تاریخچه سکه و بررسی نقوش و ارزش آن در دوره هخامنشی + تصاویر

بررسی سکه های دوره هخامنشی

سکه‌ بخشی از پول ملی کشور است. در سکه، شناسایی مذهب، اقتصاد، هنر، آداب و رسوم، صنعت، سیاست و به طور کلی فرهنگ و تمدن نقش اساسی دارد. یکی از دوره‌ هایی که بررسی سکه‌ های آن حائز اهمیت است، دوره هخامنشی می باشد. سکه‌ های دوره هخامنشی شامل سکه‌ های دارای نشان بز و گوسفند نر در دوره کوروش و کمبوجیه و سکه‌ های دریک و سیگلوی که از دوره داریوش یکم هخامنشی تا پایان دوره هخامنشیان رواج داشت، می‌ باشد.

گرچه در موزه بریتانیا سکه ای منصوب به کوروش موجود است، اما مورخین شروع ضرب سکه را در ایران به داریوش بزرگ نسبت می دهند.

سکه طلا یا زرین دریک در دوران هخامنشی

تاریخ ضرب سکه

داریوش هخامنشی (522-486 پ .م ) اولین کسی بود که در ایران به ضرب سکه اقدام نمود. در حفاری‌ صورت گرفته در کاخ آپادانا تخت جمشید، 8 عدد سکه یونانی کشف شد. این سند مهم نمایانگر این واقعیت است که تا سال 517 پیش از میلاد هنوز سکه‌ های ایرانی (دریک و شکل) ضرب نشده بودند. بدین ترتیب ضرب سکه می‌ بایست بعد از سال 517 پیش از میلاد صورت گرفته باشد.

ارزش و وزن سکه های دوره هخامنشی

داریوش با دعوت از هنرمندان و حکاکان مهره‌ های سنگی، سکه هاى طلا و نقره به نام هاى دریک Daric و شکل یا سیگلوی Siglos به ترتیب به وزن 8.4 گرم و 5.6 گرم ضرب نمود. سکه‌ های زرین هخامنشی را «دریک» و سکه‌ های سیمین را «شِکِل» می‌ نامیدند. برای ساخت سکه های دریک از طلای با کیفیت و خالص استفاده می کردند، به گونه ای که خلوص آن را در حد 95.83% ارزیابی کرده اند! همین عیار بالا باعث شهرت جهانی سکه های هخامنشی شد. داریوش نسبت به سکه ها و بدون غش بودن آنها بسیار حساس بود. ارزش هر سکه دریک برابر با 20 سکه نقره بود. ضخامت این سکه طلای هخامنشی بیش از 0.5 سانتی متر بوده و قطر آن نیز بیش از 1.5 سانتی می باشد. امروزه این سکه طلا دو دریکی در موزه ملک تهران نگهداری می شود.

وزن و عیار دریک ها از زمان داریوش اول تا داریوش سوم (20 قرن) هیچ تغییری پیدا نکرد. در دوره داریوش سوم، سکه دو دریکی که به وزن ۸۰/۱۶ گرم بود و سکه نیم دریکی که نصف دریک بود ضرب شد.

سکه سیمین سیگلوی دوره هخامنشیان

نقش سکه های دوره هخامنشی

بر روى سکه تصویر پادشاه هخامنشی به شکل کماندار پارسی دیده می شود که به علامت نیایش خداى بزرگ اهورمزدا ، زانوزده و کمانى را در حال کشیدن زه و در دست دیگر نیزه اى دارد. در پشت سکه نیز چند فرورفتگی دیده می شود که اگر در برخی از این فرورفتگی‌ ها اگر دقت کنیم نقش هایی به چشم می خورد. اولی سکه هاى دوره هخامنشی به سکه هاى شاهی معروف بودند.

در دوره داریوش سوم، سکه دو دریکی که به وزن ۸۰/۱۶ گرم بود و سکه نیم دریکی که نصف دریک بود ضرب شد. این سکه ها از نظر طرح و نقش نیز تفاوت اندکی با دریک و سیگلوی داشت. بر پشت سکه‌ های دریک و سیگلوی، بیشتر فرورفتگی نا به سامان چهارگوش یا چهارگوش مستطیل وجود داشت که در بعضی از این فرورفتگی‌ ها اگر دقت شود نقشی دیده می‌ شود. سکه‌ های دریک داریوش سوم، تصویر کماندار، مانند کمانداران پیش از او نیزه به دست ندارد، بلکه به جای نیزه دشنه به دست گرفته‌ است.

با توجه به این که در زمان هخامنشیان هیچ‌ یک از حکام و پادشاهان محلی حق نداشتند بدون اجازهٔ داریوش به نام خود سکه زنند، فقط اجازه داشتند با اجازهٔ داریوش سکهٔ نقره بزنند، چرا که ضرب سکهٔ طلا در انحصار مرکز بود. ساتراپها و کشورهای تابعه هخامنشی در عقاید مذهبی خود آزاد بودند و تصاویر خدایان و نمادهای آنها و آثاری را که به آنها مباهات میکردند مثل کشتی جنگی و قلاع مستحکم را بر سکه‌ های خود نقش ‌میکردند.

