تغذیه آبخوان‌ها با پساب فاضلاب فرونشست مناطق شهری را کنترل می‌کند

مهرداد فرهادیان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه امروزه بسیاری از کشورهای دنیا و از جمله ایران به دلیل نبود مدیریت صحیح منابع آب با مخاطرات طبیعی مانند فرونشست، خشکسالی، سیل، کم آبی و … رو به رو هستند، اظهار داشت: بر پایه گزارش سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور بیلان منفی آب‌های زیرزمینی ایران باعث فرونشست زمین در حدود یک میلیون هکتار از عرصه‌های کشور در ۲۳۰ دشت حاصلخیز کشور شده است.

این استاد دانشگاه افزود: یکی از راه‌هایی که در سطح دنیا برای مقابله با این مخاطرات به ویژه فرونشست زمین مطرح است، تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها است که در کشورهای پیشرفته دنیا مانند آمریکا، انگلیس، کانادا، استرالیا، ژاپن و چین انجام می‌شود.

رئیس پژوهشکده محیط‌زیست دانشگاه اصفهان ابراز داشت: به طور عمده دو راهکار برای شارژ مجدد آب‌های زیرزمینی و تغذیه‌ی آبخوان‌ها وجود دارد، نخست استفاده از روش‌های پخش و نگهداشت و ذخیره کردن سیلاب در سطح زمین (آبخیزداری) به ویژه در زمین‌های دارای آبرفت‌های درشت‌دانه کشور برای ایجاد فرصت نفوذ آب به درون زمین است و راهکار دوم استفاده از پساب‌های تصفیه‌شده‌ی صنایع و فاضلاب‌های خانگی است.

فرهادیان با بیان اینکه روش اول برای تغذیه مصنوعی آبخوان‌های موجود در دشت‌های کشور بسیار مفید است، خاطرنشان کرد: روش دوم برای کنترل نشست در داخل و اطراف محیط‌های شهری مناسب است.

وی درباره کیفیت پساب برای تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، اضافه کرد: به استناد ماده پنج آئین نامه جلوگیری از آلودگی آب در سال ۷۳، کیفیت پساب تصفیه شده در تغذیه آبخوان‌ها باید مطابق استانداردهای سازمان حفاظت محیط زیست در مصارف تخلیه به چاه‌های جاذب باشد.

رئیس پژوهشکده محیط‌زیست دانشگاه اصفهان درباره استفاده از پساب فاضلاب در بخش کشاورزی و گیاهان مثمر نیز، تصریح کرد: استفاده پایدار از فاضلاب در بخش کشاورزی نیازمند اعمال مدیریت صحیح مصرف، پایش کیفی و میکروبی اراضی آبیاری شده با فاضلاب است.

فرهادیان با اشاره به اینکه استفاده بدون مدیریت این منابع می‌تواند باعث تجمع بیش از حد فلزات سنگین و آلاینده‌های میکروبی در خاک و گیاه شود، ابراز داشت: ورود آلاینده‌های میکروبی مانند کلی فرم‌های مدفوعی و نماتدهای انگلی و تجمع آنها در لایه‌های سطحی خاک و بدنه گیاه ضمن به خطر انداختن سلامت افرادی که در تماس مستقیم با آن هستند، با انتقال به منابع آب سطحی و زیرزمینی زمینه شیوع بیمارهای مختلف را فراهم می‌کند.

وی خاطرنشان کرد: با این حال، کمبود آب در مناطق خشک و نیمه خشک ضرورت توجه مسئولان را به جایگزینی منابع جدید و مطمئن آب برای استفاده در بخش کشاورزی گوشزد می‌کند؛ از این رو استفاده از پساب تصفیه شده می‌تواند در توسعه و بهره‌برداری از منابع جدید آب به عنوان منبع جایگزین برای بخش کشاورزی مورد توجه و مصرف قرارگیرد.

رئیس پژوهشکده محیط‌زیست دانشگاه اصفهان با بیان اینکه استفاده از این منبع در جبران بخشی از کمبود آب کشاورزی کشور و رهایی از اثرات سو تخلیه بی‌رویه فاضلاب‌ها به محیط زیست، بسیار مؤثر است، گفت: تاریخچه استفاده از پساب برای آبیاری به بیش از ۷۰ سال پیش مربوط می‌شود که در آن زمان بیشتر برای حاصلخیزی خاک استفاده می‌شد.

فرهادیان ادامه داد: کشورهایی مانند ژاپن، امارات، عربستان سعودی و اروپا هرروز بر حجم پروژه‌های بازیافت و استفاده مجدد از پساب می‌افزایند ضمن اینکه در سال‌های اخیر مطالعات بسیاری در کشورمان در زمینه تأثیر پساب تصفیه شده در کشاورزی و کیفیت محصولات کشت‌شده انجام شده‌است.

وی خاطرنشان کرد: استفاده از پساب تصفیه‌شده می‌تواند موجب افزایش عملکرد غلات تا ۲ برابر و سبزیجات تا سه برابر بیشتر از محصول به‌دست آمده با آبیاری با آب چاه شود، حتی استفاده از پساب در تولید محصول ممکن است باعث زودتر گل‌دادن و تشکیل میوه‌های بزرگ‌تر از اندازه معمول در مقایسه با آب چاه شود.

رئیس پژوهشکده محیط‌زیست دانشگاه اصفهان تصریح کرد: با وجود این، استانداردها و خطوط راهنما برای حذف خطرات احتمالی با توجه به نوع و مقدار فاضلاب تصفیه‌شده برای مصرف در موارد مورد نظر ضروری است. براساس برخی از پارامترهای کیفی پساب تصفیه شده در مصارف کشاورزی باید میزان COD پساب کمتر از ۶۰ میلی‌گرم بر لیتر، BOD کمتر از ۳۰ میلی گرم بر لیتر و ترکیبات آلی مانند PO4 و NO3 به ترتیب کمتر از چهار میلی‌گرم و ۱۰ میلی‌گرم بر لیتر باشد.

فرهادیان اضافه کرد: ضوابط زیست محیطی استفاده از آب‌های برگشتی و پساب‌ها در سال ۱۳۸۹ توسط معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور ارائه شده که راهنمای به نسبت جامعی برای استفاده مجدد از پساب به شمار می‌رود.‌