تخت فولاد در عصر دلگشا


تخت فولاد در عصر دلگشا

گورستان ها می توانند یکی از جاذبه های گردشگری و مردم شناسی باشند به شرط آن که بکر و اصیل باقی بمانند؛ گردشگران در مناطق مختلف دنیا با تورهایی مواجه هستند که ایده های مختلفی را در شبانه روز برای بازدید از قبرستان ها اجرا می کنند.

گورستان ها می توانند یکی از جاذبه های گردشگری و مردم شناسی باشند به شرط آن که بکر و اصیل باقی بمانند؛ گردشگران در مناطق مختلف دنیا با تورهایی مواجه هستند که ایده های مختلفی را در شبانه روز برای بازدید از قبرستان ها اجرا می کنند.

به گزارش «دنیای سفر» تخت فولاد اصفهان نیز به عنوان سومین قبرستان مقدس شیعیان که علما و عرفا و بزرگان بسیاری در آن مدفون هستند، یک جاذبه فرهنگی و گردشگری محسوب شده و تورهای مختلفی در آن اجرا می شود. ما نیز در یکی از این تورها که با عنوان عصر دلگشا هر هفته در روز پنج شنبه و به صورت رایگان برگزار می شود برای آرامستان گردی در تخت فولاد همراه شدیم.

مقبره بابا رکن الدین مقصد اول در برنامه گردشگری عصر دلگشا است که به همت مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد برگزار می شود. مقبره این عارف بزرگ که در ابتدای خیابان سعادت آباد واقع شده ساختمانی آجری با گنبدی کاشی کاری شده و مخروطی شکل است. در ابتدای ورود به این بقعۀ متبرک، مردی جوان، کفش های زوار را یکی یکی جفت می کند و پیش تر ایوان بقعه را آب وجارو و منقلی از اسپند را آتش کرده است. مقبره نیز موکت شده و زائران و گردشگران مشغول قرائت ادعیه هستند.

زهرا مظفری، یکی از راهنمایان این تور گردشگری در ابتدا وجوه تسمیه تخت فولاد را توضیح داده و می گوید: مسجد لسان الارض در انتهای جوی آبی که در گلستان شهدا قرار دارد، یکی از وجوه تسمیه تخت فولاد است. مسجد لسان الارض یا زبان زمین، جایی است که گفته می شود به فراخوان خداوند پاسخ داده است. آرامگاه یوشع نبی نیز در رو به روی این مسجد واقع شده که نشان می دهد قدمت تخت فولاد به پیش از اسلام بازمی گردد.

او ادامه می دهد: این مکان را آرامستان بابا رکن الدین نیز نامیده اند، زیرا اولین تکیۀ ساخته شده در دوره ایلخانان و ۷۵۰ سال پیش در این قبرستان، این مقبره بوده است . وجه تسمیه دیگر این قبرستان، بابا فولاد است.

این راهنمای گردشگری می افزاید: مسعود بیضایی معروف به بابا رکن الدین که یکی از بزرگان عرفای قرن هشتم هجری است از بیضای شیراز به اصفهان مهاجرت کرد و در مکانِ مقبره که درگذشته خالی از سکنه بوده است، زندگی و تدریس کرده و در همین مکان نیز به خاک سپرده می شوند. این ساختمان نیز در دوره سلجوقی ساخته شده است. در قرن هشتم تا دهم هجری قمری به افرادی عنوان «بابا» گفته می شد که پیر و مرشد بوده اند و سال ها بعد القابی همچون آیت الله و علامه و غیره به وجود آمدند.

مظفری با اشاره به زائران این مقبره می گوید: مردم در این مکان سوره یاسین تلاوت می کنند و علمایی مانند آیت الله کشمیری نیز در هنگام مشکلات به این مقبره می آمدند و حاجت می گرفتند. علامه مجلسی و شیخ بهایی نیز به این مقبره رفت وآمد داشتند. به همین دلیل این مکان هنوز نزد مردم اصفهان جایگاه ویژه ای برای عبادت دارد؛ و حتی در گذشته پل خواجو را نیز به نام پل رکن الدین نیز شناخته می شده است.

او در مورد قبور دیگرِ آرامگاه توضیح می دهد: در گوشه ای از این تکیه، حسن خان جابری انصاری که اصالتاً شیرازی است، دفن شده است. او به صدرالعلما شناخته می شده است و در دربار محمدشاه قاجار بوده است. پس از سوءقصد به جانش به نجف مهاجرت کرده و تحصیل علوم دینی را پی می گیرد. روزنامه نگار نیز بود و وصیت کرده بود که در تکیه بابا رکن الدین دفن شود. محمدعلی مازندرانی که معبر خواب بود، محمدتقی مازندرانی، محمدحسن نائینی از دیگر افراد شاخصی هستند در این تکیه مدفون اند.

