بازگشایی مدارس، تقویت تاب‌آوری و شروعی دوباره

به گزارش ایرنا، همزمان با پایان تعطیلات نوروز، آغازی برای مدارس در پیش گرفته شد، ۲ سال در خانه ماندن و دوری از مدارس هر چند همگان را دلتنگ این فضا کرده بود اما همین بازگشت به مدرسه همراه با هیجاناتی هم بود، در آغاز بازگشایی مدارس، همراه با نگرانی ها و دلشوره هایی بود که تک تک مادارن و پدران و اولیای دانش اموزان آن را با تمام وجود حس کردند.

نگرانی هایی که گاه برخی از والدین را تا پشت در مدارس کشاند تا دنبال راهی برای تدوام آموزش مجازی باشند، اصرار و تمایلی که همواره برای حفظ وضع موجود بر اثر برخی نگرانی ها بر آن تاکید شد اما در نهایت با همراهی کردن با والدین و البته فارغ از کمی و کاستی های اطلاع رسانی و آگاه‌سازی و تلاش برای رفع برخی نگرانی های بی مورد، نهایتا همه پذیرفتند آموزش حضوری شود.

به همان نسبت که برخی والدین به در خانه ماندن فرزندان دانش آموزان خود اصرار داشتند، خود دانش آموزان اما اصرار و هیجانی بالا برای حضور در مدارس داشتند، تا جایی که چند روزی که مابین همین ۲ ماه آموزش حضوری بر اثر آلودگی هوا مدارس تعطیل می شد، ناراحتی و سرخوردگی دانش آموزان را که "وای دوباره مجازی شدیم" قبل مشاهده بود.

این ناراحتی بچه ها در برخی کانال های مجازی که از دوران آموزش مجازی باقی مانده قابل مشاهده بود، در مواردی مادران از همین هیجان بالای دانش آموزان صحبت می کردند، از جمله می توان اشاره کرد به اینکه در یک مورد که بر اثر آلودگی هوا مدارس تعطیل شدند لاجرم اردوی درون مدرسه ای آنها کنسل شده بود و مادران بسیاری از دانش آموزان از این گزارش می دادند که فرزندشان آن شب را با گریه بخواب رفته اند که چرا تعطیل شد!

نکته دیگری که در صحبت های مادران بیشتر احساس می شد و در رفتار و حال دانش اموزان به هیچ وجه پیدا نبود، مسئله امتحانات حضوری آنها بود، نگرانی از امتحانات حضوری را تک تک والدین دانش اموزان ابتدایی همانند دوران مدرسه خود احساس می کردند، احساسی که خود بچه ها به هیچ وجه نداشتند و از حضور در مدرسه حتی اگر هر روز امتحان باشد هم لذت می بردند.

مادری که علاوه بر نگرانی که بابت حضور فرزندش در مدرسه بخاطر کرونا داشت گفت: من نگران امتحان حضوری هستم، این بچه ها سولات را خوب نمی توانند بخوانند و بفهمند ما در خانه برایشان تفهیم می کنیم تا پاسخ دهند و اگر در مدرسه باشند که این فرصت به آنها داده نمی شود.

مادری دیگر هم همین نگرانی را دارد و می گوید: کاش حالا که امکان آموزش مجازی را در صورت تمایل خانواده ها داده اند بگذارند امتحانات هم در خانه باشد.

و مادری دیگر می گوید: چرا اینقدر بچه هایمان را ناتوان تصور می کنیم، بخدا هیچ بچه ای خنگ نیست! حتما درکی متناسب خود دارد و از معلم شان هم می خواهیم کمک شان کند، باید از این وابستگی بچه ها دل بکنیم که لازمه آن رهایی خودمان از این نگرانی های بی مورد است.

این نگرانی ها که در گفت و گوهای مادران وجود دارد البته به نوعی بی شباهت با نگرانی های بیشتر والدین نیست، در این خصوص ، یکی از معلمان مقطع ابتدایی می گوید: دانش آموزان ابتدایی ترین اصول مراودات اجتماعی را طی این ۲ ماه تجربه مدرسه برای اولین بار درک می کردند، برخی توان تمرکز و گوش کردن را ندارند، تصوری از تکلیف نداشتند و روز بعد بدون تکلیف سرکلاس حاضر می شدند و از حرف زدن با بقیه و بازی و زنگ و تفریح بیشترین لذت را می بردند.

