فخرزاده: یکی از گرفتاری‌های حوزه تاریخ شفاهی، نظامی بودن مسئولان این حوزه است

به گزارش خبرنگار کتاب و ادبیات خبرگزاری فارس، در حال حاضر آثار تاریخ شفاهی و یا مستندنگاری در حوزه نشر با سرعت زیادی دارد رشد می‌کند و این رشد فقط در کمیت است و نه در قالب و فرمی که بتوانیم این نوع آثار را با قالبش بشناسیم و در همین حین کتابسازی دارد رخ می‌دهد که نمی‌گذارد این سبک نوشتاری به قله برسد.

مستندنگاری یا تاریخ شفاهی، بخشی که چند سالی است در حوزه نشر طرفداران بسیاری پیدا کرده است ولی هنوز نتوانسته به یک فرم و قالب مناسبی برسد که با حفظ اصل واقعیت، ادبیات را هم چاشنی خود کند؛ طوری که بخشی از این نوع آثار با رعایت حفظ واقعیت از ادبیات دور شده‌اند و صرفاً خاطره‌نویسی خام و بدون هیچگونه ارزش افزوده ادبی است و یا آنقدر تکنیک‌های داستان‌نویسی پررنگ است که از واقعیت و مستند بودن خود دور می‌شوند.

حجت‌الاسلام سعید فخرزاده، پژوهشگر حوزه تاریخ شفاهی و «مدیر دفتر تدوین دستاوردهای انقلاب اسلامی» در همین زمینه با ما به گفت‌وگو نشسته است.

آثار مستند جذاب است چون روایت غلبه دارد

فخرزاده در خصوص علت اینکه آثار حوزه تاریخ شفاهی و مستند نویسی مخاطبان را درگیر خود نمی‌کند، گفت: آثار مستند مکتوب، زیرساخت‌های حوزه پژوهش علوم انسانی را فراهم می‌کند و غالباً برای مخاطب خاص یعنی پژوهشگران و نویسندگان قابل توجه است؛ چرا که از داده‌های آن بهره می‌برند، اما عامه مردم به مطالعه این نوع آثار توجه نمی‌کنند؛ در آثار تاریخ شفاهی اگر چه روایت راوی، مستندسازی شده است، اما چون روایت غلبه دارد می‌تواند جذاب باشد که در بعضی آثار این اقبال عمومی را شاهد هستیم. اینکه چرا بعضاً و یا بهتر بگویم بیشتر آثار تاریخ شفاهی مورد استقبال عامه مردم قرار نمی‌گیرد، مربوط به نوع نگارش و تدوین اثر است.

تاریخ شفاهی بر پایه گفت‌وگو است

کارشناس ادبیات پایداری در خصوص عوامل جذب کننده یک اثر در این قالب ادبی بیان کرد: تاریخ شفاهی بر پایه گفت‌وگوست و اگربه موضوعات زیر توجه کنیم می‌توانیم انتظار استقبال عامه مردم را داشته باشیم. کیفیت مصاحبه به عواملی بر‌می‌گردد که به ترتیب بیان می‌کنم. در ابتدا دانش مصاحبه‌گر، یعنی احاطه و تسلط مصاحبه‌گر بر موضوع مصاحبه، در مرتبه دوم، تعیین درست موضوع یعنی مصاحبه‌گر بداند قرار است در فرایند مصاحبه به چه سؤالات و ابهاماتی پاسخ بدهد و اینکه قرار نیست کل موضوع هستی را در یک کتاب به مخاطب منتقل کند. بلکه قرار است جزیی از یک واقعه را تبیین کند. شاید قرار است یک تصمیم در یک مقطع خاص را کالبد شکافی کند که در جریانات بعدی تاثیر گذار بوده است. مثلاً چه شد که امام تصمیم گرفت به پاریس برود یا اینکه چرا بعد از فتح خرمشهر، علی‌رغم آمادگی کشورهای عربی برای پایان دادن به جنگ، حاکمیت ایران آن را رد کرد. در ادامه شناخت دایره اطلاعات مخاطبان کتاب است یعنی باید متناسب دانش مخاطب به شرح توضیحات در مصاحبه توجه کرد.

