گونه لنج‌ها و کارایی آنها


لنج گونه ای از کشتی کوچک باری است که در اصل یک قایق بزرگ موتوری با عرشه باز یا نیمه باز است. نام لنج در فارسی از واژه Launch انگلیسی گرفته شده که خود آن نیز از واژه اسپانیایی Lancha آمده است. در ایران لنج ها در کرانه های خلیج فارس بسیار یافت می شوند […]

گونه لنج‌ها و کارایی آنهالنج گونه ای از کشتی کوچک باری است که در اصل یک قایق بزرگ موتوری با عرشه باز یا نیمه باز است.

نام لنج در فارسی از واژه Launch انگلیسی گرفته شده که خود آن نیز از واژه اسپانیایی Lancha آمده است.

در ایران لنج ها در کرانه های خلیج فارس بسیار یافت می شوند و لنج سازی یکی از صنایع بومی خلیج فارس است. جالب است بدانید که لنج سازی و قایق سازی از قدیمی ترین و مهم ترین صنایع دستی بوشهر محسوب می شوند که سابقه آن به دوره افشاریه می رسد. مصالح اولیه مورد نیاز برای ساخت لنج های سنتی، چوب های جنگلی مقاوم در برابر رطوبت هستند که برای ساخت اسکلت لنج مورد استفاده قرار می گیرند و تخته های مرغوب هندی به نام «سای» نیز برای ساخت بدنه لنج استفاده می شود.

در جنوب به کسانی که در کار ساخت لنج هستند، «گلاف»، به اتاق ناخدا «قماره» و به انبار پایینی لنج هم «خن» گفته می شود.

از دیرباز وجود کارگاه های مختلف لنج سازی و ایجاد مشاغل مرتبط به این صنعت، زمینه جذب و کارآفرینی برای نیرو های زیادی را در نواحی ساحلی جنوب ایران فراهم کرده و همواره در زندگی و فرهنگ مردم بندرهای جنوب از جایگاه و پیشینه والایی برخوردار است.

گونه لنج‌ها و کارایی آنها

لنج‌های حاشیه‌ی خلیج فارس خصوصاً حوالی بندر کنگان بسته به طرح بدنه آن‌ها به شرح زیر دسته بندی می‌ شوند:

1ـ سَماچ : سماچ یک نوع قایق ماهی‏‌گیری است و امروزه برروی آن موتور می‏‌بندند و کارایی‌اش برای ماهی‏گیری است و تا حدود 5 تن ماهی در آن می‏‌ریزند. سمک یا سمچ به معنای ماهی است.

2ـ حُوری: حوری یک نوع قایق کوچک است که گونه‏‌های آن از یک تا 10 نفر را با خود جابجا می‌کند. بیش‏تر از تنه‏‌های عظیم درختان و به‌صورت یک تکه می‌‏سازند و چون از این درختان و یا چوب‌ها وجود ندارد، حوری را از چند تکه چوب که به هم می‌بندند به وجود می‏‌آورند ظرفیت حوری کوچک 100 و حوری بزرگ 400 کیلو می‌‏باشد. در گذشته هر لنج ماهی‏گیری یا کشتی‏‌های باری یک حوری به همراه خود داشته است، حوری یک تکه سبک تر از کتراست و در زمان‏‌های مورد نیاز و نجات غریق زودتر از کتر آماده به دریا انداختن می‏‌شود. در زمانی که دریا آرام است و کسی به دریا افتادهاست از حوری استفاده می‏‌کنند و اگر دریا ناآرام باشد از کترو اگر طوفانی باشد از ماشوه.‎

3ـ سَمعِه : سمعه جهازی بود که در گذشته مورد استفاده قرار می‏‌گرفت و برای نصب بادبان بسیار مناسب بود ولی برای قراردادن موتور به بدنه‌اش به کار نمی‏‌خورد.

4ـ بِتیل : بتیل یک نوع جهاز ماهی‏گیری است که در گذشته برای ماهی‌گیری از آن استفاده می‏‌شد.

5ـ شُوعی: شوعی جهازهای کوچکی بودند که هم با بادبان حرکت می‌کردند و هم با پارو. از نوع شوعی امروزه هم وجود دارد ولی بر روی آن موتور گذاشته‌اند.

