غایت «کدومو» این است که کدومویی وجود نداشته باشد/ راه‌اندازی بخش ارزیابی کتاب درخواست خانواده‌ها و نوجوانان از ما بود

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ «با هم می‌توانیم دنیای رسانه‌ای امن برای فرزندان‌مان بسازیم. فقط کافی‌ست با ما همراه شوید تا در این مسیر دستیار شما باشیم!» این معرفی کوتاهی است که سامانه کدومو درباره خود گفته است؛ گروهی که با هدف تربیت رسانه‌ای خانواده‌ها و کودکان و نوجوانان، دورهم جمع شده‌اند و انواع محصول رسانه‌ای مانند فیلم، انیمیشن، بازی، موسیقی و کتاب را ارزیابی می‌کنند تا مسیر رشد فکری و روانی بچه‌ها با مخاطرات کم‌تری طی شود. در ادامه می‌توانید گفت‌وگوی ایبنا با سجاد سامانی، مدیر پروژه کدومو را بخوانید تا با ساختار، اهداف و برنامه‌های این دستیار رسانه‌ای خانواده‌ها آشنا شوید؛

چرا «کدومو»؟ چندوقت است فعالیتش را شروع کرده؟
این نام اشاره دارد به این‌که «کدومو» به والدین و کودکان و نوجوانان کمک می‌کند که محصول رسانه‌ای مناسب برای خود و خانواده‌شان انتخاب کنند. این‌که بدانند کدام انیمیشن، فیلم، بازی دیجیتال، بازی فکری و کدام کتاب برایشان مناسب و جذاب است. از حدود 3 سال پیش فرایند پژوهشی کدومو شروع شد و حدود یک‌سال و نیم فاز پژوهشی آن ادامه داشت و در این فاز نمونه‌های موفق دنیا را در حوزه رده‌بندی سنی محصولات رسانه‌ای بررسی کردیم؛ حدود 13 کشور را بررسی کردیم که چه‌طور محصولات رسانه‌ای مثل فیلم، انیمیشن، بازی و کتاب را طبق سن رده‌بندی، و چه‌طور با خانواده‌ها ارتباط برقرار می‌کنند که تجربه خیلی خوبی از دنیا به‌دست بیاوریم. در ادامه حدود هشت سند پشتیبان از حوزه‌های جامعه‌شناسی، علوم تربیتی، رسانه‌شناسی و ... تدوین شد که پشتیبان علمی کار ما بود و به تأیید استادان مختلف از دانشگاه تهران و دانشگاه‌های دیگر رسید. بعد از دل این اسناد تربیتی، شیوه‌نامه‌های بررسی تربیتی فیلم و انیمیشن و بعد بازی و به‌تازگی کتاب درآمد که مبتنی بر آن، ارزیاب‌ها آموزش می‌دیدند و می‌توانستند بگویند که هرکدام از این آثار چه‌قدر برای خانواده‌ مناسب است و رده سنی آن چند است و ...، ولی از حدود دو سال پیش – تیرماه جشن تولد دوسالگی کدومو را برگزار کردیم - وارد فضای رسانه‌ای شدیم و در یک‌سال‌ونیم گذشته در شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام و پیام‌رسان‌های ایرانی و خارجی فعال‌تر.

