جامعه در منظومه تربیتی رهبر انقلاب اصالت دارد/ کارخانه انسان سازی همان جامعه دینی است

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو؛ محمدرضا اسماعیلی؛ ماجرای کتاب «طرح کلی اندیشه‌ی اسلامی در قرآن» به رمضان سال ۱۳۵۳ شمسی باز می‌گردد. پس از تعطیلی جلسات آیت‌الله خامنه‌ای در مسجد کرامت مشهد در اسفند سال ۱۳۵۲ به‌وسیله‌ی ساواک، ایشان جسته و گریخته در میعادگاه‌های مختلفی به سخنرانی و تبلیغ می‌پرداختند. با این حال ایشان از همان روز نخست بعد از تعطیلی مسجد کرامت، اقامه‌ی نماز جماعت در مسجد امام حسن مجتبی علیه‌السلام را به‌عهده گرفتند. البته هنوز امکان ارائه‌ی یک برنامه‌ی منسجم وجود نداشت و تنها شب‌های شنبه بود که آیت‌الله خامنه‌ای به سخنرانی می‌پرداختند. در همین راستا با محسن جوهری پژوهشگر هسته مکتب امام خمینی مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه السلام در خصوص کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن به گفتگو نشستیم.

خبرگزاری دانشجو: باتوجه به ابعاد سیاسی و اجتماعی دین اسلام که در کتاب «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن» موجود است، لطفا درباره ساختار بنیاد معرفتی اندیشه رهبر انقلاب برایمان بفرمایید. چرا ابعاد اجتماعی تربیت در این اثر پررنگ‌تر از ابعاد فردی است؟

جوهری: بهترین پاسخ به این پرسش همان مقدمه کتاب است که مقام معظم رهبری نوشته اند؛ در همان سطور ابتدایی به دو آفتی که در معارف دینی مان وجود دارد اشاره کرده‌اند. در نخست به این نکته اشاره کرده‌اند که مباحث دینی به شدت به سمت مباحث انتزاعی صرف منحرف شده و کمتر گرایشی به عمل و به ویژه عمل در حوزه اجتماعی دارد. آفت دومی که اشاره می‌کنند این است که ما در مجموعه مباحث دینی و خاصه در دین پژوهی که توسط پژوهشگران و علمای دینی صورت می‌گیرد دچار این آفت هستیم که مباحث دینی را به مثابه یک کل واحد و با یک نگاه کل نگرانه مورد توجه قرار نمی‌دهیم. یعنی به نحوی که ارکان اندیشه دینی باهم انسجام و در کنار هم خاصیت تکمیل کننده داشته باشند، عمل نمی‌شود. بدیهی است که با یک نگاه اجمالی به محتوای کتاب طرح کلی معلوم می‌شود که رهبر انقلاب ساختار معرفتی این کتاب را به گونه‌ای تنظیم کرده‌اند که دچار این دو آفت نشویم و بتوانیم خلاءهایی را که این دو آفت در فضای اندیشه دینی به وجود آورده، جبران کنیم.

بدین ترتیب کتاب طرح کلی همانند کتاب‌های متداولی که در حوزه اصول و عقائد وجود دارد به مسائلی چون اثبات وجود خداوند و مواردی از این قبیل وارد نمی‌شود. این کتاب این مسائل را عمدتاً پیش فرض قرار می‌دهد و تلاش می‌کند که تاثیرگذاری در عرصه زندگی انسان و خاصه زندگی اجتماعی انسان را مورد توجه قرار دهد. از طرفی دیگر همانطور که از نام کتاب واضح است این کتاب در صدد ارائه یک نمای کلان از مجموعه معارف دینی است و یا به عبارتی دیگر این کتاب نوعی نگاه منظومه‌ای نسبت به ارکان و معارف دینی دارد.

خبرگزاری دانشجو: وجه تمایز این کتاب در معرفی اسلام با دیگر کتاب‌های معرفتی در این حوزه چیست؟

جوهری: ابتدا به این مسئله اشاره می‌کنم که متاسفانه به تبع جایگاه رهبر انقلاب به مثابه ولی فقیه جامعه و راهبر کلان نظام جمهوری اسلامی، چهره‌ی رهبرانقلاب نزد بسیاری از افراد محدود به سیاست شده. در حالی که رهبر انقلاب در کنار اینکه یک چهره سیاسی و اجتماعی محسوب می‌شوند، یک نواندیش و روشنفکر دینی هم هستند. آیت الله خامنه‌ای از سال‌های دور مباحثی را در خصوص روشنفکری و روشنفکری دینی مطرح کرده‌اند و ایشان الزاماً کلید واژه روشنفکری را به معنای آن روشنفکری غربگرا به کار نمی‌برند و از کلمه نواندیش استفاده می‌کنند که به نوعی تفکیک میان دو کلمه روشنفکر و نواندیش است. یعنی ایشان بین افرادی که یک نگاه روشن بینانه اصیل دینی دارند و افرادی که تحت تاثیر پرتوی غربگرایی و انواع التقاط‌ها هستند تفکیک قائل می‌شوند. مباحث رهبر انقلاب در کتاب طرح کلی به شدت نشان دهنده یک تصویر مترقی از مجموعه معارف دینی است.

