کاهش 35 درصدی فرزندآوری در 7 سال گذشته

این روزها پیری و سالمندی جمعیت دیگر از مساله گذشته و به بحران تبدیل شده است. در چنین شرایطی دیروز دکتر «خلیل علی محمدزاده» رییس اندیشکده سلامت جمعیت و خانواده با اشاره به آمار پایین ازدواج و موالید در ایران و تغییر الگوهای سنتی و رواج برخی سبک‌های زندگی ناسالم و غیرایرانی گفت: «در ۱۲ سال اخیر، ازدواج ۴۰ درصد و در هفت سال گذشته فرزندآوری ۳۵ درصد کاهش داشته است. در صورت تداوم این روند سرعت سالخوردگی باز هم افزایش خواهد یافت و در سه دهه آینده، ایران در شمار یکی از پیرترین کشورهای جهان قرار خواهد گرفت.» وی اهم چالش‌های جمعیتی ایران را تغییرات ساختار سنی جمعیت، سالخوردگی جمعیت، باروری پایین، افزایش مهاجرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و تاخیر و ناپایداری ازدواج‌ها عنوان کرد. علی محمدزاده تامین، توزیع و گسترش کالاهای تداوم‌بخش زندگی را حائز اهمیت خواند و گفت: «همه مردم نیازهای اساسی معینی دارند که زندگی بدون آنها دشوار است. این نیازهای تداوم‌بخش زندگی شامل غذا، مسکن، سلامتی و امنیت است که وقتی یکی از آنها وجود نداشته باشد یا عرضه آن کم باشد، مانعی در پیشرفت و سرعت سایر امور و کاهش کیفیت و رضایت از روزهای زندگی است.» وی برخی چالش‌های حوزه سلامت باروری را نیز یادآور شد و گفت: «افزایش نرخ سزارین که حدود ۵۶ درصد زایمان‌ها را شامل می‌شود و ایران از این حیث در رتبه بالای دنیا قرار دارد، سقط‌جنین‌های خودخواسته که بیشترین علت سقط جنین در ایران است و میزان بالای ناباروری که بخشی از آنها به ‌علت ازدواج‌های دیرهنگام است و عارضه تک‌فرزندی و کم‌فرزندی که در مهارت‌های ارتباطی، رفتاری و هیجانی فرزندان اختلال ایجاد می‌کند از جمله مهم‌ترین این چالش‌ها هستند که باید با فرهنگ‌سازی عمومی و بهداشتی و اجرای برنامه‌های جامع و هدفمند به میزان‌های مطلوب نزدیک شوند.» از قضا چند روز پیش هم مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی اعلام کرد نرخ فقر در ایران طی یک دهه از ۱۹ درصد به بیش از سی درصد افزایش یافته است. بر اساس این گزارش در سال ۱۴۰۰ خط فقر سرانه متوسط کشوری با رشد ۵۰ درصدی نسبت به سال ۱۳۹۹، به میزان یک میلیون و هفتصد هزار تومان رسید. بر این اساس خط فقر متوسط کشوری در سال ۱۴۰۰ برای خانوار چهارنفره در حدود چهار میلیون و پانصد هزار تومان بوده است. البته برآورد می‌شود این عدد در شهریور ۱۴۰۱ به هفت میلیون و پانصد هزار تومان رسیده باشد؛ موضوعی که به عقیده بسیاری از کارشناسان می‌تواند دلیل کاهش فرزندآوری و ازدواج در کشور باشد. از طرفی انگار طرح‌های عملی، اقدامات تبلیغاتی و توصیه‌هایی که در سال‌های اخیر برای تشویق کردن مردم به فرزندآوری صورت گرفته است، همگی بی‌اثر بوده‌اند. نکته‌ای که باید به صورت ویژه مورد توجه مسوولان قرار گیرد این است که کاهش بی‌سابقه فرزندآوری در شرایطی پدید آمده که ۵۰ درصد از تخصیص خودروی کشور از طریق قرعه‌کشی به طرح جوانی جمعیت داده شده است. علاوه بر این، تسهیلات وام قرض‌الحسنه نیز برای فرزندآوری در نظر گرفته و اجرایی شده است کمااینکه تعلق گرفتن زمین خانه‌دار شدن نیز یکی دیگر از این تسهیلات است. بنابراین به