قدیمی‌ترین دایناسور آفریقایی در زیمبابوه کشف شد

مطالعه جدیدی نشان می‌دهد قدیمی‌ترین گونه دایناسوری که تابه‌حال در آفریقا کشف شده (و یکی از قدیمی‌ترین گونه‌های دایناسور که روی زمین پرسه می‌زدند) در زیمبابوه کشف شده است. این یافته بینش‌های جدیدی درمورد تکامل دایناسورها و یکی از اساسی‌ترین سوالات دیرینه‌شناسی دوره تریاس فراهم می‌کند: چرا دایناسورها فقط در بخش‌هایی از ابرقاره باستانی پانگه‌آ زندگی می‌کردند؟

دانشمندان در سال ۲۰۱۷ کار روی سازند پبلی آرکوز در شمال زیمبابوه را آغاز کردند. آن‌ها پس از پنج سال کاوش و تاخیرهای ناشی از کووید، سرانجام از نمونه برجسته‌ی این حفاری پرده‌برداری کردند: Mbiresaurus raathi. این نمونه که شامل اسکلت نسبتاً کاملی می‌شود، با حدود ۲۳۰ میلیون سال قدمت، با قدیمی‌ترین دایناسورهایی که تاکنون کشف شده‌اند، برابری می‌کند. نتایج آن‌ها روز چهارشنبه ۳۱ آگوست در مجله‌ی نیچر منتشر شد.

کریستین کامرر، سرپرست تحقیقات دیرینه‌شناسی در موزه علوم طبیعی کارولینای شمالی که در پژوهش جدید مشارکتی نداشت، در ایمیلی به لایوساینس نوشت: «قدیمی‌ترین دایناسورها بسیار کوچک‌تر از دایناسورهای بزرگی بوده‌اند که معمولاً به آن‌ها فکر می‌کنیم.»

دایناسوری که به‌تازگی نام‌گذاری شده است، از گروه خزنده‌پاریختان یعنی از بستگان خزنده‌پایان بلندقامت، گردن‌بلند و نمادینی مانند براکیوسور و آپاتوسور بوده است. دایناسور M. raathi با طول حدود دو متر و ارتفاع کفل نیم متر کوچک نبود، اما نسبت‌به خزنده‌پایان بعدی مانند پاتاگوتایتان که طولش به ۳۷ متر می‌رسید، کوچک به‌نظر می‌رسد.

دایناسور M. raathi در اواخر دوره تریاس (۲۵۲ میلیون تا ۲۰۱ میلیون سال پیش) در کنار سواحل رودخانه‌ای باستانی در جایی که بعدها به زیمبابوه تبدیل شد، زندگی می‌کرد. این منطقه دارای اکوسیستمی غنی از موجودات مختلف بود. کریستوفر گریفین، نویسنده نخست مطالعه و دیرینه‌شناس مهره‌داران در دانشگاه ییل گفت: «فکر می‌کنم داستان‌های زیادی درمورد حیوانات مختلفی که با هم پیدا کردیم، وجود داشته باشد.»

در حفاری‌های دیرینه‌شناسان، پستانداران متعددی به نام سگ‌دندان‌ها و نیز کروکودیل‌های زره‌پوش، خزندگان دارای منقار عجیب به نام رینکوسورها و حتی شواهدی از یک دایناسور گوشتخوار اولیه کشف شده است.

در طول دوره تریاس، تمام قاره‌های زمین در قالب توده خشکی عظیمی به نام پانگه‌آ به هم متصل بودند. به دلیل این نزدیکی باستانی، بسیاری از مناطقی که اکنون توسط اقیانوس‌ها از هم جدا شده‌اند (مانند سواحل آمریکای جنوبی و آفریقا) زمانی دارای جانداران مشترکی بودند. گریفین گفت: «اگر خطی را در سراسر پانگه‌آ رسم کنید که شمال آرژانتین و جنوب برزیل را به هم متصل کند، از شمال زیمبابوه نیز می‌گذرد.»

در سال ۲۰۱۷، نویسنده نخست مطالعه، کریستوفر گریفین، فسیل‌های Mbiresaurus raathi را که با پوشش گچی خاصی پوشانده شده است، از زیر خاک بیرون می‌آورد.

