برنامه‌ریزی برای جلوگیری از آسیب‌ها در استان شده که البته تاکنون خروجی مناسبی نداشته است.

هنوز جامعه جوان داریم

براساس آمار ثبت شده ثبت احوال گیلان اگرچه طی ۹ ماه اول امسال با تولد ۱۶ هزار و ۳۰۶ فرزند افزایش ۱.۳ درصدی نسبت به مدت مشابه سال ۹۹ را ثبت کرد، اما این آمار در برابر ۱۶ هزار و ۷۱۵ وفات ۹ ماه امسال کمتر است.

کاهش ولادت نسبت به وفات در هر نقطه‌ای که اتفاق بیفتد به صدا درآمدن زنگ خطری برای شتاب بخشی به پیری جمعیت آن منطقه در آینده‌ای نه چندان دور است که باید با ریشه‌یابی صحیح و کارشناسی علل آن برنامه‌ریزی صحیح برای جلوگیری از تحلیل رفتن نیروی جوان و کار انجام داد.

در همین ارتباط دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه گیلان با بیان این که در مبحث سالمندی، دو اصطلاح سالمندی با سالخوردگی متفاوت است اولی را ناظر به فرد و دومی را ناظر به جمعیت دانست.

محمد امین کنعانی با اشاره به اینکه پیامد نبود فرصت شغلی مناسب در سنین کار و فعالیت به ویژه برای جوانان آنها را دچار ناامیدی کرده است، گفت: ناامیدی این افراد موجب بروز مسائل اجتماعی مختلفی می شود که می توان آنها را از یک طرف در پیامدهای جمعیتی این مسئله مانند تأخیر در سن ازدواج، کم فرزندی و به ویژه مهاجرت مشاهده کرد؛ ضمن اینکه فردی که شغلی نداشته بدون هیچ پس اندازی به دوران سالمندی پا می گذارد و بار تکفل آن برعهده نیروی کار و دولت قرار میگیرد.

وی افزود: در گذشته در حدود ۴۰ تا ۴۵ درصد و در برخی از جوامع تا ۵۰ درصد جمعیت در سنین زیر ۱۵ سال قرار داشتند و به همین دلیل چنین جمعیتی به عنوان جمعیت جوان شناخته می‌شود در ایران نیز در تمام دوره های سرشماری از اولین آن در سال ۱۳۳۵ تا اولین سرشماری پس از انقلاب یعنی سال ۶۵ همواره بیش از ۴۵ درصد جمعیت ایران زیر ۱۵ سال سن داشتند

کارشناس جامعه‌شناسی جمعیت و نیروی انسانی ادامه داد: جمعیت زیر ۱۵ سال کشورمان تا سال ۹۵ به ۲۵ درصد رسیده و جمعیت دوره کودکی و نوجوانی کاهش یافته ولی ما هنوز جمعیت جوان را داریم زیرا جمعیت کمتر از ۱۵ سال طی چند دهه گذشته به جمعیت دوره دوم جوانی یعنی به ۱۵ تا ۲۹ سالگان تغییر یافتند.

کنعانی با اشاره به تفاوت های فرهنگی و سبک زندگی ایرانی اسلامی با کشورهای غربی گفت: بهبود شرایط اقتصادی یکی از موضوعات تاثیرگذار بر فرزند آوری در کشورماست چرا که فرهنگ مردم این سرزمین با کشورهای دیگر متفاوت بوده و اکنون اگرچه زیر فشار اقتصادی قد علم کند اما فرزند خواهی و تمایل به فرزندآوری همواره جزو فرهنگ ایرانیان است

سیاست تعدیل اقتصادی بلای جان فرزندآوری

دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه گیلان اظهار داشت: همانطور که گفتم بحث سالخوردگی همانند تغییر در ساختمان جمعیت است. یعنی در اثر تغییرات در میزانهای باروری و کاهش آن سهم گروههای سنی پایین‌تر از کل جمعیت کاهش یافته و سهم گروههای جمعیتی در سنین بالاتر افزایش می یابد.