عقیده برخی کارشناسان اقتصادی صرف در اختیار گذاشتن خودرو، وام و تسهیلات مسکن نمی‌توان مردم را به فرزندآوری تشویق کرد. برای شکستن این بن‌بست، حداقل دو اقدام اساسی لازم است؛ اولین اقدام، خارج کردن کشور از بحران اقتصادی است و اقدام دوم، تغییر فرهنگ زندگی بدون فرزند یا تک‌فرزندی به فرهنگ فرزندخواهی. تبلیغات و محدودیت‌های شدید دولتی دهه هفتاد، فرهنگ مردم را عوض کرد و سنت فرزندخواهی را که در نهاد عامه مردم ریشه دوانیده بود، به پرهیز از فرزنددار شدن و یا اکتفا به یک فرزند تبدیل کرد و بعدها به دلیل مشکلات شدید اقتصادی ترس از عدم امکان تامین هزینه‌های زندگی مانع پیدا شدن گرایش به فرزندآوری شد. در شرایط کنونی حتی اگر خانواده‌ها تمایل به داشتن فرزند یا فرزندانی پیدا کنند، مشکلات شدید اقتصادی و هزینه‌های کمرشکن نگهداری و پرورش فرزند اجازه نمی‌دهد به سوی فرزنددار شدن بروند. مشوق‌های مادی در نظر گرفته شده در برابر کوه مشکلات اقتصادی موجود اصولا به حساب نمی‌آیند. با تبلیغ و توصیه نیز نمی‌توان کاری از پیش برد. با برطرف کردن بحران اقتصادی راه برای تغییر فرهنگ نیز هموار می‌شود و فقط در آن صورت است که می‌توان به افزایشی شدن فرزندآوری امیدوار بود.
مشکلات اقتصادی دلیل کاهش فرزندآوری
دکتر «علیرضا شریفی‌یزدی» روانشناس اجتماعی با اشاره به دلایل کاهش فرزندآوری
در ۷ سال اخیر به «جهان‌صنعت» گفت: در حال حاضر سراسر جهان شاهد کاهش فرزندآوری هستیم اما دلایل آن متفاوت است، به طوری که کاهش فرزندآوری در کشورهای پیشرفته فرهنگی و تغییر سبک زندگی افراد است اما این موضوع در ایران شرایط اقتصادی حاکم در جامعه و کاهش امید به آینده در پی افزایش تمام شاخص‌های منفی مانند شاخص فلاکت است. بنابراین اگر بخواهیم دلایل اصلی کاهش ازدواج و فرزندآوری را بررسی کنیم حتما باید تقسیم قشربندی اجتماعی داشته باشیم، زیرا دلیل کاهش فرزندآوری در تمامی اقشار جامعه یکسان نیست، در بین قشر طبقه متوسط و طبقه فرودست جامعه دلیل اصلی کاهش ازدواج و فرزندآوری شرایط اقتصادی است. اما دلیل کاهش فرزندآوری در قشر فرادست جامعه طبیعتا اقتصادی نیست بلکه سبک زندگی افراد است. وی افزود: از آنجا که معمولا در جامعه ما مسائل اقتصادی در بسیاری از ابعاد زندگی افراد تاثیر گذاشته است، افراد همه چیز را از زاویه اقتصاد می‌بینند و بیشتر پدیده‌های اجتماعی نظیر ازدواج، طلاق، سبک زندگی و فرزندآوری نیز با توجه به شرایط اقتصادی تحلیل می‌شوند. بنابراین اصلی‌ترین دلیل کاهش ازدواج در اقشار مختلف جامعه هم شرایط اقتصادی است. افرادی که کار مناسبی ندارند، طبیعتا به فکر ازدواج نیستند، افرادی هم که کار دارند با احساس عدم امنیت شغلی روبه‌رو شده‌اند. طی سال‌های اخیر شرکت‌های زیادی به دلایل مختلف دست به تعدیل نیروی انسانی زده‌اند. چنین موضوعی مشکلات جوانان را دوچندان کرده است. از طرفی جوانان امروزی با درآمد خود توانایی تامین معیشت یک خانواده را ندارند. به همین دلیل میزان ازدواج در میان جوانان کاهش چشمگیری داشته است و در پی آن نیز شاهد کاهش فرزندآوری هستیم. شریفی‌یزدی با اشاره به طرح‌های تشویقی دولت برای فرزندآوری اظهار کرد: از زمانی که طرح‌های عملی و اقدامات تبلیغاتی در سال‌های اخیر