ارتش اوکراین به زودی راکت انداز هیمارس دریافت می‌کند

راکت انداز ام 142 هیمارس (M142 HIMARS) جدیدترین سلاح سنگینی است که بایدن قصد دارد برای اوکراینی‌ها ارسال کند که در ادامه با آن آشنا می‌شویم.

در اوایل جنگ که روسیه سعی در پیشروی داشت، تسلیحات انفرادی به خصوص انواع ضد تانک و ضد هوایی که غرب به ویژه کشورهای عضو ناتو برای اوکراین ارسال نمودند، به مدافعان کمک کرد تا ضمن متوقف کردن نیروهای متجاوز، آن‌ها از برخی مناطق اشغال شده نظیر استان کی‌یف بیرون برانند. اما طی یک ماه اخیر روند جنگ تغییر نموده و از آنجا که روسیه همچون سابق سعی در پیشروی ندارد، غرب تصمیم به ارسال انواع سامانه‌های راکتی و توپخانه‌ای دوربرد گرفت.

در این روزهای جنگ، توان توپخانه‌ای تعیین کننده سرنوشت جنگ است و طرفی که آتش سنگین‌تری داشته باشد، می‌تواند بر حریف خود چیره شده و با در هم شکستن خطوط و مواضع آن‌ها، برتری خود را تضمین کند. به همین دلیل ناتو انواع سامانه‌های توپخانه‌ای و راکتی نظیر دانا، RM-70، سزار، AHS Krab و M777 برای اوکراین ارسال نمود. به تازگی نیز هویتزرهای خودکشش M109 تحویل کی‌یف شد و سامانه‌های AS90 و PzH 2000 نیز به زودی به دستشان می‌رسد.

هیمارس در عراق و افغانستان عملکرد بسیار درخشانی در مقابله با طالبان و داعش از خود نشان داد

آمریکا که اصلی‌ترین تامین کننده تسلیحات و پشتیبان اوکراین محسوب می‌شود، جنگ افزارهای متعدد اعم از پهپادهای انتحاری، موشک‌های ضد تانک و ضد هوایی، هلیکوپتر، خودرو، هویتزر و… برایشان ارسال نموده و همچنین در ازای تحویل سلاح‌های آمریکایی به کشورهای دارنده سلاح شرقی، آن‌ها را متقاعد می‌کند موجودی خود که ارتش اوکراین با آن‌ها آشنایی دارد را تحویل آن‌ها دهند. حال جو بایدن تصمیم گرفته تا سلاحی به شدت مهلک برایشان بفرستد.

این سلاح سامانه راکت‌ انداز چندتایی هیمارس (HIMARS) است که به آن توپخانه راکتی نیز گفته می‌شد. M142 اواخر دهه 1990 توسط کمپانی هوافضا، امنیتی و دفاعی آمریکایی لاکهید مارتین (Lockheed Martin) طراحی و تولید شد و از سال 2005 وارد خدمت در ارتش آمریکا گردید. هدف از به خدمت گیری آن داشتن سامانه‌ راکت انداز سبک و پرتحرک چرخدار به عنوان مکملی برای سامانه راکت انداز سنگین M270 MLRS بود که شاسی زرهی و شنی (زنجیر) دارد.

وظیفه هیمارس سرکوب توپخانه و راکت اندازهای دشمن، آتشبارهای پدافند هوایی، خودروها و محل تجمع نیروهای دشمن، زره پوش‌ها، ذاغه‌های مهمات، پشتیبانی از نیروهای خودی و… است. این سامانه با تحرک و چالاکی بسیار بالایی که دارد، به سرعت مستقر شده و دست به شلیک پرحجم علیه دشمن می‌زند. سپس سریعا منطقه را ترک می‌کند و بدین ترتیب از آتش ضد آتشبار دشمن در آمان می‌ماند. توان تحرک بالا در کنار حجم آتش مناسب 2 ویژگی M142 هستند.

خروج هیمارس از C-130

در حالی که M270 حدود 25 تن است، وزن هیمارس به 11 تن می‌رسد که سبب افزایش تحرک و چالاکی آن شده و حمل و نقل هوایی آن را آسان‌تر می‌کند. برای حمل هوایی MLRS به هواپیمای ترابری راهبردی نظیر C-17 گلوبمستر 3 (Globemaster III) نیاز است، اما M142 را می‌توان با هواپیماهای ترابری تاکتیکی خانواده C-130 هرکیولیس (Hercules) و حتی هلیکوپتر ترابری سنگین نیز جابجا کرد؛ یکی از موارد در طراحی هیمارس نیز قابلیت انتقال با C-130 بود.