وی می افزاید: گویی تمرکز بر تکلیف و اینکه وظیفه ای مبنی بر گوش دادن به آنچه معلم می گوید برای خود قایل نیستند و تصورشان از مدرسه فضایی برای بازی بود.

این معلم ابتدایی می گوید: برخی بچه ها سرعت عمل بسیار پایینی داشتند و باید حتما بعد از هر کلمه او را به کلمه بعدی هدایت می کردی و احساس مسوولیت آنها در حد هیچ بود، که البته تمامی اینها طبیعی است و می توان گفت بطور میانگین، همه با اندکی تفاوت در این خصوص شبیه بهم هستند.

وی افزود: این حالت ها ناشی از نداشتن تجربه حضور در مدرسه بود و می توان گفت این ۲ ماه مقدمه ای و آغازی برای بازگشایی مدارس در مهرماه پیش رو می تواند باشد که بچه ها سپری کردند و معلم و دانش آموز و والدین از نظر آموزشی و اجتماعی از سطح بچه ها در همه زمینه ها به یک آگاهی نسبی رسیدند.

نکته دیگری که مدت زمان بازگشایی مدارس به نوعی فضای مجازی را بی تاثیر نگذاشت این بود که هر از گاهی، در همین مدت از سال تحصیلی فیلم هایی طی این مدت در فضای مجازی دست به دست شد که بیانگر فضایی به دور از تحمل و تاب آوری حاکم بر برخی مدارس بود.

البته برای اینکه نگاه منصفانه تری باشد می توان گفت در بین همین ویدیوهای فضای مجازی مواردی هم بود که والدین دانش آموزان با معلمان برخوردهای همراه باخشونتی از خود نشان می دادند.

در این خصوص جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی می گوید: این اتفاقات و بروز چالش هایی در روابط بین معلم و دانش آموز نشان دهنده این بود که معلم و دانش‌آموز پس از ۲ سال تعطیلی مدارس، آماده حضور در مدرسه نبودند و تحمل فضای آموزش حضوری بعد از یک دوره آموزش مجازی که غیر از معلم و دانش آموزان والدین هم نقش پررنگی در آن داشتند و به تلطیف آن کمک زیادی کرده بودند اکنون تحمل فضایی واقعی تر و پر مسولیت تر برای هم دانش اموز و معلم کمتر قابل تحمل باشد.

معصومه زارعی افزود: با یادآوری اینکه برخی دانش‌آموزان ۲ سال است از مقطع ابتدایی به متوسطه اول آمده‌اند اما به هیچ عنوان در این فضا حضور نداشته‌اند یا دانش‌آموزانی که هم‌اکنون پایه سوم دبستان هستند اما حضور در کلاس درس را تجربه نکرده‌اند و این حضور دوباره با تراکم بالای دانش‌آموزی در برخی مدارس منجر به تنش ها و مشکلاتی در فضای برخی مدارس شد.

این پژوهشگر اجتماعی گفت: در عین حال معلمان نیز طی ۲ سال گذشته تجربه کلاس‌داری حضوری را نداشتند و ارتباط معلم و دانش آموز بر مبنای صدا و تصویر بوده است که ارتباط بر مبنای فضای مجازی پیش رفته بود و بر همگان تفاوت آن با تجربه کلاس حضوری آشکار است.

بنابراین کوچ از فضایی مجازی و قرار گرفتن در فضایی کاملا واقعی و به عبارتی تغییری اساسی در فضای آموزشی بر رفتار و عملکرد و واکنش معلم و دانش آموزان در موقعیت های مختلف اثر گذار است در همین خصوص می توان به گفته مادر یکی از دانش آموزان دختر مقطع ابتدایی اشاره کرد که به مادرش گلایه خانم معلم را می کند که خانم معلم الان که سرکلاس هستیم همانند آن زمان که در فضای مجازی بودیم مهربان نیست و با مهربانی پاسخ من را نمی دهد.

این مادر به نقل از فرزندش ادامه می دهد: معلم آن موقع که مجازی بود چون می دانست شما (پدر یا مادر) در کنار ما هستید خیلی بهتر و مهربانتر با ما رفتار می کرد اما الان اصلا جواب مان را هم نمی دهد!