برای تشویق کردن مردم به فرزندآوری صورت گرفته است، بنده و بسیاری از کارشناسان این حوزه بر این عقیده بودند که تمامی این موضوعات بی‌فایده است. طبیعتا با خودرو، وام و تسهیلات مسکن نمی‌توان مردم را به فرزندآوری تشویق کرد. بنابراین دولت هر چه سریع‌تر باید فکری به حال وضع خراب اقتصاد کشور کند. چنین موضوعی هم وابسته به سرمایه‌گذاری خارجی است، این امر نیز امکانپذیر نیست تا زمانی که با جهان تنش‌زدایی کنیم. این روانشناس اجتماعی با تاکید بر شایسته‌سالاری بیان کرد: در هیچ دوره‌ای از دولت‌ها تا به امروز شاهد حضور افراد غیرمتخصص و کم‌تجربه در ساختار تصمیم‌گیری کشور در ابعاد و پست‌های مختلف نبودیم، چراکه سیاست‌هایی که در راستای افزایش جمعیت اعلام می‌شود به افزایش ازدواج و فرزندآوری منجر نمی‌شود. امروز دکتر محسن رنانی یکی از کارشناسان اقتصادی گفته شرایط اقتصادی کشور برای دولت غیرقابل مدیریت است. بنابراین در چنین شرایطی کاهش ۳۵ درصدی فرزندآوری امری طبیعی تلقی می‌شود. او با اشاره به تبعات ادامه روند کاهش فرزندآوری و ازدواج در جامعه گفت: طبیعتا ادامه این روند در مقوله ازدواج منجر به افزایش آسیب‌های اجتماعی مانند افزایش انتخاب مرگ خودخواسته، گرایش به مواد مخدر و مواد روان‌گردان در جامعه می‌شود. از سوی دیگر با کاهش فرزندآوری نیز کیان نهاد خانواده‌ها در جامعه متزلزل می‌شود. این در حالی است که نهاد خانواده اصلی‌ترین سنگرگاه حفظ ارزش‌های سنتی ایرانی‌ها در جامعه است. وقتی این ارزش از بین برود جامعه دچار تردید می‌شود و بازتاب پیامدهای منفی آن نگران‌کننده است. شریفی‌یزدی درخصوص افزایش فرزندآوری در برخی اقشار ضعیف جامعه نیز اظهار کرد: موضوعی که این روزها توجه بسیاری از جامعه‌شناسان را به خود جلب کرده است، ادامه فرزندآوری در قشر فرودست جامعه است که قاعدتا حاشیه‌نشینان را تشکیل می‌دهند. متاسفانه مقوله فرزند در این قشر به معنای نیروی کار جدید است. به همین دلیل هنوز بیشترین فرزندآوری در استان‌هایی رخ می‌دهد که از کمترین امکانات رفاهی مانند استان سیستان‌و‌بلوچستان برخوردار هستند. بنابراین اخیرا شاهد یک چرخش فرهنگی عجیبی هستیم. وقتی این چرخش فرهنگی رخ داد شاهد خانواده‌های ثروتمندی در جامعه هستیم که اگرچه مشکل مالی ندارند اما به داشتن یک فرزند اکتفا می‌کنند. برعکس اما خانواده‌های پرجمعیتی در اقشار فرودست جامعه دیده می‌شوند که حتی در شرایطی که خانواده مشکل آب و نان دارد و نمی‌تواند معاش را تامین کند، تعداد فرزندانش بالا است. اینگونه افراد فرزندان خود را وارد چرخه کار می‌کنند یا تنها به خاطر یارانه، وام و دیگر طرح‌های تشویقی دولت فرزندآوری می‌کنند. این در حالی است که هدف از افزایش فرزندآوری در جامعه این بود که افرادی فرزندان بیشتری به دنیا بیاورند که توانایی تربیت و تامین او را داشته باشند. قرار بود خانواده‌ها نسل سالم، کارآمد، مفید و ارزشمندی را در جامعه تربیت کنند نه اینکه فقط تعدادی فرزند بی‌مهارت داشته باشند که هیچ آموزشی ندیده‌اند و نمی‌توانند در توسعه و پیشرفت کشور نقش داشته باشند. بنابراین این جابه‌جایی فرهنگی مشکلات زیادی را در جامعه ایجاد می‌کند و آثار آن در آینده قابل لمس خواهد بود.

منبع: جهان صنعت