شرح بیت جنجالی بیدل دهلوی یک کتاب شد

به گزارش خبرنگار مهر، انتشارات احراری کتاب «یک بیت یک کتاب: در قلمرو بیدل شناسی» اثر عبدالغفور آرزو را با شمارگان ۵۰۰ نسخه و ۳۱۰ صفحه منتشر کرد. عبدالغفور آرزو از جمله ادیبان معاصر افغانستان است که در هرات به دنیا آمد و از دانشگاه تربیت مدرس تهران دکترا در رشته تخصصی ادبیات دری گرفت.

کل کتاب «یک بیت یک کتاب» به شرح این بیت جنجالی از بیدل دهلوی اختصاص دارد:

هیچ شکلی بی‌هیولی صاحب صورت نشد * آدمی هم پیش ازین کآدم شود بوزینه بود

برخی معتقدند که بیدل در این بیت حکمی شبیه «تکامل انواع» داروین را ارائه کرده است. برخی نیز می‌گویند که مثل بوزینه به این خاطر آمده که افعال و حرکاتش نزدیک به افعال و حرکات انسان است اما نمی‌توان نام انسان را روی او گذاشت، چرا که آدمیت عبارت است از قابلیت محبت الهی و استعداد نبوت و رسالت و ولایت و قبول امانت الهی و مسجودیت ملائکه؛ واین آدمیت نتیجه آن نفخ روح است که خداوند تعالی مسجودیت ملائکه علیهم السلام را بر آن مرتب کرده و فرموده است (و نفخت فیه من روحی فقعوا له ساجدین) و این روح غیر از روح حیوانیست که این روح خداوند تعالی به خود نسبت داده و گفته است.

بسیاری نیز معتقدند که در این بیت یک نکته فلسفی به زبان شعر در مصرع اول و یک نکته اجتماعی در مصرع دوم بیان شده و بین هر دو مصرع هیچ پیوند دستوری وجود ندارد. بنابراین بیت مورد نظر رو می‌شود دارای آرایه معادله شناخت دانست.

به هر حال این بیت در طول چند سده همچنان محل بحث و محل گفت‌وگو میان ادبیان بوده است. عبدالغفور آرزو در این کتاب سعی کرده از زوایای مختلف به این بیت به صورت یک پدیده بنگرد و مفاهیم نهفته در آن را برای مخاطبان روشن سازد.

«بازگشت ادبی: بیگانه برگی در ادبیات افغانستان»، «سیاه سپیداندرون: سیری در آثار مولانا حاج محمداسماعیل سیاه»، «بوطیقای بیدل»، «گزیده رباعیات بیدل دهلوی» و «مقایسه انسان کامل از دیدگاه بیدل و حافظ» از دیگر کتاب‌های منتشر شده عبدالغفور آرزوست.