این گفته ها و احساس ها فارغ از هر گونه قضاوتی که چقدر واقعی است و چقدر تصور و احساس یک دانش آموز بیان کننده تفاوت و تغییر در فضای آموزشی است که هنوز آن دانش آموز دلبستگی به شیوه ای دارد که همه چیز در ظاهر عالی و مهربان برای یک ساعت به صورت آنلاین در فضای مجازی تدارک دیده شده بود و البته حضور فعال والدینی که تکالیف را به بهترین نحو ممکن برای معلم ارسال می کردند تا چرخه ارتباطی آموزشی بطور متعالی وبی نقص پیش رود.

در این خصوص روانشناس بالینی می گوید: تندرستی و نشاط از حقوق و نیازهای اولیه هر کودکی است که باید برای حفظ و ارتقای آن به طور مداوم برنامه‌ریزی شود، این موضوع در نظام تعلیم و تربیت اهمیت بیشتری پیدا می‌کند چون کودکان به طور معمول یک‌سوم از زندگی خود را در مدارس سپری می کنند بنابراین هر گونه بدرفتاری با دانش‌آموزان در مدارس اثرات منفی دراز مدتی بر سلامت آن‌ها دارد.

سمیه کریمی با بیان اینکه هر گونه بدرفتاری اعم از رفتارهای خشونت آمیز با دانش آموزان منجر به صدمات روانی، اجتماعی، شناختی و جسمانی بر دانش‌آموز می شود، گفت: از جمله این رفتارهای می توان به استفاده از اظهارات و کنایه‌های تحقیرآمیز به دانش‌آموز، عبارات تهدیدآمیز، تمسخر دانش‌آموز، نادیده‌گرفتن و منزوی کردن، ترساندن، فریاد زدن، مجازات کردن، تنبیه بدنی، ایجاد زخم و شکستگی است.
این روانشناس بالینی افزود: برای مدیریت موارد این چنینی بسیاری کشورها در جهان قوانینی برای ممنوعیت به‌کارگرفتن هرگونه روش خشونت‌آمیز در مدرسه وضع کردند، ولی متاسفانه در بسیاری موارد آن‌چه در عمل دیده می‌شود کاملاً متعارض با قوانین است، ایران هم از این قاعده مستثنی نیست و بدرفتاری با دانش‌آموزان در بعضی موارد مشاهده می شود.

وی افزود: این موضوع می تواند دلایل متعددی داشته باشد و حتما باید در جلسات مشاوره و آموزش، ریشه یابی شود، حضور یک روانشناس و مشاور آگاه در مدارس همیشه مورد نیاز است هر گونه بدرفتاری بر دانش آموز می‌تواند آثار و پیامدهای مخربی داشته باشد و رشد عاطفی، روانی، اجتماعی، جسمانی، اخلاقی و همچنین یادگیری آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.
این روانشناس با بیان اینکه یکی از عوامل اصلی بزهکاری و فساد اخلاقی، مشکلات رفتاری، ترک تحصیلی، تجربه بدرفتاری در زمان دانش‌آموزی است، گفت: نقش نهادهای آموزشی و تربیتی که همیشه آموزش و پرورش پرچم دار این داعیه است کاملا واضح و آشکار است.

کریمی یادآور شد: هر چند تنبیه و تشویق ۲ روشی هستند که برای رعایت مقررات و انضباط در مدارس استفاده می شود اما باید بدانیم که تنبیه و تشویق، اصولی دارند که خارج از آن نه تنها هیچ فایده‌ای ندارد بلکه حتی زیانبار هم خواهد بود، روانشناسان و کارشناسان حوزه تعلیم و تربیت همیشه تاکید دارند که بسیاری از رفتارهای تنبیهی می‌تواند تاثیر منفی بر روح و روان و در نتیجه عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان داشته باشد.