وی ادامه داد: طی دهه‌های گذشته در گیلان زودتر از سایر استانها میزان باروری کاهش یافته است و در نتیجه شاهد شروع زودتر سالخوردگی جمعیت در این استان هستیم که دلایل این امر نیز از یک طرف ریشه ر مسائل اقتصادی دارد، زیرا اقتصاد گیلان شدیداً وابسته به کشاورزی بود و محدودیت زمینهای زیر کشت اجازه فعالیت بیشتر به کشاورزان را نمی داد.

کنعانی اضافه کرد: در این زمینه کافی است نگاهی به میانگین زمین کشاورزی در اختیار هر خانوار کشاورز گیلانی داشته باشیم که به نیم هکتار نیز نمی رسد اما از طرف دیگر گیلان از نظر فرهنگی نیز پتانسیل بالایی برای کنترل موالید داشته است که خود جای بحث دیگری را می‌طلبد.

وی موضوع کاهش فرزند آوری را به تغییرات و تحولات اقتصادی مرتبط دانست و گفت: تا زمان جنگ، سیستم حمایتی خاصی برای خانواده ها وجود داشت و امکانات اگرچه کم بود اما تقریباً برای همه مردم شرایط به صورت یکنواخت وجود داشت. ولی پس از جنگ سیاست تعدیل اقتصادی در پیش گرفته شد که این سیاست به معنای کوچک کردن دولت و واگذاری دولت در بخش‌های مختلف از جمله حوزه خصوصی بود که برخی از آنها تبدیل به خصولتی شد.

این کارشناس جامعه شناسی ادامه داد: در گذشته بار تامین معیشت برعهده دولت بود اما اکنون بر عهده خانواده ها گذاشته شد و چون آنان نمی‌توانستند این بار را تحمل کنند تصمیم گرفتند در اقتصاد مصرفی خانواده شان صرفه جویی کنند که یکی از راههای این صرفه جویی جلوگیری از فرزندآوری بود.

کنعانی برون رفت از این وضعیت را مستلزم تغییر در وضعیت اقتصادی خانوارها دانست و گفت: سیاستهای اجرایی در گذشته در زمینه صرفه جویی های دولتی فشار بر روی خانوارها آورده و جواب خانوارها در این زمینه محدودسازی فرزندآوری برای جلوگیری از فشار اقتصادی بوده است که اگر گشایشی در وضعیت اقتصادی جامعه در اثر اجرای سیاستهای مناسب صورت گیرد، می‌توان پاسخ مناسبی از طرف مردم در زمینه فرزندآوری نیز دریافت کرد.

جوان سازی اولویت گیلان در توسعه اقتصادی

با توجه به این شرایط شاید گیلان داران اولویت های ظاهری همچون مشکلات زیست محیطی، جنگل خواری و همچنین توسعه نیافتگی باشد، اما باید اعتراف کرد که برن رفت از تمامیاین مشکلات در گروه جوان سازی جمعیت است. فقدان نیروی جوان فعال برای حوزه کار و خلاقیت میتواند به راحتی تمامی برنامه های حل مشکل در زمینه های مختلف را ناکارآمد کند.

اگرچه شاید یکی از دلایل افزایش جمعیت سالمند نسبت به جوان بالا رفتن امیدبه زندگی باشد، اما عوامل اقتصادی که مسائلی همچون بیکاری ، اعتیاد و در نهایت اختلافات خانوادگی و طلاق را در بسیاری از این خانواده ها رقم می زند و جریان زندگی و فرزندآوری را در آنها متوقف می کند نیز در کاهش فرزندآوری بی تاثیر نیست.

به نظر می رسد بهبود وضعیت اقتصادی ، فراهم کردن فرصت های شغلی و توانایی در تامین مسکن توسط افراد می تواند کمک شایانی در ترغیب بسیاری از جوانان به بازگشت به سبک زندگی ایرانی اسلامی داشته باشد و شاید این امر بسیار اثر بخش تر از ترغیب های موردی باشد.

ضمن اینکه افراط در تشویق به فرزندآوری بدون فراهم کردن بسترهای لازم و فقط با اعمال مشوق ها ممکن است نتیجه عکس بدهد و جمعیت به صورت غیرمتعادل در خانوارهایی افزایش یابد که نه تنها از عهده مخارج نیازهای اساسی آن فرزند برنیایند، بلکه منجر به مشکلات سوء دیگری شود که خانواده و جامعه را گریبانگیر آسیب های اجتماعی کند.