گروه کدومو متشکل از چه افرادی است؟
در سامانه کدومو چندلایه از افراد حضور دارند و فعالیت می‌کنند. تیم ستادی کدومو 7، 8 نفره‌اند که مستقرند و کارهای اصلی را انجام می‌دهند، تیمی حدود 70 نفره داریم که تحلیل‌گران آموزش‌دیده کدومو هستند و بسته به تخصص‌شان فیلم و انیمیشن، بازی‌های دیجیتال و کتاب را ارزیابی تربیتی می‌کنند و در آن حوزه آموزش دیده‌اند و فعال‌اند. غیر از این، در لایه‌های بالاتر، جمعی از استادان و نخبگان با ما همکاری می‌کنند که کارشناس سواد رسانه‌ای‌، سینما، تربیت رسانه‌ای، روان‌شناس، تسهیل‌گر حوزه کودک و نوجوان و استادند یا در این حوزه صاحب‌نظرند و در سایت کدومو می‌توان نظر بعضی از آن‌ها راجع‌به کدومو را دید. یک لایه دیگر، افراد و اشخاص تأثیرگذار در حوزه کودک‌ونوجوان هستند؛ مثلا اینفلوئنسرند و در شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند و به واسطه علاقه و رابطه‌ای که با کدومو دارند مشوق و همکار ما هستند. می‌شود گفت که کدومو متشکل از این جنس آدم‌هاست و مهم‌تر از همه، باشگاه خانواده کدوموست که جمعی از خانواده‌ها عضو این باشگاه شده‌اند و در فعالیت‌ها به ما کمک و در رویدادها شرکت می‌کنند.

چه ضرورت و دغدغه‌ای باعث شد که چنین نهادی ایجاد شود؟
در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که کودک و نوجوان‌مان در معرض انبوهی از محصولات رسانه‌ای‌اند و این محصولات آن‌قدر متنوع و انبوه است که خانواده‌ای که دغدغه تربیت رسانه‌ای کودک و نوجوانش را دارد هم به شکل منطقی نمی‌رسد خودش به تنهایی پالایش و بررسی کند. کدومو دستیار خانواده‌ها، مربی‌ها، معلم‌ها و خود کودکان و نوجوانان است در انتخاب محصول رسانه‌ای مناسب. حالا این ابتدای راه است و هر خانواده‌ای در وهله اول مرورها و بررسی‌های تربیتی کدومو را می‌خواند و یک‌سری نکات دستش می‌آید و در تعامل با کودک و نوجوانش آن را درنظر می‌گیرد؛ ولی به مرور خود آن خانواده از طریق دوره‌های آموزشی کدومو، رویدادها و باشگاه خانواده، آموزش می‌بیند و تبدیل می‌شود به کدومو و شاید بشود گفت بی‌نیاز از ما می‌شود. غایت اصلی کدومو این است که کدومویی وجود نداشته باشد و تک‌تک والدین، هم دغدغه این را داشته باشند که خود و فرزندان‌شان محصول رسانه‌ای مناسب مصرف کنند و هم این‌که بتوانند خوب و بد را از هم تشخیص دهند. البته که همین الان هم خانواده‌ها شاید بهتر از هر کسی این خوب و بدها را تشخیص می‌دهند و خود نوجوان‌ها هم همین‌طور؛ اما کدومو به معنای پرچم مشترک خانواده‌هایی است که دغدغه تربیت رسانه‌ای بچه‌هایشان را دارند و آن‌ها را دورهم جمع می‌کند و چیزی یاد می‌دهد و چیزی یاد می‌گیرد. دغدغه ما ارتقای بحث تربیت رسانه‌ای در خانواده‌هاست.

آیا کدومو از طرف نهاد بزرگ‌تری حمایت می‌شود؟
کدومو از طریق قراردادهایی که با سازمان‌های دولتی یا خصوصی می‌بندد سعی می‌کند بحث مالی خودش را بچرخاند؛ چون در نظر دارد حتی‌المقدور برای خانواده‌ها رایگان باشد؛ یعنی نمی‌خواهیم برای هر چیزی مثل خواندن ارزیابی‌ها و خدمات اولیه از خانواده‌ها پول بگیریم. بنابراین باید بتوانیم حمایت‌هایی از سازمان‌های مختلف بگیریم و خدماتی هم به آن‌ها بدهیم؛ ممکن است یک سازمانی به بررسی‌های تربیتی ما نیاز داشته باشد. ما قرارداد می‌بندیم و خدمات را به آن‌ها ارائه می‌دهیم؛ اما به‌طور خاص موسسه فرهنگی رسانه‌ای تبیان از کدومو به عنوان یک استارت‌آپ حمایت می‌کند.