6ـ کَتِر : کتر قایق ‌کوچکی است که گنجایش دو یا سه نفر را دارا می‌‏باشد در حقیقت قایق نفر بر مخصوص ناخداست،‌ او را در زمان درخواست به کشتی یا ساحل می‏‌رساند. در قدیم لنج‌های بزرگ آن را همراه می‌بردند تا اگر یکی از خدمه به‌دریا سقوط‌ کند به وسیله آن که وزن کمتری دارد و می‏‌شود به‌سرعت آن را از کشتی جدا و به‌دریا انداخت او را نجات دهند. قبلا اگر جهاز کتر نداشت نجار‌ کشتی در حین مسافرت طولانی که معمولاً تا هندوستان 20 روز طول می‌‏کشید یک کتر برای کشتی می‏‌ساخت.

7ـ تَشاله: چون لنج آب‌خور زیادی دارد و نمی‌‏تواند کاملا به ساحل برسد بیش‏تر بار لنج را با تشاله که می‌توانست تا نزدیک ساحل برود به مقصد می‏‌رسانده‌اند.

8ـ ماشُوه: ماشوه (قایقنجات) را در زمان عادی یک وسیله نفربر یا بارکش است و جاشوها را از کنار ساحل به کشتی می‌برد، درگذشته با پارو حرکت می‏‌کرد ولی امروزه موتور کوچکی را روی آن قرار داده‏‌اند و همان کار گذشته را انجام می‏‌دهد، گنجایش 15 نفر دارد و به هنگام طوفان و غرق لنج کارکنان کشتی داخل آن شده و خود را نجات می‏‌دهند.‎

9ـ بَغَلِه‌: بغله به‌وسیله بادبان به‌حرکت درمی‏‌آمده است. از این جهت این نوع لنج را بغله گفته‌‏اند که سینه صدر یا راس آن گرد بوده‌است و قسمت پشت آن پهن‌تر، به بخش پشت آن تفر می‏‌گفته‏‌اند. در سینه بغله بر آمدگی وجود دارد، چون سر پرنده‏ای (طوطی) که گویی درون بغله را می‌‏نگرد. بغله به‌ کشتی‏‌های بزرگ گفته‌ می‌‏شود و در عربی به معنای قاطر است و چون در دریا به‌سادگی و با سکان کشتی را حرکت می‏ داده ‏اند بغله نام‌گذاری کرده ‏اند. اعراب در بدو دریانوردی، کشتی‏‌های سکان دار ایرانی را به شتری با افسار تشبیه می‏‌کرده‌اند. بغله برای سفرهای دوردست در اقیانوس هند مورد استفاده قرار می‏‌گرفته‏ است، می‏‌گویند از نظر شکل ظاهری فرق زیادی بین بغله و کوتی و غنچه نبوده است، ولی از جهت اندازه، بغله از همه بزرگ‏تر بوده بعد از آن کوتی و در آخر غنچه قرار داشته است. شمار جاشوهایی که در بغله کار می‌‏کردند کمینه 30 نفر و بیشینه 40 نفر بوده است. باربری بغله بین300 تا 700 تن بودهاست. کالاهایی که با بغله حمل می‌‏شده‏ است: از آبادان به‌بصره و کراچی خرما می‏‌بردند و از کراچی به براوه پنبه و از بَراوه به شهرهای هندوستان به آفریقا مَنقور کاپریل و نمک حمل می‏‌کردند. از آفریقا از بندر ها سیمبارنگه / لامو و بمباسه چوب چَندَل می‏‌آوردند.‎
مدت مسافرت: زمان سفر بغله 2 تا 6 ماه بوده است. جاشوها و کارکنان بغله در راه سفر دشواری‏های بسیار داشتند و چه بسا در مسافرت‏‌های دریائی بر اثر ناخوشی‌های گوناگون و یا در رویدادهای گوناگون از قبیل طوفان و برخورد با کوه سنگ‌ها و یا حیوانات غول‌ پیکردریائی از بین می‏‌رفتند.

10ـ بَگارِه : در بندر کنگان از بگاره زیاد استفاده می‏‌شده‏ است این کشتی کوچک را دریانوردان کنگانی برای ماهی‏گیری با تور (جَل) استفاد می‏‌کرده‌‏اند که به آن عامله نیز می‌گفته‏‌اند. بیش‏تر صید عامله را حشینه تشکیل می‏‌داده ‏است و تا کنون نیز صید حشینه به همین روش است. برخی از ماهی‏‌هایی که در بندر کنگان صید می‏‌شده‌اند عبارت‌اند از: عراضی، سبیتی، بتح، مفچیچ، سرخو، هامور، دوال، ینیس، یلی، متو، حشینه، کاهو، نی‌سر و پس‌کر، کوسه، شیر، دارو، ویر، حلوا، خارو، سچل، زبیدی، راشگو، صافی، هاگول ، هاسون و… صید ماهی در قدیم به روش‏‌های گوناگونی بوده و از آن رسته صید به‌روش جل یا تور‌ عامله و یا گرگور و گاهی نیز با قلاب ماهی‏گیری انجام می‏ پذیرفته‌است، امروزه روش‌های صید جهانی جایگزین برخی از این صیدها شده است اما در بندرکنگان کمابیش صیدماهی به‌روش‌های‌ سنتی انجام می‌گیرد.

