مهاجرت شالی از شمال به ارسباران

«۹۹۰ روستای شمال کشور هم‌اکنون با تنش آبی مواجه‌اند. آمارهای منتشره از بارش‌ها در سال آبی جاری که تقریبا پایان یافته، نشان می‌دهد وسعت کانون‌های جمعیتی درگیر با تنش آبی به‌وضوح نسبت به سال گذشته، افزایش یافته تا نخستین نشانه‌های تنش آبی در منطقه شمال کشور خودنمایی کند. از سویی تصاویر رسیده به همشهری نشان می‌دهد برخی از کشاورزان و شالیکاران استان‌های شمالی به سمت منطقه ارسباران مهاجرت کرده و با کشت برنج در این منطقه موجب خسارت‌هایی به باغداران و بومیان منطقه شده‌اند. جنگل‌های ‫منطقه ارسباران ناحیه کوهستانی وسیعی در شمال استان آذربایجان‌شرقی هستند که شرایط مناسبی برای کاشت برنج ندارند و نگرانی از تنش آبی گسترده در میان مردم، آنها را به چنین مهاجرتی مجبور کرده است.

تجربه میانه

استان آذربایجان‌ شرقی اگر چه به لحاظ کوهستانی‌بودن، امکانات اندکی برای کاشت برنج دارد و آبرسانی به آن در شرایط سخت ممکن است اما تا پیش از سال ۹۶ و افزایش بحران خشکسالی که دامن بیشتر مناطق پرآب کشور را نیز گرفت، در ۱۸۰۰ تا دو هزار هکتار از اراضی شهرستان میانه آذربایجان‌ شرقی، برنج کشت می‌شد و کیفیت متوسطی هم داشت. اما با کاهش سطح آب در این شهرستان، شرایط به‌ نحوی پیش رفت که سازمان جهاد کشاورزی و سازمان آب منطقه‌ای استان در سال ۹۸ اعلام کردند که کاشت هر نوع برنج به روش غرقابی ممنوع است و تنها در زمین‌هایی که هفت هزار مترمکعب آب در چاه‌ها و استخرهای خود دارند، به‌ صورت خشکه‌کاری می‌توان به کشت برنج اقدام کرد. این روند موجب شد کاشت برنج در این استان به نحو مؤثر کاهش یابد و منابع آبی باقیمانده، تنها به آب شرب و نهایتا به باغداران اختصاص یابد. تجربه تلخ برنج‌کاری در میانه به‌وضوح نشان می‌دهد که آذربایجان‌ شرقی شرایط مساعد برای برنج‌کاری ندارد و این کشت به‌ هیچ‌ وجه مناسب استانی با شرایط موجود نیست.

افزایش تنش‌ها در سه بخش

پیش‌تر پژوهشی با عنوان بررسی وضعیت تنش آبی در شمال ایران در دانشگاه علوم کشاورزی گرگان انجام شده است و فاطمه طبیب‌محمودی، مسئول این پژوهش، می‌گوید: طبق این پژوهش در پی کاهش چشمگیر بارش‌ها طی سال‌های اخیر، تنش آبی در این منطقه در کشت گیاهان، رشد درختان و جوامع محلی افزایش یافته است.

به‌ گفته این استادیار دانشگاه، مقایسه نتایج با آمار بارش سالانه نشان داده که طبق گزارش بارندگی سالانه که هر ساله توسط وزارت نیرو، شرکت مدیریت منابع آب، دفتر مطالعات پایه منابع آب اعلام می‌شود، در منطقه حوضه‌ آبریز اصلی دریای خزر و حوضه قره‌سو و گرگان از اول مهرماه سال ۱۳۹۸ تا ۳۰ خرداد سال ۱۳۹۹ میزان کل بارندگی ۳/۴۲۹ میلی‌متر بوده که این میزان بارندگی نسبت به سال آبی قبل از آن تا حدود ۳۵ درصد کاهش داشته است. همچنین این عدد در دوره مشابه سال آبی بعد یعنی مهر ۱۳۹۹ تا خرداد ۱۴۰۰ نیز ۳۸ درصد کاهش نشان می‌داد. در پی این کاهش موضوع در سه بخش کشت گیاهان، رشد درختان و جوامع محلی پیگیری و به‌وضوح مشخص شد که تنش آبی در شمال ایرانی تابعی از بارش‌هاست که با کاهش نزولات جوی افزایش یافته است.