چه بخش‌هایی در کدومو بررسی و به مخاطبان معرفی می‌شود؟ درباره‌ هر بخش توضیح کوتاهی دهید.
در کدومو باتوجه به هر اثر، بخش‌های متفاوتی وجود دارد؛ مثلا بررسی فیلم و انیمیشن با بررسی بازی دیجیتال متفاوت است یا بررسی کتاب همین‌طور؛ اما به صورت کلی، هر اثر یک ویترین دارد که نگاه کلی به مخاطب می‌دهد، مثلا این اثر هم به لحاظ جذابیت و هم به لحاظ پیام‌های مثبت و منفی آیا ارزش دیدن دارد یا نه. بعد ریزتر می‌شود و ذیل یک‌سری شاخص‌های جزئی‌تری آن اثر را بررسی می‌کنیم؛ مثلا درجه خشونتش چه‌قدر است و در کجاها نمایش داده شده، ترس و ناهنجاری‌هایش چه مقدار است، و از آن‌طرف پیام‌های مثبتش چه‌طور است، چه الگوهای مثبتی در این اثر وجود دارد، ارزش آموزشی دارد و می‌شود با خانواده فلان فیلم را دید یا بچه می‌تواند به تنهایی ببیند و چیزی یاد بگیرد، و معیارهایی از این دست که در بازی، کتاب و سایر بخش‌ها هرکدام متفاوت است. کلیت این است. دوباره یک قدم جلوتر می‌آید و می‌گوید که غیر از این شاخص‌ها لازم است که والدین بدانند؛ یعنی مادرها و پدرها و احیاناً خودِ نوجوانان چه چیزهایی را باید قبل از مصرف، حین مصرف و بعد از آن راجع‌به اثر بدانند. قبل از دیدن یک فیلم یا انجام یک بازی فرد می‌خواهد مطلبی درباره‌اش بخواند یا یک زمان، می‌گوید اگر نشسته‌ای و داری با بچه‌ات یا خودت به عنوان نوجوان فیلمی را می‌بینی حواست به چه چیزهایی باشد و موقعی هم است که شما فرزندی داری که فیلم ترسناکی دیده است پس باید بدانی که بعد از مصرف چه‌طور باید با آن مورد، تعامل کنی. بخش دیگر این است که «با فرزندان خود صحبت کنید درباره»؛ شامل یک‌سری سوال است در راستای تقویت تفکر انتقادی کودک و نوجوان، که شما بتوانی بعد از تماشای یک فیلم یا انجام بازی یک‌سری سوال بپرسی که او مستعد و توانا شود برای حلاجی و نقدوبررسی محصولی که مصرفش کرده است. چون نمی‌خواهیم کسی را به یک‌سری متن و توصیه وابسته کنیم؛ خود خانواده‌ها باید توانمند شوند و ما می‌خواهیم نقش واسط را داشته باشیم؛ ولی مهم‌تر از این‌ها، نظر خانواده‌ها درباره یک اثر است، مثلا اگر مطلبی را که درباره برنامه طنز جوکر در کدومو وجود دارد نگاه کنید می‌بینید که تعداد زیادی نظر از خانواده‌ها وجود دارد که گفته‌اند چه‌قدر مناسب است یا نیست. در سایت جایی گذاشته‌ایم که خانواده‌ها خود رده سنی یک محصول را بگویند؛ چون گاهی وقت‌ها این رده سنی متفاوت است. این چیزی است که ما از مخاطبان‌مان می‌خواهیم؛ چون این کار نمونه موفقی است که در کشورهای خارجی دیده شده. در یک مورد سه هزار نظر از خانواده‌ها داشتیم که نظر متفاوتی نسبت‌به رده‌سنی ارزیابی‌شده توسط کدومو نوشته بودند. دوست داریم بخش نظر خانواده‌ها به‌طور مداوم پربارتر شود.