برای مخاطب عام باید فهم نظامی ایجاد کرد

این پژوهشگر حوزه تاریخ شفاهی در ادامه افزود: به عنوان مثال محققین و کارشناسان حوزه دفاع مقدس می‌دانند که کاتیوشا چیست، خمسه خمسه چه سلاحی بود، سنگرهای پنج ضلعی یعنی چه شکلی است، رخنه چه عواقبی در یگان نظامی ایجاد می‌کند، سنگینی آتش دشمن یعنی چی، دایره کار پدافند چیست، انواع کاربرد توپخانه، مانور تانک و... چه مفهومی دارد؛ لذا در مصاحبه لزومی ندارد به شرح این موضوعات پرداخت، اما وقتی مخاطب عام باشد باید برای آن‌ها توسط پرسش از مصاحبه‌گر یا نویسنده در پاورقی فهم نظامی ایجاد کرد.

موضوع کتاب گسترده نباشد

پژوهشگر ادبیات پایداری با اشاره به جایگاه تدوین در جذب مخاطب اظهارداشت: تدوین درست روایت باید به گونه‌ای باشد که مخاطب بتواند خود را در آن فضا تجسم کند تا مشکلات را ببیند، موانع را حس کند و دلیل تصمیم را بفهمد تا عکس‌العمل را درک کند. البته این زمانی تحقق پیدا می‌کند که داده‌ها در مصاحبه درست جمع آوری شده باشد؛ همچنین موضوع کتاب گسترده نباشد. خیلی سخت است که در یک کتاب امام و یا یک فرمانده جنگ را برای مخاطب تبیین کرد. اما یک برش از زندگی و یا یک واقعه را می‌توانیم درست و قابل فهم ترسیم کنیم.

نیازی نیست فرم و قالب یکپارچه‌ای در تدوین داشته باشیم

وی با بیان اینکه آثار این حوزه نباید به یک قالب نوشتاری تکیه کند، گفت: به نظر من لزومی ندارد فرم و قالب یکپارچه‌ای در تدوین داشته باشیم؛ چون برای مخاطبان مختلف، قالب‌های مختلف جواب می‌دهد. به طور مثال یک مصاحبه خام نیز می‌تواند برای یک پژوهشگر ارزشمند و قابل استفاده باشد، اما همین قالب برای مخاطب عام جذابیت ندارد.

هنوز به ابعاد گوناگون دفاع مقدس نپرداخته‌ایم

فخرزاده با اشاره به اینکه در حوزه تاریخ شفاهی هنوز به ابعاد گوناگون دفاع مقدس نپرداخته‌ایم، بیان کرد: قوام تاریخ شفاهی به مصاحبه شونده است. غالباً رزمنده جنگ، فرمانده و شهدا در جامعه شناخته شده‌اند، اما حوزه‌های دیگر ناشناخته و غیر قابل دسترس هستند. مثلاً مهندسان، پزشکان، متخصصین نظامی، تبلیغاتی‌ها، سیاست‌مداران، حقوقدانان،کارخانه‌ها، اقتصاددانان و... که به نوعی با موضوع جنگ مرتبط بوده‌اند.

عده‌ای فکر می‌کنند فرهنگ جبهه فقط در میان رزمندگان و فرماندهان است

وی در ادامه گفت: احساس خیلی از متولیان مراکز اسنادی و تاریخی دفاع مقدس این است که فرهنگ جبهه فقط در میان رزمندگان و فرماندهان آنان ساری و جاری بوده است وچون هنوز به نقطه مطلوب انتقال این فرهنگ نرسیده‌اند و نگران گذر زمان و از دست دادن این عزیزان هستند، روی این موضوعات پافشاری می‌کنند و میدان برای پرداختن به حوزه‌های دیگر داده نمی‌شود. البته با سیاستگذاری در برنامه‌ها می‌توان تنوع ایجاد کرد.

