نابودی گلستان‌کوه خوانسار، خیلی دور، خیلی نزدیک

به گزارش ایرنا، گلستان‌کوه در زاگرس میانی با پوششی از گوَن‌های گزانگبین، لاله‌های واژگون، موسیر و شماری از گونه‌های ارزشمند گیاهی در جنوب شهرستان خوانسار و شمال غربی اصفهان قرار دارد و یکی از جاذبه های طبیعی بشمار می‌آید اما برخی از گونه‌های گیاهی آن مانند لاله واژگون به‌دلیل ریشه کنی به شدت در معرض نابودی قرار دارند.

شاید به نظر اغراق آمیز بیاید که گردشگری و ریشه کنی بوته‌ها، بتواند موجب آن شود تا گل‌های موسیر و لاله‌های واژگون در گلستان‌کوه برای همیشه رخت از دامن آن بکشند اما وقتی این موضوع باورپذیر می‌شود که بدانیم بهره‌ برداری‌های خارج از توان زیست بومِ این منطقه از جمله ایجاد دسترسی‌ آسان به‌واسطه جاده و تبدیل مراتع گَوَنی به مزارع باعث شده است که پوشش گیاهی این منطقه به مرور زمان کاهش چشمگیری داشته باشد.

پوشش غالب گلستان‌کوه، گونِ گزی است؛ همان "گزانگبین" که گز اصفهان از آن سِرشته می‌شود اما حالا با گذشت زمان، حشره "پسیل" عامل تولید گزانگبین که بر روی گون‌های گزی زندگی می‌کرد از بین رفته است در واقع آن طور که برخی از کارشناسان به ایرنا گفتند، پسیل به‌دلیل بهره‌برداری‌های بی حد و حصر در منطقه گلستان‌کوه منقرض شده است.

اما گون، گونه ای گیاهی است که در پناه پوشش آن لاله‌های واژگون و موسیر رشد می کنند و به روایت برخی از فعالان و کارشناسان منابع طبیعی به‌دلیل ریشه کنی موسیرها و لاله‌های واژگون، رطوبت خاک نیز از دست رفته و دیگر رنگ و رویی برای دامن خوشرنگ گلستان‌کوه باقی نمانده است؛ اتفاقی که می تواند به از بین رفتن و انقراض گونه‌های انحصاری (اندومیک ) گلستان‌کوه منجر شود.

آن طور که کارشناسان گیاه‌شناسی گفته‌اند، این گیاهان پیازچه‌ای یعنی موسیر و لاله واژگون به شدت به رطوبت خاک وابسته هستند و تکثیر آنها در اثر خشک شدن خاک دچار وقفه خواهد شد. گل‌های موسیر و لاله‌های واژگون در ارتفاعات گلستان‌کوه و در اوایل بهار از زیر پوشش برف بیرون می‌آیند.

فعالان منابع طبیعی خوانسار تصاویری در اختیار خبرنگار ایرنا قرار داده اند که حکایت از ریشه کنی موسیرها و لاله‌های واژگون گلستان‌کوه در اردیبهشت‌ماه جاری دارد.

در حالی که برخی از کوشندگان منابع طبیعی نسبت به شرایط پوشش گیاهی گلستان‌کوه ابراز نگرانی کرده‌اند، مسوولان منابع طبیعی شهرستان خوانسار از حفاظت‌های سیار و ثابت به ایرنا گفتند و تاکید کردند که برای حفاظت از گلستان‌کوه تلاش می‌کنند.

بلایی که بر سر گلستان‌کوه می‌رود

کیومرث خامه از فعالان منابع طبیعی خوانسار با بیان اینکه تنوع گیاهی گلستان‌کوه بی‌نظیر است اما با این نحوه توسعه و قوانینی که بازدارنده نیست، زمان زیادی تا نابودی پوشش گیاهی این منطقه از زاگرس میانی نخواهیم داشت، از ریشه کنی موسیرها و لاله‌های واژگون توسط گردشگران و بهره‌بردارن و البته چرای دام ابراز نگرانی و از قوانینی که بازدارنده نیست انتقاد کرد.

این فعال منابع طبیعی در گفت‌وگو با ایرنا افزود: پوشش غالب این رشته کوه، گون گزانگبین است که فقط در رشته کوه‌های زاگرس میانی می‌روید و عامل تکثیر آن حشره پسیل است که در گلستان‌کوه از بین رفته است.