معیارهای ارزیابی مثبت و منفی یک اثر چیست؟ آیا آن را کافی می‌دانید یا به دنبال به‌روزرسانی و اضافه‌کردن معیارهای جدید هستید؟
قبل از این‌که اساسا سامانه کدومو به عنوان یک سایت بالا بیاید حدود یک‌سال‌ونیم فرایند پژوهشی‌اش طول کشید و این فرایند شامل سه مرحله بود؛ بررسی تجربه‌های موفق و ناموفق خارجی در حوزه رده‌بندی سنی به شکل علمی، تدوین هشت سند پژوهشی پشتیبان در حوزه‌های مختلف و شیوه‌نامه بررسی محتوا که برای هر بخش متفاوت است؛ یعنی اگر ارزیاب می‌خواهد فیلمی را بررسی کند سلیقه‌ای نظر ندهد. اول در دوره‌های آموزشی شرکت کرده باشد و متوجه شود که ویژگی‌های رده‌های سنی مختلف چیست، دوم مراحلی را می‌گذراند تا آزمایش، و سطح کیفی فعالیت آن ارزیاب مشخص شود و بعد متناسب با شیوه‌نامه، ارزیابی را انجام می‌دهد.
آیا بعد از انتشار ارزیابی در سایت، ما دیگر با آن کاری نداریم؟ نه، کدومو یک‌سری فعالیت‌های پژوهشی دارد که موازی با کارهای دیگر جلو می‌برد؛ مثل متن‌خوانی آثار کدومو که در آن استادان مختلف در جلسات متن‌خوانی نظرشان را درباره بررسی‌های ما می‌گویند. درنتیجه ارزیابی‌ها دوباره اصلاح می‌شوند. شیوه‌نامه‌های ما فرایند در جریانی دارند؛ چون نیاز است که طبق اتفاقات روز، موضوعی کم یا زیاد شود و تغییراتی را لحاظ کنیم. ما مدام در حال به‌روزرسانی اطلاعات هستیم.

بخش ارزیابی کتاب را به تازگی راه‌اندازی کرده‌اید؛ درباره نوع فعالیت آن توضیح دهید.
این بخش ناظر به نیاز خانواده‌ها، مربی‌ها، معلم‌ها و خودِ نوجوانان راه‌اندازی شده است؛ یعنی مدت‌ها بود که از کدومو خواسته می‌شد این بخش را راه‌اندازی کنیم. وقتی دیدیم که این خواسته وجود دارد به سراغ کارشناسان خبره این حوزه رفتیم و از آن‌ها خواستیم که با ما همکاری کنند. در 18 تیرماه امسال بخش ارزیابی کتاب راه‌اندازی شد و رونمایی آن را نیز در باغ کتاب برگزار کردیم. در فاز اول ارزیابی کتاب، فهرستی از کتاب‌های مناسب منتشر کردیم که 470 اثر در آن وجود دارد؛ یعنی گفته‌ایم که رده‌بندی سنی این 470 اثر، موضوع آن‌ها و اسم و مشخصات لازم برای تهیه کتاب چیست، و این‌که آیا کتاب سالمی است برای فلان گروه سنی یا نه. هنوز مثل بخش فیلم و انیمیشن یا بازی این کار را انجام نداده‌ایم که اگر کتابی ترند بود و پرفروش، بررسی‌اش فلان است و بخرید یا نخرید. در مرحله اول فعلا فهرست کتاب‌های خوب و سالم را منتشر کرده‌ایم که هر کدام صفحه‌ای در سایت کدومو دارند و خانواده‌ها می‌توانند نظرشان را بگویند.
در فاز دوم چه اتفاقی قرار است بیفتد؟ اول این‌که تعداد این فهرست به 1000 کتاب می‌رسد و هر کدام از این آثار نیز بررسی تربیتی گسترده‌تری خواهند داشت.