این راهنمای تورهای تخت فولاد گردی ادامه می دهد: تا سال ۱۳۶۳ همچنان افراد در این قبرستان دفن می شدند، اما بعد از آن فقط افراد شاخص و شهدا در این قبرستان مقدس دفن شده اند به همین دلیل تقریباً بعید است که سنگ قبری از این تاریخ به بعد در قبرستان ببینید.

مظفری در مورد علائمی که بر اساس جنسیت متوفی روی سنگ قبرها حکاکی می شده، توضیح می دهد: در گذشته که مردم سواد نداشته اند به جای نوشتن نام افراد بر روی سنگ قبر، علامت هایی روی سنگ قبر آن حکاکی می کردند. زن بودن متوفی را با دو بالشتک (برآمدگی) در پایین و بالای قبر و جنسیت مرد متوفی با تنها یک برآمدگی در بالای سنگ نشان می دادند. طرح شانه بر روی سنگ قبر اگر دوطرفه باشد به معنی زن بودن متوفی و اگر یک طرفه باشد به معنی مرد بودن آن است.

او به تفسیر نمادهایی که روی قبور حکاکی شده اند پرداخته و می افزاید: گل وبوته حکاکی شده بر سنگ قبر نماد بازگشت به باغ بهشت است. دست مشت شده روی سنگ قبر به معنی این است که دست متوفی از دنیا کوتاه شده است و به نوعی تذکر می دهد که به فکر آخرت باشید. نقش مهر و تسبیح که بر روی سنگ قبرها دیده می شود، به معنی تدین و ایمان قوی متوفی بوده است. نشانه هایی از شغل و پیشه متوفی بر روی سنگ قبر نقش بسته که سرگذشت مختصری از آن را به ما نشان می دهد.

اما در طول مسیر با سنگ قبرهایی مواجه می شویم که نقش ابزاری از پیشه متوفی را در برگرفته اند. برای مثال قصاب بودن را با ساطور و چاقو، بافنده بودن را با طراحی دفتین و قیچی، آشپز بودن را با چاقو و وسایل آشپزخانه نشان داده اند. حکاکی روی سنگ مرمر نیز که یکی از شکننده ترین سنگ هاست در این قبرستان با هنرمندی تمام دیده می شود.

مظفری می گوید: در قسمت جنوبی تکیه بابا رکن الدین چله خانه را می بینید که به یک قبر زنده شبیه است و مردم برای عبادت به آنجا می رفتند.

بعد از بازدید از تکیه بابا رکن الدین، با عبور از درختان اکالیپتوس که رنگ طلایی به خود گرفته اند، به طرف تکیه مادر شاهزاده حرکت می کنیم. در طول مسیر چهارطاقی یکی از بناهای ساسانی در تخت فولاد است را می بینیم. چهارطاقی گنبدی است که از چهار طرف راه دارد و مشابه محراب است.

مظفری می گوید: خاندان آقا نورالله نجفی یکی از خاندان های مدفون در تخت فولاد هستند. آقا مرتضی نجفی در یک تکیه خصوصی و کاشی کاری شده در جوار خیابان است و دیگر متوفیان این خاندان در تکیه مادر شاهزاده به خاک سپرده شده اند. تکیه مادر شاهزاده در اواخر دوران صفوی یا اوایل قاجار ساخته شده است به نام تکیه آقا محمدصادق تخت فولادی (استاد مرحوم نخودکی) نیز معروف است. محمدصادق تخت فولادی نیز در این تکیه مدفون است.

او ادامه می دهد: در تخت فولاد مسجد، آب انبار، چله خانه و چهارطاقی وجود دارد و این مکان محل دفن خوش نویسان و هنرمندان و عرفا و علمای بسیاری است که ما به بخشی از آنان می پردازیم.

کیوان قاسمی نیز که بیش از ۱۰ سال سابقه پژوهش و راهنمایی در تخت فولاد را داشته است، می گوید: درگذشته سکوهای پهن رو به روی درب این تکیه محل استراحت افراد و استقرار وسایل و کوله بار زائرین بوده است. داربست های چوبی این بنا به بیرون کشیده شده است که جای خالی آن ها بر تن ورودی بنا مشهود است. به محض عبور از درب، سنگ آبی به چشم می خورد.

