وضعیت اجتماعی- اقتصادی سالمندان چه رابطه‌ای با سلامت آن‌ها دارد؟

به گزارش ایران اکونومیست، ایران یکی از سریع‌ترین نرخ‌های رشد جمعیت سالمندان در جهان را داشته و سهم جمعیت بالای ۶۵ سال در ایران از ۴.۲ درصد در سال ۱۳۶۸ به ۶.۴ درصد در سال ۱۳۹۸ رسیده است.

با افزایش میانگین سن و رشد جمعیت سالمند، انتظار می‌رود که رفته‌رفته بر شیوع بیماری‌های مزمن افزوده شود. با در نظر گرفتن تغییرات جمعیتی که در حال وقوع است، نیازهای خاص دوره سالمندی به‌ویژه نیازهای بهداشتی و درمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

همچنین رشد جمعیت سالمند در ایران و افزایش آن در دهه‌های آتی، استفاده از امکانات بهداشتی و درمانی و هزینه‌های آن به شدت افزایش پیدا خواهد کرد. اهمیت این موضوع آن‌جاست که در حال حاضر بیماری‌های مزمن، مهم‌ترین علت مرگ‌ومیر در ایران به شمار می‌رود.

با توجه به اهمیت این موضوع، پژوهشگران دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، با انجام یک مطالعه، وضعیت مهم‌ترین بیماری‌های مزمن و تکثر این بیماری‌ها را در سالمندان بر اساس وضعیت اجتماعی-اقتصادی آن‌ها، بررسی کردند.

این مطالعه به صورت مقطعی در سال ۱۳۹۸ انجام شد. شرکت‌کنندگان این مطالعه به صورت تصادفی از تمام مناطق ۲۲گانه شهر تهران انتخاب شدند و با استفاده از پرسش‌نامه‌، اطلاعاتی درباره ویژگی‌های جمعیت‌شناختی (سن، جنسیت، تحصیلات و ...)، وضعیت سلامت (بیماری‌هایی که پزشک تشخیص داده، مصرف دارو و ...)، وضعیت اقتصادی (درآمد خانواده، وضعیت اشتغال و مالکیت مسکن و ...) سالمندان جمع‌آوری شد.

از نظر متغیرهای جمعیت‌شناختی، سالمندان مرد، افراد متاهل دارای همسر و سالمندان دارای مدرک ابتدایی و راهنمایی، بیشتر فراوانی را داشتند. از نظر وضعیت اشتغال، بخش عمده سالمندان بازنشسته و یا خانه‌دار بودند و درآمد دو تا سه میلیون تومانی، پرتکرارترین سطح درآمد میان سالمندان شهر تهران بود.

۹۳.۷ درصد از شرکت‌کنندگان در این مطالعه حداقل یک بیماری مزمن داشتند و نرخ شیوع بیماری‌های مزمن چندگانه (داشتن دو و بیش از دو بیماری مزمن) در میان سالمندان برابر ۷۹.۸ درصد بود. همچنین مشخص شد که شیوع بیماری‌های چندگانه در میان زنان، بیشتر از مردان بود و این نرخ با افزایش سن سالمندان افزایش یافته است.

همچنین مشخص شد که شیوع بیماری‌های چندگانه در سالمندان هرگز ازدواج نکرده، کمترین و در میان سالمندان بیوه، بیشترین نرخ را داشته است. در سالمندان با سطح تحصیلات بالاتر، شیوع بیماری‌های چندگانه کمتر است و این نرخ در سالمندان خانه‌دار و سالمندان بازنشسته، بالاتر از سالمندان بیکار و یا شاغل است.

در این مطالعه مشخص شد که سالمندان با درآمد پایین (کمتر از یک میلیون‌ تومان در ماه)، کمترین و سالمندان با درآمد متوسط به پایین (بین یک تا دو میلیون تومان در ماه)، بیشترین میزان شیوع بیماری‌های چندگانه را دارند.