بی‌آبی در پایتخت برنج ایران

شرکت آب و فاضلاب استان گیلان خرداد امسال اعلام کرد که تنش آبی، زندگی در ۳۱۳ روستای استان گیلان را تهدید می‌کند. بر اساس آمار این شرکت، کاهش نزولات جوی در استان، منجر به کاهش آبدهی ۵۷۶ دهنه چشمه کوهستانی شده است و تاکنون ۱۱۴۸ مخزن ذخیره آب در نقاط مختلف استان آبرسانی داشته‌اند. همچنین مدیریت بحران این استان خبر داد که با وجود آخرین بارش‌های سال آبی که در هفته‌های گذشته رخ داده، کاهش بارش‌ها نسبت به سال‌های گذشته تا ۴۰ درصد ذخایر آب در پشت سد سفیدرود را پدید آورده و امسال نیز نگرانی از تشدید تنش‌های آبی در بخش کشاورزی و تامین آب شرب روستاهای مناطق کوهستانی گیلان را افزایش داده است. به‌ دنبال کاهش بارش‌ها ذخیره آب پشت سد سفیدرود از یک‌ میلیارد و ۲۵۰ میلیون متر مکعب به ۸۵۰ میلیون متر مکعب رسیده است. این در حالی است که گیلان با ۲۳۸ هزار هکتار اراضی شالیزاری و چهار درصد جمعیت کشور تنها کمی بیش از هفت درصد منابع آب تجدیدشونده را در اختیار دارد که ۶۳ درصد آب موجود را صرف آبیاری کشاورزی می‌کند.

تنش آبی در مازندران

در استان مازندران تنش شدید آبی از شهرستان نکا تا گلوگاه، جدی و نگران‌کننده است. در این مناطق به‌ دلیل افت شدید سطح آب زیرزمینی در دشت‌های این منطقه، برای تامین آب آشامیدنی دیگر نمی‌توان چاه حفر کرد و اگر اقدام درست و اصولی برای رفع این چالش با انتقال آب سد گلورد صورت نگیرد، بسیاری از مناطق گلوگاه، بهشهر و نکا در آینده نه‌چندان دور غیر قابل سکنه خواهند شد. سد مخزنی گلورد که روی رودخانه نکارود ساخته و سال ۹۶ بهره‌برداری شد، به‌ خاطر برخی مشکلات همچنان در حد ۲۰ درصد آبگیری می‌شود. طبق اعلام رسمی شرکت آب و فاضلاب مازندران ۲۰ شهر و ۲۱۳ روستا در مازندران اکنون با تنش آبی مواجه هستند. البته هنوز بسیاری باور نمی‌کنند که مازندران با وجود منابع آبی سرشار با مشکل کمبود آب مواجه باشد اما این تنش شکل گرفته و هر روز بر وسعت آن افزوده می‌شود.

گلستان و تنشی وسیع

۴۳۳ روستای استان گلستان با تنش آبی جدی مواجه هستند. البته در سفر استانی اخیر رئیس‌جمهوری شش هزار و ۱۴۰ میلیارد ریال اعتبار برای حل این معضل اختصاص یافته اما شرایط تنش آبی در گلستان بدتر از میانگین کشوری است. سرانه آب کشور در سال ۱۴۰۰ به ۱۶۰۰ متر مکعب به‌ ازای هر نفر رسیده است. در عین حال سرانه استفاده از آب در گلستان زیر هزار متر مکعب است که نشان می‌دهد سرانه آب این استان نسبت به میانگین کشوری کمتر است. در چنین شرایطی البته نباید این استان شمالی کشور با معضل آب مواجه باشد اما تنش آبی در گلستان حاد و وسیع است. این استان با کاهش ۴۶ درصدی بارش‌ها طی سال آبی جاری مواجه شده و نقشه پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد این کاهش نزولات در سال آینده نیز موجب تنش‌ آبی در استان می‌شود.»