بررسی حکم فقهی توسعه مشاهد مشرفه و تخریب اطراف آن

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، جلد اول کتاب «قواعد فقهیه (قاعده لاضرر)» از «آیت الله حسینی طهرانی» توسط انتشارات مکتب وحی در 526 صفحه منتشر شد. این کتاب، متن دروس قواعد فقهیه آیت الله سید محمد محسن حسینی طهرانی (فرزند علامه طهرانی) در حوزه علمیه قم است که مجلد اول آن به مباحث قاعدۀ لاضرر و لاضرار اختصاص دارد.

قاعده لا ضرر از جمله مهمترین قواعد فقهی است که برگرفته از متن حدیث نبوی «لا ضَرَر و لا ضِرار فی الاسلام» می باشد که طبق آن ضرر در اسلام مشروعیت ندارد و هرگونه ضرر و اضرار در اسلام نفی شده است. فقها برای اثبات این قاعده به دلایل قرآنی، روایی و عقلی استناد می کنند.

گفتنی است جلد اول کتاب قواعد فقهیه در 36 درس تدوین یافته و در آن مباحثی همچون «مقدمات بحث و دلیل عقلی بر قاعده لاضرر»، «بررسی سندی و محتوایی روایات قاعده لاضرر و لاضرار»، «معنا و مفاد ضرر و ضرار»، «نقد و بررسی نظریه فقهاء در تبیین قاعده مانند شیخ الشریعه اصفهانی، مرحوم آخوند صاحب کفایه، مرحوم فاضل تونی و آیت الله سیستانی مطرح شده است.

آیت الله حسینی طهرانی مولف اثر در بخشی از کتاب در خصوص «حکم توسعه مسجدالحرام و تخریب منازل اطراف آن» چنین بیان میکند: « در زمان منصور دوانیقی آمدند و به منصور گفتند: حجاج زیاد شده ‌اند و مسجدالحرام دیگر این جمعیت را تکافی نمی‌کند. او دنبال آن افرادی که اطراف مسجدالحرام بودند فرستاد تا منازلشان را بخرد؛ ولی آنها گفتند: منازلمان را که اطراف کعبه و دور صفا و مروه است نمی‌فروشیم! آن‌وقت منصور همه علمای اهل‌تسنّن را احضار کرد و همه آنها گفتند: حق با اینهاست؛ چون ملک صاحبان دار است و نمی‌خواهند بفروشند و تو نمی‌توانی اینها را مجبور کنی! و منصور ماند که چه کند! یکی گفت: شخصی را به مدینه بفرستیم و جواب این سؤال را از موسی بن جعفر بگیریم. منصور شخصی را به مدینه فرستاد، او به حضرت گفت: ما در این معضله گرفتار شده‌ ایم!

حضرت فرمودند: به منصور بگو که به این صاحبان دار بگوید که آیا وقتی شما به اینجا آمدید، اول شما در اینجا بودید و بعد کعبه را بنا کردند؟ یا نه، اول کعبه بود و بعد شما به اینجا آمدید؟ اگر کعبه بود و بعد شما آمدید، پس این حق اولاً به کعبه تعلق می‌گیرد و شما به این عنوان به اینجا وارد شده ‌اید که در پناه کعبه باشید و دست نیاز به کعبه دراز کنید و به کعبه التجاء کنید و در تحت عنایات و الطاف و برکات و نعمت ‌هایی باشید که از کعبه و مسجدالحرام به جانب شما می‌رسد. پس شما خواهی نخواهی ملتزم شده ‌اید به اینکه کعبه مقدم است. پس پول آنها را بده و خواستند یا نخواستند منزلشان را خراب کن و آن را داخل در مسجدالحرام کن.» (تفسیر العیاشی، ج 1، ص 185 و 186)

آیت الله طهرانی حسینی طهرانی در توضیح میگوید: کعبه یک عنوان است، نه یک شیء خاص؛ به لحاظ آن عنوان که در آیه شریفه آمده است: ﴿جَعَلنَٰهُ لِلنَّاسِ سَوَآءً ٱلعَٰکِفُ فِیهِ وَٱلۡبَادِ﴾، ﴿وَأَذِّن فِی ٱلنَّاسِ بِٱلۡحَجِّ یَأۡتُوکَ رِجَالا وَعَلَىٰ کُلِّ ضَامِر یَأۡتِینَ مِن کُلِّ فَجٍّ عَمِیق﴾. سوره حج آیات 25 و 27). اینها باید از تمام اطراف بیایند و این اذن عمومی به همه کُرَة الأرض است که به اینجا بیایند. دلیل التزامی و لازمه آمدن به اینجا، پذیرا شدن کعبه است که کعبه این افراد را در طواف و سعی و عبادت پذیرا شود. این لازمه دعوت عام است. پس شما خواهی‌نخواهی ملتزم شده ‌اید به اینکه حقّ کعبه بر حق شما مقدم است.