بر اساس یافته‌های این مطالعه؛ پرفشاری خون، بیماری‌های اسکلتی عضلانی و چربی خون بالا، شایع‌ترین بیماری‌های مزمن سالمندان در شهر تهران هستند. سرطان، آلزایمر و بیماری‌های چشم نیز پایین‌ترین میزان شیوع را به خود اختصاص داده‌اند.

بررسی وضعیت شیوع بیماری‌های مزمن سالمندان در گروه‌های مختلف اجتماعی- اقتصادی نشان داد که شیوع پرفشاری خون، بیماری‌های قلبی-عروقی، دیابت، چربی بالای خون، بیماری‌های اعصاب و روان و بیماری‌های چشم؛ از جمله بیماری‌هایی هستند که احتمال ابتلا به آن‌ها در میان طبقات اجتماعی اقتصادی، تفاوت معنادار داشته است.

این مطالعه نشان داد که میزان شیوع بیماری‌های پرفشاری خون، چربی خون بالا و بیماری‌های اعصاب و روان، در طبقه متوسط اجتماعی-اقتصادی بیشتر است. از طرف دیگر؛ بیماری‌های قلبی-عروقی، دیابت و بیماری‌های چشم نیز نرخ شیوع بالاتری در میان طبقه اجتماعی پایین جامعه دارد.

در این پژوهش مشخص شد که سالم بودن سالمندان در ارتباط با وضعیت اجتماعی-اقتصادی آن‌ها است و سالمندان طبقات اجتماعی- اقتصادی بالا، از دیگر سالمندان سالم‌تر بودند.

پژوهشگران این مطالعه، با مقایسه یافته‌های این تحقیق با وضعیت شیوع بیماری‌های چندگانه در سایر کشورهای جهان، دریافتند که وضعیت سالمندان در ایران بسیار نامطلوب‌تر از وضعیت کشورهای توسعه‌یافته است. به گفته محققان این مطالعه؛ مهم‌ترین دلایل تفاوت میان نرخ‌های شیوع در تعریف مطالعات از بیماری‌های مزمن، تفاوت در نظام‌های بهداشتی و درمانی (در سهولت مراجعه و تشخیص بیماری‌ها) و تفاوت‌های اجتماعی- اقتصادی است.

پژوهشگران این مطالعه، عنوان می‌کنند که وضعیت اجتماعی-اقتصادی نقش مهمی در سالم بودن سالمندان دارد، اما نمی‌توان نقش این متغیر در ابتلا به انواع بیماری‌های مزمن را یکسان در نظر گرفت. در نتیجه پژوهش‌ها و سیاست‌گذاری‌ها در زمینه کنترل بیماری‌های مزمن در سالمندان باید بر اساس توجه به نابرابری‌های موجود در وضعیت اجتماعی-اقتصادی طراحی و اجرا شود.

این محققان عنوان می‌کنند که این مطالعه با محدودیت‌هایی همراه بوده است که مهم‌ترین آن را می‌توان اتکا به خوداظهاری سالمندان پیرامون بیماری‌های مزمن دانست.

همچنین با توجه به این‌که انتخاب سالمندان در این مطالعه از درب منزل، محدودیت‌هایی داشت، نمونه‌گیری در سایر مراکز اجتماع سالمندان مانند بوستان‌ها و سرای محلات انجام شد. از آن‌جایی که بسیاری از سالمندان که بیماری‌های مزمن حرکتی دارند، امکان حضور در محیط‌های اجتماعی را ندارند، ممکن است، نمونه‌های این مطالعه دربرگیرنده همه سالمندان نباشد.

در انجام این تحقیق، حسین محققی کمال و مهدی باسخا؛ پژوهشگران دانشکده علوم تربیتی و رفاه اجتماعی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی مشارکت داشتند.

یافته‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی با عنوان «شیوع بیماری‌های مزمن در میان سالمندان ایران: آیا وضعیت اجتماعی- اقتصادی مهم است؟» در نشریه سالمند منتشر شده است.