برخلاف M270 که یک شاسی زرهی شنی‌دار مدل M993 ساخته شده بر اساس خودروی رزمی پیاده نظام برادلی (Bradley) دارد، در M142 از یک شاسی 6 چرخ متحرک (6×6) مدل M1140 FMTV استفاده شده که در ابتدا کمپانی دفاعی آمریکایی Armor Holdings آن را تولید می‌کرد. در سال 2007 این کمپانی به مالکیت کمپانی هوافضا، امنیتی و دفاعی انگلیسی BAE Systems در آمد و بدین‌ترتیب BAE نخستین تولید کننده این کامیون‌ها در تیراژ بالا برای هیمارس بود.

در 2010 امتیاز تولید کشنده به کمپانی خودروسازی آمریکایی اوشکوش (Oshkosh) رسید و تا 2017 آن‌ها مسئول تولیدش بودند. اما در نهایت با پایان 2017، لاکهید مارتین تصمیم گرفت تا تولید کامیون کشنده را نیز خود انجام دهد و بدین‌ترتیب امروزه خود سازنده تمامی اجزای این سامانه است. قیمت یک عراده هیمارس به همراه پرتابگر کاملا بارگذاری شده‌ در سال 2020 برابر با 5.6 میلیون دلار بوده و تا به امروز بیش از 550 دستگاه از آن ساخته و تحویل شده است.

هیمارس موتور دیزل 6 سیلندر Caterpillar C7 با توان 300 اسب بخار در کنار سیستم انتقال قدرت تماما خودکار 7 سرعته دارد. حداکثر سرعتش 100 کیلومتر بر ساعت و ظرفیت سوخت 212 لیتری آن نیز برای پیمودن 500 کیلومتر کافی است. نسبت قدرت به وزنش نیز 18.5 اسب بخار برای هر تن است که سبب چالاکی بسیار بالایش شده و می‌تواند از مانع 0.6 متری و گوال یا آب به عمق 1 متر عبور کند. از معبر با شیب 54 یا مسیر با شیب یک طرفه 27 درجه نیز گذر می‌کند.

پرتابگر بالای شاسی نصب شده و گنجایش 6 راکت 227 میلی‌متری یا یک موشک بالستیک تاکتیکی و یا دو موشک بالستیک کوتاه برد دارد. این پرتابگر دارای یک جرثقیل برای بارگذاری به صورت خودکار پس از شلیک تمام پرتابه‌هایش است. کنترل آتش پرتابگر نیز توسط یک کامپیوتر پیشرفته صورت می‌گیرد که پس از دریافت اطلاعات هدف از نیروهای خودی، موقعیت مناسب برای استقرار را مشخص و پس از آماده شدن، به صورت خودکار زاویه و جهت پرتابگر را تنظیم می‌کند.

پرتابگر هیمارس مشابه پرتابگر M270A1 است؛ با این تفاوت که سامانه M270A1 دو پرتابگر کنار یکدیگر اما هیمارس برای کاهش وزن یک پرتابگر دارد. تمامی مهمات قابل شلیک توسط خانواده M270 از M142 نیز شلیک می‌شوند. حداقل برد آتش این سامانه به 200 متر محدود شده تا برای خدمه خطری ایجاد نکند. حداکثر بردش با مهمات فعلی موجود نیز 310 کیلومتر است. ام 142 موشک پدافندی هوایی نیز شلیک کرده و قرار است به موشک ضد کشتی نیز مسلح شود.

راکت‌های غیرهدایتی 227 میلی‌متری M26 با برد 32 کیلومتر و نمونه M26A1/A2 با برد 45 کیلومتر، کوتاه بردترین راکت‌های قابل شلیک از هیمارس هستند. M26 با 396 کیلوگرم وزن، حاوی 644 ریزمهمات دو منظوره ضد نفر و ضد تجهیزات هستند. اما در نمونه A1 و A2 که راکت 296 کیلوگرم وزن دارد، شمار ریز مهمات به 518 عدد کاهش یافته است. وزن کمتر سبب برد بیشتر شده و از طرف دیگر راکت و ریزمهمات دارای اعتمادپذیری بالاتر نسبت به نسخه پایه هستند.

آمریکا امروزه مهمات خانواده M26 را کنار گذاشته و در نیمه اول دهه 2000، مدل M30 GMLRS را جایگزین آن‌ها کرد. این راکت خوشه‌ای دارای 404 ریزمهمات چندمنظوره M85 است و 70 کیلومتر برد دارد. اما تفاوت اصلی اینجاست که راکت جدید در اصل موشک هدایت دقیق محسوب می‌شود و دارای سیستم هدایت داخلی و ماهواره‌ای GPS است که به کمک آن‌ها هنگام پرواز ناوبری کرده و کامپیوتر با تنظیم بالک‌های کنترلی متحرک، راکت را در مسیر درست نگه می‌دارد.