حکم توسعه مشاهد مشرفه و حرم ادمه معصومین

مولف کتاب قواعد فقهیه در ادامه میگوید: این مسئله مربوط به کعبه است ـ گرچه خیلی‌ها این روایت را از روی جهلشان رد کرده‌اند ـ اما مطلبی که در اینجا مطرح است این است که آیا ما همین حکم را می‌توانیم به سایر اماکن مشرفه تسرّی بدهیم، مثلاً به حرم امام رضا علیه السّلام یا حرم حضرت معصومه سلام الله علیها یا سایر اماکن؟ نکته و اشکالی که در اینجا وارد می‌شود این است که اگر قضیّه عکس بود، یعنی اول در اینجا مردم بودند و بعد آن حرم ایجاد شده است، چه باید کرد؟

عرض ما این است که چون در اینجا این عنوان مقدّس است و این مشهد مقدّس است و این تربت مقدّس است، پس نسبت به همه افراد حقی ایجاد می‌کند که همه افراد بیایند و از هم‌چنین جا و مکان مقدّسی بهره ‌مند شوند، نه‌اینکه به عده خاصی که مربوط به آن شهر هستند اختصاص داشته باشد. لذا همان ملاکی که موسی بن جعفر علیهما السّلام در هدم أبنیه در حول مسجدالحرام فرمودند ـ که عبارت بود از اولویتی که از ناحیه تقدس مکانی برای افرادی که به این امکنه مشرّف می‌شوند به‌ وجود می‌آید ـ در اینجا هم می‌آید، و از این نقطه‌نظر در اینجا هم مسئله به همان ملاک ساری و جاری است.

به این حق، حقّ مدنیّت و حقّ جوار می‌گوییم؛ یعنی کسانی که اطراف این مکان مقدّس سکنیٰ دارند، خواهی‌نخواهی ملتزم ‌اند به اینکه این حق مدنیت و این حق جوار را لحاظ کنند؛ یعنی همان‌طورکه اگر به‌واسطه ضیق مکان، اضرار بر غیر وارد بشود ما می‌توانیم منازل را خراب کنیم و برای تسهیل امر و رفع ضیق و حرج و ضرر و اضرار بر مسلمین، شوارع ایجاد کنیم، همین‌طور به‌واسطه تشرف و به‌واسطه این مکان مقدّس، حقی بر له این مکان و بر علیه آن افرادی که خودِ سکونت و حضور آنها موجب ضیق و حرج بر زائرین است، به وجود می‌آید و آنها هم مشمول این قاعده می‌شوند و باید منازلشان را واگذار کنند و جای دیگری بروند. به این حقی که اینها به آن ملتزم هستند، حقّ مدنیت و حقّ جوار می‌گویند.

لذا تخریبی که در حرم حضرت رضا علیه السّلام و در سایر اماکن مقدّس صورت می‌گیرد همه صحیح و بلا اشکال است و نماز خواندن در آنجا و در آن شارع صحیح است و مانند خود صحن ثواب دارد، و این‌طور نیست که بعضی‌ها می‌گویند: اشکال دارد. البتّه اینکه باید حقّ افراد را بدهند درست است و اینها مسائل دیگری است که باید در جای خودش مطرح بشود؛ حتّی نه همان مقدار، بلکه بیشتر از آن مقدار را تا جایی که جامعه مسلمین اقتضا کند، به آنها بدهند، بعد بدون هیچ‌گونه نگرانی و رودربایستی، می‌شود این حق را اعمال کرد.

بنابراین اگر یک وقت این زوّاری که به حرم حضرت معصومه سلام الله علیها دارند می‌آیند زیاد بشوند به‌ نحوی‌که صحن و امثال‌ذلک تکافی نکند و در زحمت بیفتند، ما به‌واسطه این مسئله می‌توانیم پول تمام منازل اطراف را بدهیم و به آنها بگوییم که پی کارتان بروید، و آن منازل را تخریب کنیم و همه را داخل صحن کنیم. این به‌خاطر حقّ جوار است. حق جوار و حق مدنیت یکی از حقوق عقلائیه است که عقلاء آن را در ارتباط با جامعه و جامعه مسلمین لحاظ می‌کنند. بنابراین از این نقطه ‌نظر هیچ اشکالی نیست و این روایت صدراً و ذیلاً دقیقاً با مبانی ما که تسلط بر اموال است، منطبق است و مؤیّد آن مبانی عقلائیه ما بر اضرار به غیر است.

پایان پیام/32