بازخورد خانواده‌ها در این مدتی که کدومو فعالیت داشته است چه‌طور بوده؟
کار فرهنگی مخاطرات و سختی‌های خود را دارد؛ ولی مهم‌ترین چیزی که تیم کدومو را سرپا نگه داشته است همین بازخورد خانواده‌هاست. از وقتی که شروع کردیم و قدم به قدم جلو رفتیم و باتوجه به تبلیغ نه‌چندان گسترده‌مان، مهم‌ترین چیزی که باعث شد مقداری شناخته شویم معرفی دهان به دهان خانواده‌ها بود و آن انرژی و انگیزه‌ای که از طریق شبکه‌های اجتماعی و در رویدادها و قرارهای مادرانه به ما منتقل می‌کردند. این باعث دل‌گرمی‌مان می‌شد و از طرفی خوش‌حال می‌شدیم و از طرفی غصه می‌خوردیم که انگار خانواده‌ها چه‌قدر منتظر چنین فعالیتی بوده‌اند و هستند و چه‌قدر باید این فعالیت‌ها برای خانواده‌ها انجام می‌شد و ما عقب‌ایم. بنابراین حس تکلیف و مسئولیت‌مان روزبه‌روز بیشتر می‌شود.

درباره واکنش نوجوانان برای‌مان بگویید؛ آن‌ها نسبت‌به پیشنهادهای کدومو چه بازخوردی داشتند؟
نکته جالب درباره نوجوانان این است که در طراحی اولیه کدومو نوجوان دیده نشده بود و مخاطب ما والدین و مربیان بودند؛ اما جلوتر که رفتیم دیدیم حجم خوبی از نوجوانان به سمت کدومو آمده‌اند، شناخته‌اند، می‌خوانند و بررسی می‌کنند، نکاتی را نقد می‌کنند و نکاتی را اضافه. این باعث شد که در طراحی‌مان تغییراتی رخ دهد و نوجوان را به عنوان یکی از ارکان مهم کدومو درنظر بگیریم؛ هم به عنوان کسی که داریم برای او تولید محتوا می‌کنیم و هم کسی که از او کمک می‌گیریم. اخیرا رویدادی را برگزار کردیم که مادر دختری بود و مخصوص مادران و دختران نوجوان‌شان و ان‌شا‌الله می‌خواهیم به سمت تشکیل باشگاه نوجوان کدومو برویم. به‌طور کلی واکنش نوجوانان ویژه بود؛ چون معمولا برخورد مستقلانه‌ای با مسائل دارند. کدومو را تا حد خیلی خوبی پسندیده‌اند و این نیز مسئولیت ما را سنگین‌تر می‌کند که بتوانیم ارتباط بهتری با نوجوانان کدومویی بگیریم.

چشم‌انداز فعالیت کدومو را چه‌طور می‌بینید؟ برخلاف رویکرد مدیریتی برخی‌ سازمان‌های کشور که برنامه‌های بلندمدت ندارند آیا شما و گروه کدومو برای فعالیت این نهاد، برنامه بلندمدت چندساله دارید؟
همان‌طور که می‌دانید فعالیت‌های فرهنگی مختلف از جمله کدومو چیزی نیست که بگوییم با دو سه سال به ثمر می‌نشیند مخصوصا خود کدومو. این نوع فعالیت‌ها، باید میان‌مدت و بلندمدت باشد اگر بخواهیم که اتفاق خوبی برایش بیفتد باید. در این سه سالی که فعالیت می‌کنیم برای هر یک از اعضای کدومو فرصت‌های مختلف خارج از این گروه پیش می‌آمد؛ ولی به جهت آرمان مشترکی که داریم و فضای خوبی که در تیم به فضل خداوند حاکم است و بازخوردهایی که از خانواده‌ها می‌گیریم پای کار مانده‌ایم و امیدواریم با حمایت‌ها، بتوانیم این مسیر را تا جایی ادامه دهیم که به حالت ثابتی برسیم. الان هنوز در مرحله شدن و به دست آوردن چیزهای مختلف هستیم. سه سال زمان کافی‌ای نیست که ما بخواهیم از این فعالیت صرف‌نظر کنیم یا به کسی دیگر بسپاریم. دوست داریم با همتی که خداوند به ما می‌دهد پای کار بمانیم و آن را جلو ببریم.