این راکت 227 میلی‌متری دارای مدلی به نام M30A1 است که 180 هزار ساچمه ریز تنگستی درون خود دارد و با انفجار در هوا، این ترکش‌ها را در منطقه‌ای وسیع پخش می‌کند. کاربردش برای مقابله با نفرات پیاده به خصوص در محل تجمع نیروها همچون پایگاه است. مدل M30A2 ER GMLRS نیز دارای سرجنگی ترکش‌زا به وزن 91 کیلوگرم است که با مواد انفجاری دولایه پر شده و برای مقابله با نیروهای پراکنده در محیط وسیع بوده و بردش به 150 کیلومتر می‌رسد.

ریز مهمات (بمبچه) رها شده از راکت‌های هیمارس دارای مکانیز خود تخریبی بوده و در صورتی که به هدفی برخورد نکنند، بلافاصله روی زمین خود را منفجر می‌کنند تا بعدا برای غیرنظامیان خطری نداشته باشد.

راکت M31 GMLRS-U با سرجنگی به شدت انفجاری واحد به وزن 91 کیلوگرم و فیوز 2 حالته شامل حالت‌های برخوردی و تاخیری، دیگر مهمات هیمارس است. فیوز پیش از شلیک تنظیم و حالت برخوردی برای مقابله با اهداف سخت و حالت تاخیری برای نفوذ به استحکامات است؛ این راکت 2.5 ماخ سرعت داشته و با انرژی جنبشی بالایی که دارد، می‌تواند در استحکامات و زمین نفوذ کند. برد M31 تا 85 کیلومتر عنوان شده اما در رزمایش‌ها تا 90 کیلومتر نیز رسیده است.

راکت M31 نیز هدایتی است و همچون M30 سیستم هدایت داخلی و ماهواره‌ای GPS مصون در برابر اخلال و جنگ الکترونیک دارد. نمونه دیگری از این راکت که M31A1 نام دارد، به فیوز 3 حاله مجهز شده که حالت سوم هوا انفجار با قابلیت تنظیم فعال شدن در ارتفاع 10 یا 3 متری از سطح زمین است. این حالت برای مقابله با نیروهای پیاده دشمن و پاکسازی سنگرها به شدت کاربردی و مهلک است. برد M31A1 نیز مشابه M31 بوده و بین 85 تا 90 کیلومتر است.

مدل M31A2 ER GMLRS-U نیز همچون M30A2 ER GMLRS نسخه افزایش برد یافته است و تا 150 کیلومتر برد دارد. در این دو نسخه دوربرد، علاوه بر اینکه همچون مدل‌های دیگر پیش بال‌ها (کانارد) که در دماغه راکت قرار دارند متحرک هستند، بلکه بالک‌های دمی نیز جهت تغییر و تنظیم مسیر حرکت می‌کنند که این موضوع سبب افزایش توان مانور و البته دقت پرتابه می‌شود. ناگفته نماند GMLRS-U یک نمونه با هدایت نیمه فعال لیزری نیز داشت که طرح آن لغو شد.

ریزمهمات استفاده شده در انواع خوشه‌ای موشک ATACMS نیز دارای مکانیزم خود تخریبی انفجاری هستند

هیمارس می‌تواند به جای 6 راکت 227 میلی‌متری، یک تیر موشک بالستیک تاکتیکی ATACMS را حمل کند. این موشک سوخت جامد که مدل‌های مختلفی دارد،‌ نسل اولش با شناسه MGM-140A بلاک 1 شناخته می‌شود که درون خود 950 ریزمهمات چندمنظوره ضد نفر و ضد تجهیزات داشته و با انفجار در هوا، آن‌ها را پخش می‌کند. بردش 165 کیلومتر است و تنها هدایت داخلی دارد. کاربردش علیه نفرات پیاده و تجهیزات سبک دشمن به خصوص در محل تجمع آن‌ها است.

در نسخه MGM-140B بلاک 1A تعداد ریزمهمات به 275 عدد کاهش یافت اما برد به 300 کیلومتر رسید. این نسخه از هدایت داخلی و ماهواره‌ای GPS بهره می‌برد. مدل MGM-168A بلاک 4A که پیشتر با نام MGM-140E بلاک 1A شناخته می‌شد، سرجنگی 227 کیلوگرمی به شدت انفجاری در کنار سیستم هدایت داخلی و ماهواره‌ای دارد و بردش به 310 کیلومتر می‌رسد. سرعتش نیز 3 تا 3.4 ماخ است که به آن انرژی جنبشی بالایی برای نفوذ در اهداف سخت می‌دهد.