وی با اشاره به اینکه در پوشش این گیاه بی نظیر، تنوع گیاهی بویژه گیاهان پیازچه ای مثل گل لاله واژگون، موسیر، گیاه آنغوزه و صدها گونه ناشناخته دیگر وجود دارد، افزود: گون گزانگبین برای گلستان‌کوه، آبخیزداری طبیعی و عامل حفظ رطوبت خاک است که لاله‌های واژگون و موسیر زیر پوشش گیاهی آن به بهترین وجه رشد می کنند.

به گفته خامه، گردشگران در فصل بهار از شهرها و استان‌های دیگر به گلستان‌کوه می ‌آیند که به روایت او ۵۰ درصد از تعدادی که گفته‌ می‌شود گردشگر بهره‌ بردار هستند در واقع قبل از اینکه این گیاهان به بذر بنشیند با پیاز و گُل ریشه کنی می‌شوند.

خامه این شرایط که به تعبیر وی به انقراض موسیر و لاله‌های واژگون منجر خواهد شد را خطرناک دانست و تاکید کرد: هجوم جمعیتی به نام گردشگر که شمار قابل توجهی از آنها بهره‌بردار هستند، پوشش گیاهی منطقه گلستان‌کوه را در معرض نابودی قرار داده است.

وی توضیح داد: اگر گردشگر به چهارباغ اصفهان، جایی که ساخته دست انسان است بیاید، مشکلی پیش نخواهد آمد ولی قدم برداشتن انسان در یک مرتع و در قالب کوهنورد، گردشگر یا بهره بردار به پاکوب شدن گیاهان بی نظیر این منطقه منجر خواهد شد و تبعات منفی بسیاری برای پوشش گیاهی گلستان‌کوه خواهد داشت.

اگر در بر همین پاشنه بچرخد، انقراض در راه است

در این پیوند، مسعود برهانی عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان نگرانی‌های برخی از فعالان منابع طبیعی خوانسار را تایید کرد و گفت: در سال‌های گذشته، تحت تاثیر بهره‌برداری زیاد از گزانگبین، نسل تولید کننده آن یعنی حشره پسیل در گلستان‌کوه منقرض شده است.

وی در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه پسیل بر روی گون زندگی می‌کند و عامل تولید گزانگبین است که به‌دلیل ترددها، چرای دام و بهره‌برداری زیاد از بین رفته است، افزود: بهره‌برداری زیاد و حضور گردشگران به آسیب وارد شدن به این گیاه ویژه گلستان‌کوه منجر شده است.

برهانی با اشاره به اینکه لاله واژگون، بومی ایران و منطقه زاگرس بوده و به‌دلیل بهره‌برداری زیاد و بوته کنی از ریشه به شدت کاهش پیدا کرده است، خاطرنشان کرد: این گیاه در مناطق برف‌گیر و جایی که رطوبت خاک کافی باشد و بهره‌برداری آنچنانی هم نباشد رشد می کند.

وی با بیان اینکه پیاز این گیاه در معرض نور خورشید از بین می رود، تصریح کرد: هر جا که تردد زیاد باشد و پوشش گیاهی کاهش پیدا کند، خاک در معرض هوا و نورخورشید خشک می‌شود و بنابراین این گیاه نیز کم‌ کم از بین می رود.

این کارشناس گفت: لاله واژگون در سمیرم و فریدونشهر هم روییده می‌شود اما ذخیره‌گاه اصلی آن در استان اصفهان، منطقه گلستان‌کوه است که پیشتر دارای تراکم زیادی بود اما در زمان حاضر به شدت کاهش داشته است.

وی با بیان اینکه گونِ گزی که مولد گزانگبین است و همچنین لاله واژگون در مناطق برف‌گیر و شیبدار رشد می کنند، اضافه کرد: اگر شرایط خاک یا اقلیمی و نوع بهره‌برداری به سمتی پیش برود که نتوانیم رطوبت خاک را در این مناطق حفظ کنیم، این گیاهان از بین می‌روند.

جاده، حفاظت گلستان‌کوه را دشوار کرده است

مهدی کیخائی رییس اداره منابع طبیعی شهرستان خوانسار، بزرگترین معضلی که حفاظتِ گلستان‌کوه را دشوار کرده است، جاده‌ای دانست که در یک تا دو کیلومتری این منطقه قرار دارد.