وی گفت: باید روی تاب آوری رفتاری معلم و دانش آموز کار شود، به خصوص با وقفه ۲ ساله و دوری از آموزش حضوری این مسئله اهمیت بیشتری دارد و باید تاکید کرد؛ تحقیر و تنبیه دانش‌آموزان در مقابل دیگران آسیب‌های زیانباری به سلامت روان آنها وارد شود، زیرا سلامت روان کودکان در گرو تامین نیازهای هیجانی آنها است و یکی از مهمترین نیازهای هیجانی که با تنبیه و تحقیر آسیب می‌بیند، نیاز به امنیت است.
کریمی افزود: کودکان در سایه امنیت به سمت خودمختاری، پشتکار، تلاش، پیشرفت تحصیلی و استقلال گام برمی‌دارند و امنیت زمانی حاصل می‌شود که آن‌ها در فضایی سرشار از توجه و همدلی، درک و پذیرش، صداقت و دوستی حمایت و راهنمایی شوند، بنابراین، تنبیه و تحقیر، آنها را در مسیر کاهش اعتماد به نفس، شرمساری، ترس و در نهایت افت تحصیلی سوق می‌دهد.
وی با تاکید بر اینکه نسل‌ متفاوت، سبک آموزشی متفاوتی را می‌طلبد، گفت: این موضوع مشخص است که نسل حاضر در مدرسه با نسل گذشته، کاملا متفاوت است، تغییر سبک‌های فرزندپروری به دلایلی مثل پیشرفت تکنولوژی و ارتباطات سبب شده شاهد حضور دانش‌آموزانی متفاوت از دهه قبل خود در کلاس درس باشیم و این تفاوت‌ها، سبک‌های آموزش و تدریس متفاوت در کلاس درس را می‌طلبد.
این روانشناس یادآور شد: بهترین نوع آموزش آن است که معلم الگوی همان عمل باشد، اگر سیستم آموزشی به دنبال آموزش محبت، صداقت، انسانیت، مهربانی کردن پایبندی به قوانین و احترام است باید پرسنل مدرسه هم الگوی آن مفاهیم باشند، دانش‌آموزان آنچه را که می‌بینند، الگوبرداری می‌کنند و در ذهنشان حک می‌شود.

کریمی با بیان اینکه ارزشی که بیش از همه در سیستم آموزش و پرورش رنگ دارد نظم و انظباط است، گفت: همه تلاش سیستم آموزش و پرورش و تنبیه و تحقیرهایی که طی چند ماه اخیر در فضای مجازی شاهد آن هستیم به این دلیل است که سیستم، خواهان نظم، انضباط و عملکرد تحصیلی بالا است و متاسفانه آن هدفی که برای دانش‌آموزان حاضر، چندان ارزش مطلوب محسوب نمی‌شود این مهم است که در سیستم آموزشی باید نظم وجود داشته باشد، اما این که چگونه باید به این اهداف دست یافت، اهمیت بیشتری دارد.

وی افزود: هرگز با تنبیه و تحقیر نمی‌توانیم به رفتارهای صحیح، آموزش موثر و نکات تربیتی مثبت دست یافت و حتی گاهی با تشویق هم موفق نمی‌شویم، مجموعه‌ای از عوامل در شکل‌گیری یک رفتار مطلوب (مورد نظر سیستم آموزشی) نقش دارند که با هماهنگی با سایر نهادها مانند خانواده و رسانه های جمعی، عملی خواهد شد، پذیرفتن نکات پرورشی در کنار آموزش چیزی فراتر از واژه ی آموزش و پرورش است که فقط نوشته و خوانده شود.

این روانشناس با بیان اینکه اگر نقش پرورشی و تربیتی معلمان بیشتر از والدین نباشد کمتر نیست، گفت: معلمان، اولیاء و کارکنان سیستم آموزشی باید در نظر داشته باشند که برای تشویق و تنبیه، هدف وجود دارد و اگر اقدامی بدون هدف و در نظر گرفتن اثرات تشویق یا تنبیه انجام شود، نتیجه عکس خواهد داشت، همچنین ضمن اجتناب از تنبیه بدنی، باید متناسب با رده سنی و تفاوت‌های فردی هر دانش‌آموز رفتار شود.

به هر روی به نظر می رسد ۲ ماه تجربه آموزش حضوری خود زمینه مناسبی را فراهم کرد تا آگاهی کامل تری در خصوص ضعف ها و کاستی های احتمالی فراهم شود که با برنامه ریزی و داشتن طرح هایی مبنی بر تابآوری رفتاری و اجتماعی و آموزشی در مدارس بعد از وقفه ای ۲ ساله مجدد در مهرماه مدارس بازگشایی شوند و دوران پس از کرونا را به دور از تنش های احتمالی پیش برد.