کتاب، طرح کلیِ یک نظریه اجتماعی است که در ذهنرهبر انقلاب از دوران جوانی شکل گرفته و تدریجاً بسط پیدا کرده. طبیعتاً اگر مراجعه‌ای به سایر بیانات و مکتوبات ایشان داشته باشیم می‌توانیم نظریه اجتماعی ایشان را با شاخ و برگ‌های بیشتری درک کنیم. ایشان به مسئله غایت‌مندی خلقت انسان و جهان آفرینش اشاره می‌کنند. به این موضوع می پردازند که انبیای الهی آمده‌اند که به اهداف خودشان نزدیک شوند. اما رهبر انقلاب بر این نکته پافشاری می‌کنند که انبیا مدل تربیت فردی را سرلوحه خودشان قرار ندادند بلکه بیش از اینکه درصدد تربیت فردی باشند درصدد بنا کردن یک کارخانه انسان سازی بودند تا به غایت خودشان برسند و آن کارخانه چیزی نیست جز حیات اجتماعی انسان. و از همین نقطه پایه نظری رهبری گذاشته می‌شود و توسعه پیدا می‌کند. این نظریه اجتماعی پایه‌اش با این تبیین که انبیا الهی درصدد ساختن کارخانه انسان‌سازی هستند، آغاز می‌شود.

خبرگزاری دانشجو: و در واقع کتاب با چنین دیدگاهی اقدام به تشریح وجوه اسلام سیاسی می‌کند؟

جوهری: رهبر انقلاب در بخش توحید به دنبال آن استدلال‌های متداولی که در سایر کتب اعتقادی شرح داده شده، نیستند. نویسنده در این فصل به دنبال توجه بخشیدن به معنای عمیقی از توحید است. از دیدگاه رهبر انقلاب باورمندی به توحید صرفاً محدود به این نیست که در ذهن خودمان معتقد به خداوند یگانه باشیم. شما زمانی یک موحد هستید که در عمل خودتان صرفاً تابع اوامر الهی باشید و هیچ قدرت دیگری نتواند خارج از مسیر اوامر الهی عمل ما را مورد تاثیر قرار دهد. البته قدرتمندان و طاغوت‌های عالم هم این حق را ندارند که با برخورد مستکبرانه به ما امر کنند و البته ما هم به مثابه یک انسان موحد موظف هستیم که هیچگاه چنین برخوردی را نپذیریم. اگر رفتار ما متاثر از اوامر منقطع از وحی باشد، دیگر انسان موحدی نیستیم. این ایده به غیر از موضوع توحید مبین این مسئله است که چنان چه انسان بخواهد از طواغیت عالم حرف شنوی داشته باشد از مدار توحید خارج شده و لازمه توحید این است که دستورات خداوند متعال و انبیا الهی بر جامعه حاکم باشد و دقیقاً این دیدگاه است که پایه های مستکبران را متزلزل می‌کند. همه تقریرات این نکته را نشان می‌دهد که هیچ کس برای سلطه بر دیگری اختیار ندارد. و انسان آزاده باید در برابر قدرت‌ها مقاومت ‌کند و این به وضوح یک امر سیاسی و اجتماعی است.

خبرگزاری دانشجو: اگر ممکن است منظومه تربیتی رهبر انقلاب را بیشتر توصیف کنید.

جوهری: راهبرد کلانی که رهبری برای نقش آفرینی انبیا در مسیر هدایت انسانی بیان می‌کنند تشکیل کارخانه انسان سازی یا همان جامعه دینی است، این ایده مشخص می‌کند که مسئله جامعه در منظومه تربیتی رهبر انقلاب اصالت دارد و انسان‌ها زمانی به بهترین شکل ممکن تربیت می‌شوند که در جامعه دینی زیست کنند.

البته این فهم نباید ما را به این اشتباه بیاندازد که جایگاه تربیت فردی و تشکیلاتی در افق‌های کوچک‌تر را نادیده بگیریم! خیر اینطور نیست چرا که ایشان بیان می‌کنند که انبیا الهی و خاصه پیامبر اکرم اسلام درست است که آن غایت جامعه سازی را پیگیری می‌کنند اما این جامعه سازی یک شبه رخ نمی‌دهد. جامعه سازی بدون کادرسازی و تربیت مجموعه‌ای از افراد که بتوانند بار انقلاب پیامبر را به دوش بکشند شکل نمی‌گیرد. لذا پیامبر اسلام در ابتدای امر مجموعه‌ای از افراد را تربیت می‌کنند.

نکته دیگری که باید در منظومه تربیتی رهبر انقلاب مورد توجه قرار داد این است که عده‌ای مقوله تربیت را در انتقال مجموعه‌ای از محفوظات به دیگران، منحصر می‌کنند. ولی در فصل ایمان کتاب طرح کلی این دیدگاه به چالش کشیده می‌شود و سعی می‌کنند که ویراست کامل‌تری از ایده تربیتی اسلام ارائه دهند. بدین نحو که فهم مجموعه معارف دینی گرچه امری کاملاً ضروری است و باید به نحوی معارف دینی در فرد رسوخ پیدا کند اما این نکته نباید ما را از عمل به آموزه‌هایمان غافل کند.

انتهای پیام/