موشک بالستیک دیگری که برای هیمارس و M270 در حال توسعه است، PrSM نام دارد که در سال میلادی جاری وارد خدمت می‌شود. این موشک هایپرسونیک بوده و بردش 499 اعلام شد؛ البته این ادعا به منظور عدم نقض تفاهم نامه INF بود که به موجب آن ساخت موشک زمین پرتاب با برد 500 الی 5500 کیلومتر را منع می‌کرد. با این حال کارشناسان نظامی می‌گویند که PrSM بیش از 700 کیلومتر برد دارد. هیمارس و M270 MLRS به ترتیب 2 و 4 تیر PrSM حمل می‌کنند.

خدمه هیمارس در حال بارگذاری مجدد پرتابگر به کمک جرثقیل خودکار سامانه

هیمارس 3 خدمه شامل راننده، فرمانده و مسئول آتش دارد و همگی درون کابین زرهی که در برابر گلوله و ترکش مقاوم است، جای گرفته و برای کلیه امور استقرار، شلیک و سپس حرکت، نیازی به پیاده شدن ندارند. کابین دو درب در طرفین و یکی روی سقف دارد. پنجره‌های کابین به نظر مهر و موم شده و 2 جداره هستند که نشانگر داشتن حفاظت NBC و سیستم تصفیه هوا به همراه تهویه مطبوع برای عملیات در محیط‌ آلوده به مواد رادیواکتیو، شیمایی و بیولوژیکی است.

همانطور که پیشتر اشاره شد، سیستم کنترل آتش هیمارس بسیار پیشرفته است و دو یا حتی یک خدمه نیز می‌توانند با این سامانه به طور کامل عملیات انجام دهند. سامانه مذکور به سیستم هدایتی داخلی و همچنین هدایت و مکان یاب ماهواره‌ای GPS مجهز است تا محل حضور خود و اهداف را به خوبی محاسبه و سپس به صورت تماما خودکار مراحل هدف گیری شامل تنظیم پرتابگر را انجام دهد. این فرایندها به صورت دستی توسط کاربر انسانی نیز صورت پذیر هستند.

اوکراینی‌ها به صورت گسترده از پهپاد برای شناسایی و رصد تحرکات دشمن استفاده می‌کنند. همچنین ماهواره‌ها و هواپیماهای شناسایی و جاسوسی ناتو به طور پیوسته و در لحظه، اطلاعات نیروهای روسی و تحرکات آن‌ها را به اوکراینی‌ها اطلاع می‌دهند. از آن جایی که هیمارس به سیستم فرماندهی و کنترل (C2) مجهز است، می‌تواند اطلاعات دریافت و با پردازش سریع آن‌ها، دست به شلیک حجم سنگینی از آتش علیه نیروهای ارتش روسیه بزند و ضربات سهمگینی وارد کند.

نیروهای اوکراینی همچنین شمار زیادی رادار ضد آتشبار از غرب دریافت کرده‌اند که به کمک آن می‌توانند محل شلیک توپخانه و راکت اندازهای روسی را سریعا پیدا کرده و با مخابره موقعیت آن‌ها به آتشبارهای هیمارس، دست به آتش ضد آتشبار بزنند و پیش از آن که دشمن اقدام مشابهی علیه آن‌ها انجام دهد، به لطف چابکی و توان تحرک بسیار بالای M142، سریعا از آنجا بگریزند. به این تاکتیک که اجرایش نباید بیش از چند دقیقه طول بکشد، شلیک و فرار می‌گویند.

تحویل هیمارس به اوکراین محدودیت‌هایی نیز دارد. بایدن به تازگی اعلام کرد سلاحی که با استفاده از آن بتوان به خاک روسیه حمله کرد را در اختیار کی‌یف قرار نمی‌دهد؛ بدان معنا که خبری از تحویل موشک‌های ATACMS دست کم در دو مدل MGM-140B و MGM-168A نیست. مدل MGM-140A نیز سال‌ها است که از خدمت در ارتش آمریکا خارج و یقینا اوراق یا به کشور دیگری فروخته شدند. تنها گزینه موجود برای اوکراینی‌ها راکت‌های هدایتی خانواده M30 و M31 است.

در حال حاضر علاوه بر نیروی زمینی، گارد ملی و سپاه تفنگداران دریایی آمریکا، ارتش کشورهای سنگاپور، امارات متحده عربی، اردن و رومانی نیز کاربر هیمارس هستند. استرالیا و لهستان نیز آن را سفارش داده که در این بین ورشو (پایتخت لهستان) به خاطر تجاوز روسیه به خاک اوکراین، قصد دارد 500 دستگاه M142 تحویل بگیرد. سوئد، تایوان، فیلیپین، قطر، هلند،‌ مجارستان و کانادا نیز دیگر خریداران بالقوه این راکت انداز چندتایی پیشرفته، مدرن و چابک محسوب می‌شوند.