او می گوید: سنگ آب، کاسه بزرگ آبی است که توسط تکیه بان یا خادم پر از آب می شده و مردم برای رفع تشنگی یا ریختن آب روی قبور، از آن آب برمی داشتند. سنگ آب کارکردی چون سقاخانه دارد و هرچند که سقاخانه از قداست بیشتری در فرهنگ ما برخوردار است اما کارکرد هر دو آن ها درگذشته یکسان بوده است.

قاسمی ادامه می دهد مردم برای شفای بیماران به تکیه مادر شاهزاده می آیند. محمدصادق تخت فولادی، سید زین العابدین موسوی خوانساری روضاتی، محمدتقی رازی مجتهد برجسته دوره قاجار و سرسلسله خاندان نجفی اصفهانی در این مکان مدفون اند. گفته می شود که مرحوم نخودکی تا ۱۱ سالگی نزد محمدصادق تخت فولادی شاگردی کرده است و پدر و مادر او نیز در همین تکیه دفن شده اند.

این راهنمای گردشگری با اشاره به ضلع روبه روی درب ورودی که به یک راه پله به زیرزمین منتقل می شده است می گوید: درست است که اکنون اتاق هایی برای عبادت در این مکان در نظر گرفته شده است اما چله خانه این بنا که درگذشته محل سیر و سلوک علاقه مندان به معنویت بوده است، سال هاست که مهروموم شده است و به ندرت برخی مواقع و در ایام اعتکاف باز می شود.

قاسمی در پاسخ به پرسش از چرایی گود بودن برخی سنگ ها توضیح می دهد: شیخ عباس قمی و علامه مجلسی می گویند تا زمانی که آب روی قبور هست عذاب از قبور رفع می شود. به همین دلیل گذشتگان روی سنگ قبرها را گودی می کندند تا آبی که زائران روی سنگ می ریزند مدتی باقی بماند. همچنین گذشتگان اعتقاد داشتند که با ریختن آب روی سنگ قبور، مردگان آزاد می شوند و این نیز علت دیگری است که برای شستن و ریختن آب بر روی قبور ذکرشده است.

بقعه ای که در مرکز تکیه است که دیواره های آن با حاجت ها و آرزوهای متعددی، پرشده است. کسی روی دیوار آرزوی موفقیت در آزمون آرایشگری را داشته و دیگری از صاحب بقعه خواسته تا دعا کند که مهر پدر و مادر بر دل فرزندش بنشیند.

این راهنما توضیح می دهد: این بقعه که در مرکز تکیه واقع شده محل دفن مادر شاهزاده است که مریم بیگم نام دارد و سنگ قبر نفیس، ریزنقش و هنرمندانه اش، با شیشه ای محافظت شده است. مریم بیگم، زنی باتقوا و باایمان و دایه ی سیف الدوله، فرزند فتحعلی شان قاجار و حاکم اصفهان بوده است. مریم بیگم بانی مرمت و تعمیر این بنا بوده است و به شیخ محمدتقی وصیت کرده که پس از مرگ در این مکان دفن شود. طبق تاریخی که بر روی سنگ نوشته شده است حدود ۱۹۸ سال از رحلت او گذشته و همچنان نام او زنده مانده است. پسری که او تربیت کرد نیز یکی از حاکمان خوش نام اصفهان بود.

با خروج از درِ کوچک و انتهای تکیۀ مادر شاهزاده به سمت مقصد بعدی یعنی تکیه بیدآبادی حرکت می کنیم.

قاسمی در تکیه بیدآبادی می گوید: این تکیه محل دفن آقا محمد بیدآبادی یا علامه بیدآبادی است و در گوشه ای از این مقبره زیر پله ای وجود دارد که به زیبایی هرچه تمام تر طراحی شده است. او چراغ دار و مشعل دار مدارس علمیه در اصفهان عصر صفوی بوده است.

او ادامه می دهد: معروف است که آقا محمد بیدآبادی در زمان حمله افغان ها به اصفهان، باوجودی که وضعیت مالی خوبی هم داشت، از همراهی با مردم ناتوان و تهیدست غافل نشد و برای هم دردی هرچه بیشتر با فقرا خوراکش تا ۶ ماه هویج بوده است، همچنین کرامات زیادی نیز برای او ذکرشده است.

این راهنمای گردشگری خاطرنشان می کند: حوضچه ای در رو به روی این تکیه وجود دارد که مشابه یک گل پنج پر است و هرچند که نوساز است، اما سازنده قصد داشته که نمادی از پنج تن آل عبا را بسازد.