وی در گفت و گو با ایرنا افزود: برای حفظ ذخایر ژنتیکی گونه‌های گیاهی گلاستان‌کوه و به‌دلیل اینکه دربخش زراعت دستکاری ژنتیکی انجام می‌شود، اصرار داریم که این منطقه باید حفاظت شود اما چیزی که باعث شده حفاظت این منطقه برای ما بسیار سخت شود این است که گلستان‌کوه در مجاورت جاده اصلی قرار گرفته که از سمت فریدن به خوانسار، گلپایگان و تهران می‌رود.

وی با بیان اینکه این شاهراه در مجاورت و یک تا دو کیلومتری گلستانکوه وجود دارد و نمی‌توانیم جاده انحرافی برای آن تصور کنیم، ادامه داد: جاده اصلی شهرستان خوانسار را نمی‌توان کاری کرد اما امسال جاده های دسترسی به منطقه گلستان‌کوه را با ادوات مکانیکی مسدود کردیم تا بتوانیم ترددها را کنترل کنیم.

کیخائی با تاکید بر اینکه گلستان‌کوه برای شهرستان خوانسار، بِرند و حفاظت از آن یک مطالبه عمومی است، خاطرنشان کرد: از این رو می‌طلبد همه ارگان‌ها در عرصه باشند و پیش از نوروز با بررسی ها و جلسه هایی که داشتیم تلاش کردیم از ظرفیت اداره های شهرستان برای حفاظت گلستان‌کوه استفاده کنیم.

به گفته وی حاصل این جلسه ها، مصوبه هایی بود که بر اساس آنها نیروی انتظامی، بسیج و ناحیه مقاومت سپاه درروزهای تعطیل در جهت حفاظت گلستان‌کوه به یاری آنها می آیند.

برخی از فعالان منابع طبیعی و محیط زیست خوانسار با وجود این اقدامات از ورود خودروها به گلستان‌کوه و ریشه کنی برخی از گیاهان این منطقه ابراز نگرانی کرده‌اند.

رییس اداره منابع طبیعی شهرستان خوانسار در پاسخ به ایرنا گفت: در منطقه گشت ثابت و سیار داریم که گشت سیار یک خودروی عملیاتی است و کل شهرستان را پوشش می دهد.

وی افزود: با شوراها، دهیاری‌ها و دامداران سه روستای مشرف و مجاور منطقه گلستان‌کوه یعنی قلعه بابا محمد، دوشخراط و "دره بید" مذاکره داشتیم و مقرر شد قرقبان‌های دائمی در آنجا مستقر شوند و در صورت مشاهده تخلف به ما گزارش شود.

وی ادامه داد: در سال های گذشته پارکینگی در بالای اراضی مردم تعبیه شده بود که خودروها به آنجا می‌رفتند و مردم وارد طبیعت می شدند بهمین دلیل تصمیم گرفته شد که این پارکینگ به نزدیک جاده اصلی منتقل شود و اجازه ورود خودرو به منطقه گلستان‌کوه داده نشود.

کیخائی، بیشترین تخریب ها در پوشش گیاهی گلستان‌کوه را توسط افرادی دانست که از شهرها و استان‌های دیگر به این منطقه می آیند و خاطرنشان کرد: در برخی روزها تا چهار مورد خودروی توقیفی داشتیم که باعث شد بازتاب خوبی در کل شهرستان داشته باشد.

در حالی که مسوولان منابع طبیعی شهرستان خوانسار از به کارگیری همه توان خود برای حفاظت از گلستان‌کوه می‌گویند اما به نظر می‌رسد روزگار چندان بر وقف مراد آن نیست چرا که تغییر شرایط اقلیمی به همراه بهره‌برداری‌هایی که از سال‌های گذشته رخ داده و البته گردشگری که با نبود آگاهی آمیخته شده، بلای جان گلستان‌کوه شده است، شرایطی که فعالان منابع طبیعیِ منطقه خوانسار به شدت از آن ابراز نگرانی می‌کنند و خواهان حفاظت و آگاهی رسانی بیشتر هستند.

شهرستان ۳۳ هزار نفری خوانسار در ۱۶۰ کیلومتری شمال غربی اصفهان قرار دارد.

خوانسار را به عنوان باغ شهر هم می شناسند. پارک سرچشمه، گلستان‌کوه، خانه تاریخی ابهری، غار هیکل، تپه آریایی، سد باغ کل، مدرسه مریم بیگم و مقبره بابا پیر از جمله مکان های تاریخی و گردشگری خوانسار است.

محصولاتی همچون عسل طبیعی این شهر، فرش سنتی ساروق، گز انگبین مخصوص خوانسار، آلو، بادام، تَرخینه و گردو از سوغات این شهرستان است.