سکه ضرب شده در زمان اردشیر دوم هخامنشی

از سکه هاى بسیار جالب سکه هاى صیدا را میتوان نام برد. در یک طرف این سکه نقره نقش کشتی جنگی و در طرف دیگر نقش اردشیر سوم هخامنشی را سوار بر گردونه اى بسیار زیبا میبینیم. این سکه ها در کشورهای تابع هخامنشیان رواج داشتند.

سکه صیدا ضرب شده در زمان اردشیر سوم هخامنشی

بر سکه نقره دیگرى نقش اردشیر دوم کمان بدست ایستاده و در پشت سکه نقش کشتى جنگی با بادبان نقر شده است (744-358 پ .م ) که با مشاهده این سکه میتوان به تاریخ دریانوردی ایران در دوره هخامنشی و وضع کشتی هاى جنگی و اهمیت آنها پی برد.

سکه دریک

ضرب سکه زرین دریک در انحصار شاه

سکه دریک زرین تنها به فرمان شخص پادشاه ضرب می‌ شد اما سکه‌ های سیمین چنین وضعی نداشت. داریوش اجازه داده بود، تا ساتراپ (ایالت)‌ های او سکه‌ های سیمین مورد نیاز را در ضرابخانه‌ های واقع درقلمرو فرمانروایی خود ضرب کنند. ساتراپ ها مجاز بودند سکه نقره کم ارزش و مس بزنند ، این نوع سکه ها غالباً در آسیای صغیر و فینیقیه زده می شد. ولی در سکه های مزبور در خارج از ایالت آنها حکم جنس را داشت.

نقوش کلی سکه های هخامنشی

تصویر اصلی حک شده از شاه بر روی سکه های هخامنشی عموما به یک صورت مشخص است. در روی سکه های دریک، تصویر شاه در حالتی حک شده است که وی پای راست خود را بر زمین تکیه داده و کمانی را با دست چپ خود نگه داشته و با دست دیگرش نیزه یا خنجری حمل میکند. در برخی سکه ها شاه با دو دست خود در حال کشیدن زه کمان است.

سکه های دوره هخامنشی

در این دوره پیکر پادشاهان، تمام‌ قد نشان داده شده درحالی‌ که سکه‌ های پس از هخامنشیان، حداقل در روی سکه، سر و گردن و بعضا شانه‌ ها دیده می‌ شود. جلوه‌ های بصری در سکه‌ های هخامنشی بی‌ بهره از ذوق هنری بوده که عدم‌ نقش در پشت سکه‌ ها، دلیلی بر این مدعاست.

بر روی سکه های هخامنشی غیر از تصویر شاه نقش دیگری حک نشده است، و در پشت سکه ها عموما تنها فرورفتگی های چهارگوش نامنظمی به چشم می خورد. بعضی از سکه شناسان در تحقیقات خود اشاره به نقوشی مانند حیوان خوابیده یا سر حیوان، یا سر اسب یا پرنده یا ماهی نموده‌ اند.

نقش تاج شاهان هخامنشی بر روی سکه ها:

سکه‌ های هخامنشی تاریخ ضرب ندارند از روی نشانه ای دیگر از جمله چهره پادشاه و یا تاج پادشاه و نقش‌ های مربوط به دوران هر پادشاه، تاریخ آن سکه را تعیین کرده‌ اند. مدل تاج‌ پادشاه بر روی سکه های دوره هخامنشی نشان‌ دهنده پادشاه وقت هخامنشی بوده و شاخصی برای تعیین زمان ضرب سکه است. در جدول زیر طرح تاج شاهان هخامنشی را بررسی نموده ایم:

نقش تاج شاهان هخامنشی بر روی سکه ها

انواع سکه ها در زمان هخامنشیان

در اواخر عهد هخامنشی دو دریکی نیز ضرب می شد. از دیگر سکه هایی که در دوران 200 ساله پادشاهی هخامنشیان به جا مانده می توان به سکه های نیم دریکی، یک چهارم دریکی و سکه های نقره سیگل اشاره کرد.

سکه دودریک دوره هخامنشی

شاید بر اثر ورود مسکوکات، تجارت داخلی سریعتر از تجارت خارجی توسعه یافت. همچنین سکه ، فعالیت بانک ها را توسعه داد. شاهنشاهی هخامنشی برای بانک ها امکاناتی بوجود آورد که تا آن زمان سابقه نداشت. در زمان هخامنشیان بانک های خصوصی تأسیس شد. شاهان هخامنشی خراج را به شکل جالبی انبار می کردند. آنها طلا یا نقره را ذوب می کردند و درون کوزه ای می ریختند. وقتی که کوزه پر می شد ، آن را انبار می کردند و هنگام نیاز آن قدر که لازم بود از کوزه ها را می شکستند و سکه ضرب می کردند. هنگامی که اسکندر شوش را تصرف کرد، با مقدار زیادی شمش خام روبرو شد.

بیشتر بدانید : معرفی کاشی لاجوردی با نقش عقاب دوره هخامنشی

بیشتر بدانید : هنر در خدمت پادشاهان هخامنشی!/از پیکره های کوچک زنان تا مردان زانو زده + تصاویر

نگارنده: سمانه ضیائی فر

تهیه و تدوین: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture
اختصاصی سیمرغ