در ادامه، این تور گردشگری به سمت تکیه خوانساری ها حرکت می کند.

راهنمای تور گردشگری می گوید: این تکیه، به بقعه العلما و تکیه چهل مؤمن نیز معروف است. ۴۰ نفر از مؤمنان در تخت فولاد در این تکیه دفن شده اند و حدود ۳۲ نفر از این مؤمنان شناسایی شده اند. البته تنها ۳ نفر از مدفونین در این تکیه خوانساری بوده اند. لازم به ذکر است که این تکیه ۲ بار مورد تخریب قرارگرفته ولی تاکنون به طرق مختلف حفظ شده است. در بین مردم اصفهان نقل است که علت عدم وقوع سیل و زلزله در اصفهان، وجود این ۴۰ مؤمنی است که در این تکیه به خاک سپرده شده اند. البته در اذهان برخی از مردم این تکیه معروف به تکیه ۴۱ مؤمن است که خطاست و درواقع ۴۰ مؤمن اینجا دفن شده اند.

قاسمی در مورد آقا حسین خوانساری که یکی از مدفونین این تکیه است چنین بیان می کند: آقا حسین یکی از علمای عصر صفوی است که در این تکیه دفن شده است . در مورد این شخصیت باید گفت که شاه سلیمان صفوی امور کشور را در زمانی که به سفر می رفت به آقا حسین سپرد و پس از رحلت آقا حسین نیز این آرامگاه را به احترام او ساخت. آقا حسین دوست و رفیق خاندان مجلسی است و هم تراز آنان است.

این بنا چندین کتیبۀ نقاشی شده از اهل بیت (ع) دارد که درواقع نقاشی های قهوه خانه ای هستند. واقعه کربلا، تصویری از پیامبر، امام حسین و امام حسین (ع) در این کتیبه ها به تصویر کشیده شده اند. زمینِ تکیه برخلاف دیگر تکیه های تخت فولاد تا قسمتی با فرش های قدیمی پوشیده شده که نشان می دهد که همچنان محل عبادت و راز و نیاز مردم اصفهان است. گفته می شود که امروزه نیز افرادی برای قرائت دعای کمیل به این بنا مراجعه می کنند. این راهنمای گردشگری نیز می گوید: زیر فرش ها قبور مؤمنانی است که این تکیه از آنان نام گرفته است.

مقصد آخر این تور گردشگری تکیه روضاتی است که به نام های تکیه حسین آبادی ها و تکیه آقا میرزا محمدباقر نیز معروف است.

قاسمی می گوید: صاحب روضات صاحب کتاب روضات الجنات است که در شرح حال علماست و سید محمدباقر خوانساری نیز به نام همین کتابش معروف به صاحب روضات شده است. گفته می شود که در دوره قاجار، ظل السلطان از صاحب روضات دعوت کرد و خواست به او زمینی هدیه کند. صاحب روضات در جواب گفت من خودم قطعه زمینی در توکل آباد دارم و دیگر به زمین نیاز ندارم. بعد از مدت ها برای ظل السلطان سؤال می شود که این توکل آباد کجاست و چرا تاکنون در سال هایی که حاکم اصفهان بوده است، نامی از آن نشنیده است. پس از اطرافیانش در این مورد سؤال می پرسد و متوجه منظور صاحب روضات می شود.

این راهنمای گردشگری در پاسخ به پرسشی از تفاوت بقعه و تکیه می گوید: تکیه ها در تهران و یزد و دیگر استان ها فقط برای مجالس روضه خوانی و مناسبت های مذهبی استفاده می شوند اما تکیه هایی که در تخت فولاد اصفهان وجود دارند، هم محل دفن و هم محل برگزاری مجالس هستند. درواقع به جای اینکه محل دفن را مقبره تعریف کنند، به علت اینکه آن مکان، محل برگزاری مجالس مذهبی نیز بوده است آن ها را تکیه نامیده اند؛ بقعه ها نیز در تخت فولاد معمولاً کوچک تر از تکیه ها هستند.

به گزارش «دنیای سفر»، این رویداد گردشگری با حضور اعضای این تور گردشگری در باغ طوبی پایان یافت.

حتما بخوانید: سایر مطالب گروه گردشگری

برای مشاهده فوری اخبار و مطالب در کانال تلگرام ما عضو شوید!



بیشترین بازدید یک ساعت گذشته


کلمات پانتومیم | 350 سوژه سخت ،راحت ،خنده دار +150ضرب المثل