کیفیت آثار سال به سال افزایش پیدا کرده، اما با کندی

مدیر دفتر تدوین دستاوردهای انقلاب اسلامی درخصوص کیفیت آثار در این حوزه و بهبود این روند گفت: مطالعات من نشان می‌دهد کیفیت کارها سال به سال دارد افزایش پیدا می‌کند، البته با کندی و این مربوط به آموزش‌ها، نقد آثار و پرداخت دستمزد می‌شود. به نظر من یک پایگاه اینترنتی که مخصوص تاریخ شفاهی دفاع مقدس باشد راه اندازی شود که در آن اول کتب تولید شده در این حوزه معرفی شود. در مرتبه دوم جلسات نقد این آثار در آن بارگذاری شود. سوم در باره افزایش کیفیت آثار با صاحب نظران گفت‌وگو شود. در ادامه از مردم نظرسنجی شود و نظرات مخاطبین هم در اختیار تولیدکنندگان این حوزه قرار گیرد.

متأسفانه کتاب‌سازی در این حوزه وجود دارد

فخرزاده با بیان اینکه در این حوزه کتاب‌سازی رخ ‌می‌دهد، اظهار داشت: متأسفانه توسط گروه‌های مردمی که بدون تسلط بر روش و با کمترین هزینه قصد تولید اثری را دارند که غالباً ضعیف هستند و توسط متولیان امر که با توجه به دستورات مافوق قصد افزایش کمیت تولیدات را دارند، این اتفاق می‌افتد.

قطعاً مَد نظر مقام معظم رهبری فقط کمیت این نوع آثار نیست

وی با اشاره به دلایلی که در حوزه افزایش کمیت تولیدات وجود دارد، گفت: مثلاً مقام معظم رهبری به درستی انتظار دارند پس از ۳۰ سال کار و با توجه به تعداد مراکز مختلف تولیدات صد برابری داشته باشیم. قطعاً مَد نظر مقام معظم رهبری فقط کمیت نیست، بلکه با توجه به کیفیت این فرمایش را می‌فرمایند؛ بالاخره ایشان هم شخصاً این گونه تولیدات را رصد می‌کنند و هم صحبت صاحب نظران را می‌شنوند و هم بر مبنای اطلاعات و آماری که دفتر معظم به ایشان ارایه می‌کنند به جمع بندی می‌رسند و بر پایه امکان امروزی فرمایش می‌کنند.

یکی از گرفتاری‌های ما مسئول غیرمتخصص است

مدیر دفتر تدوین دستاوردهای انقلاب اسلامی افزود: به هر حال انتظار به حقی است که نیاز به تدبیر دارد. گرفتاری‌های ما در این حوزه این است که اکثر مدیران تصمیم‌گیر که غالباً نظامی هستند و با موضوع آشنایی لازم را ندارند و گوش به حرف متخصصین امر هم نمی‌دهند. مثل این است که بالای سر مراکز تخصصی مثل پزشکی، مهندسی و... فرمانده نظامی غیر آشنا به امر را بگذاریم که در نتییجه این کارها نباید انتظار شکوفایی داشته باشیم.

پژوهشگر ادبیات پایداری در پایان اظهار داشت: به نظر من حوزه فرهنگ خیلی مهم‌تر از بخش‌های دیگر است، حال آنکه در حوزه فرهنگ ما با نرم افزار مغز که مدیریت انسانی یک فرد را به عهده دارد، سروکار داریم اگر این نکته فهم شود به مسأله نگاه تخصصی خواهیم داشت و در ادامه خیلی از مشکلات فرهنگی جامعه حل خواهد شد.

انتهای پیام/