درنتیجه، M. raathi شباهت زیادی به دیگر خزنده‌پاریختان تریاس پسین مانند ائوراپتور و ساتورنالیا دارد که هر دو در برزیل کشف شده‌اند و نیز برخی از آن‌ها در هند پیدا شده‌اند.

این که چرا گونه‌های جانوری خاص در این دوره به مناطق خاصی از پانگه‌آ حرکت کردند، تاحدودی نامشخص است. استیو بروست، دیرینه‌شناس در دانشگاه ادینبرو در اسکاتلند که در این مطالعه مشارکت نداشت، گفت: «ممکن است فکر کنید حرکت در یک ابرقاره آسان است. اما ظاهراً این‌طور نیست.»

اگرچه، محوطه‌هایی مانند سازند پبلی آرکوز سرنخ‌هایی از این معمای هزاران ساله ارائه می‌دهد. پژوهشگران با تکیه روی پژوهش‌های گذشته، می‌گویند چیزی که حیوانات تریاس را در محل خود نگه می‌داشت و مانع از پراکندگی بیشتر آن‌ها می‌شد، اقلیم متفاوت بود و نه موانع فیزیکی مانند اقیانوس‌ها.

پژوهشگران در مطالعه خود نوشتند، دایناسورهای خویشاوندی که در آمریکای جنوبی، جنوب آفریقای مرکزی و هند پیدا شده‌اند، نشان می‌دهند حیوانات مشابهی به‌طور آزادانه در این نواحی جغرافیایی خاص پرسه می‌زدند، اما در خارج از آن احتمالاً به‌علت موانع اقلیمی مانند گرما یا خشکی شدید گسترش پیدا نکردند.

در سال ۲۰۱۹، دیرینه‌شناس استرلینگ نسبیت (چپ) و کریستوفر گریفین (راست) بقایای یک هرراسور را از خاک بیرون می‌آورند.

دایناسورها احتمالاً تا زمانی که موانع آب‌و‌هوایی از بین نرفتند، به دیگر نقاط پانگه‌آ وارد نشدند. اما بنا به پیشنهاد پژوهشگران، سرزمین‌هایی که دیگر گروه‌های جانوری که ریشه در عصر تریاس دارند مانند پستانداران، لاک‌پشت‌ها، دوزیستان و خزندگان در آن‌ها زندگی می‌کردند، هنوز هم متاثر از تأثیر باستانی این موانع اقلیمی هستند.

در همین حین، فسیل دایناسور دیگری در آفریقا کشف شده است که ممکن است حتی قدیمی‌تر از M. raathi باشد. این دایناسور که نیاساسور نام گرفته است، در فسیلی در تانزانیا پیدا شده که تقریباً ۲۴۵ میلیون سال قدمت دارد. بااین‌حال نیاساسور براساس استخوان‌های کمی شناسایی شده است. درمجموع، استخوان‌های پیدا شده اسکلت کاملی را تشکیل نمی‌دهند تا بتوان تعیین کرد آیا نمونه مذکور دایناسوری واقعی یا یکی از اجداد دایناسورها بوده است که دایناسورسان نامیده می‌شوند.

در هر صورت، M. raathi قطعه‌ای کلیدی در موزائیک تبار دایناسورها به شمار می‌رود. دارلینگتون مونیکوا، دیرینه‌شناس و معاون مدیر اجرایی موزه‌ها و بناهای تاریخی ملی زیمبابوه و یکی از نویسندگان مطالعه گفت: «کشف گونه جدید برای علم بسیار مهم است و این واقعیت که این گونه قدیمی‌ترین دایناسور تأییدشده در آفریقا است، موجب استثنایی‌ بودن آن می‌شود.»

نمونه‌ی جدید اکنون در موزه تاریخ طبیعی زیمبابوه در بولاوایو نگه‌داری می‌شود و در آنجا الهام‌بخش دیرینه‌شناسان آینده خواهد بود. بروست گفت: «ما تقریباً هیچ چیزی درمورد اولین دایناسورها در آفریقا نمی‌دانستیم و کشف Mbiresaurus این شرایط را تغییر می‌دهد. فکر می‌کنم این یکی از مهم‌ترین اکتشافات مرتبط با دایناسورها در سراسر زمین است.»