11و12 کُچی (کوتی) و مَنجی : منجی و کوتی دو لنج بی‌موتور می‏‌باشند، به‌وسیله بادبان حرکت می‌کردند و برای مسافرت به‌ جزیره‌ها و شیخ نشین‌های نزدیک مورد استفاده قرار می‌گرفتند، خرما و گاهی مصالح ساختمانی به دبی می ‌بردند و گاهی نیز با آن به صید ماهی می‏‌پرداختند. شمار سرنشینان آن تا 15نفر است. مانند بگاره از آن استفاده می‏‌کردند و امروزه کم‏تر از آن‏ها استفاده می‌شود.

13ـ سَمبُوک : باربری سمبوک 100 تن است در حال حاضر نوعی سمبوک ماهی‏گیری به اسم سماچ نیز ساخته می‏‌شود. سماچ در برابر اندازه سمبوک کوچک‏تر است فقط با آن به صیدماهی می‏‌پردازند. سینه‏‌ی سمبوک در قدیم کمی منحنی شکل بوده است ولی سمبوک ماهی‏گیری امروزی دارای سینه‏‌ای به شکل زاویه منفرجه است. کارکنان سمبوک قدیمی بیش از 10 نفر بوده است، ولی در سمبوک ماهی‏گیری جدید 5 نفر کار می‏‌کنند. سمبوک‌های جدید دارای موتور می‏‌باشند.

14ـ جالبُوت: باربری جالبوت حداقل 5 تن تا حداکثر 100 تن می‏‌باشد. کارکنان به 7 نفر می‏‌رسند، در حال حاضر به جالبوت‌ها موتور وصل شده‏ است. جالبوت‌ها به سواحل جنوبی خلیج فارس و مسافرت می‏‌کردند، برای بازرگانی چوب، شکر، برنج و حیوانات و اشیاءدیگر. ساختمان سینه جالبوت یا راس آن راست است برای همین به آن جالبوت می‏‌گویند. مرحوم سدیدالسلطنه کبابی در کتاب «المناص فی احوال الغوس و الغواص» در صفحه 59 چنین می‏‌نویسد: سفینه‌‏ای است با بادبان حرکت کند و سطح سفینه را برای بضاعت تجار دراز و بلند سازند و در موخر سفینه قبه‏‌ای است مخصوص مسافرها و آن را عرشه گویند و مخصوص جالبوت‌های‌ بزرگ است. آن‌گونه جالبوت شبیه است به مهلیه که در عراق متداول است یا شبیه است به سنبوک‌ هایی که در بحر احمر معمول می‏‌باشند. جالبوت‌های کوچک عرشه ندارند و شبیه به بَلم می‏‌باشند و آن نمونه کشتی را فقط در بحرین جالبوت گویند. این اسم تحریفی از کلمه جلبه که معرف گلبت (گُل+بُت) ایرانی می‌باشد.

15ـ بُوم: در حقیقت بوم‌ها بزرگ‏ترین و زیباترین گونه لنجها می‏‌باشند. انواع و اقسام چوب در ساختمان بومها به کار می‏‌رود، مقداری از چوبهای روی عرشه و انبار و اتاقها از داخل کشور تهیه می‏‌شود و بقیه چوب‏‌های بدنه و زیر و جلوی بوم را از خارج مخصوصا از هندوستان می‏‌آورند. بوم‌های قدیمی مثل سایر انواع لنج‌ها فاقد موتور بود و بادبان داشت ولی در حال حاضر دارای موتور است، باربری بوم‌ها 20 تا 300 تن می‌باشد و به سرزمین‏های دوری مانند دبی، کویت، هند ، بصره، عدن، یمن مسافرت می‌کردند.

منبع: از مروارید تا نفت
تاریخ خلیج فارس (از بندر سیراف تا کنگان و عسلویه) نوشته رضا طاهری

گونه لنج‌ها و کارایی آنها

حتما بخوانید: سایر مطالب گروه گوناگون

برای مشاهده فوری اخبار و مطالب در کانال تلگرام ما عضو شوید!



بیشترین بازدید یک ساعت گذشته


ژست خنده دار جنیفر لوپز در کنار فرزندانش