تحلیلی بر کتاب «دیوان سومنات» نوشته‌ی “ابوتراب خسروی”؛ مینیاتور و سورئالیسم

“دیوان سومنات” مجموعه داستانی کوتاه نوشته‎ی “ابوتراب خسروی” است. این مجموعه شامل دوازده داستان کوتاه است. نام این مجموعه برگرفته از آخرین و متفاوت‎ترین داستان کوتاه این مجموعه است.
روایت در تمام این داستان ها غیرخطی است. و دائماً‎ رفت و برگشت بین زمان حال و گذشته در هر داستانی وجود دارد. برخی از داستان ها نیز دارای فرم دایره‎ای است. عنصر تعلیق در این داستان ها بسیار دیده می‎شود که برخی از این تعلیق‎ها به واسطه‎ی این شکست زمانی ایجاد شده‎اند. استفاده از عناصر سنت‎های مذهبی، آیین‎ها و باورهای کهن و مینیاتورهای ایرانی بسیار زیاد است و گاهی مانند داستان اول که عنوان “مینیاتور ایرانی” دارد ساختار داستان بر اساس عناصر مینیاتورهای ایرانی بنا شده است.
زبان در این روایات به دلیل استفاده از صناعات، آرایه‎های فارسی چون صنعت تشبیه به شعر نزدیک شده است. تصویر سازی و حس‎آمیزی با ترکیبات، استفاده از واژگان کهن فارسی نیز یکی دیگر از ویژگی‎های زبان در این مجموعه است.
در هم ریختگی زمان و مکان، درون‎مایه‎های چندگانه، آشفتگی و استحاله‎های پی در پی شخصیت‎ها، ابهام فضا و ساختار داستان از ویژگی‎های کلی و مشترک در تمام این داستان ها می‎باشد.
برخی روایات مانند داستان “مرثیه‎ای برای ژاله و قاتلش”، “یعقوب، یعقوب”، “صورت‎بند”، و “من زنی بودم به نام لیلا که زیبا بود” سیاسی هستند و برخی از آن ها در فضای سیاسی دهه‎ی سی و چهل شمسی ایران می‎گذرد.
داستان هایی چون “پلکان”، “پاهای ابریشمی”، “تربیع” و “دیوان سومنات” دارای ایده و درونمایه‎ی مشترکند. و این ایده داستان لزوم خلق و آفرینش یک پدیده، یا یک شخصیت و موقعیت داستانی بر اساس روابط علت و معلولی است.
در هر وضعیت و موقعیتی و وجود یک روابط علی و معلولی یک داستان و یک وضعیت انسانی خلق می‎شود. و ضرورت خلق و شکل‎گیری شخصیت و موقعیت پدید می‎آید. و اگر شرایط و موقعیت به گونه‎ای دیگر باشد شاید آن داستان و موقعیت به گونه‎ای دیگر خلق گردد.
داستان آخر این مجموعه به نام “دیوان سومنات” متفاوت‎ترین داستان این مجموعه است. داستان تماماً به شیوه‎ی حکایت‎های کهن و با استفاده از سطح زبانی فارسی فاخر حکایت شده است. و مانند تمام حکایت‎های فارسی از عناصر غریب و اسطوره‎ای، پند و اندرزهای اخلاقی در آن بکار رفته است.
فضای تمامی داستان های “دیوان سومنات” رویاگونه و گاه سورئال است. و مرز روشنی بین خیال و واقعیت وجود ندارد. در تمامی این ها دعوت به تفکر به واژه‎ها، تفکر به مرگ و هستی و عشق به چشم می‎خورد.
“ابوتراب خسروی” متولد ۱۳۳۵ در شهر فسا است. او شاگرد “هوشنگ گلشیری” بوده است. و به دلیل شغل پدر زندگی در شهرهای مختلف ایران را تجربه کرده است. از دیگر آثار ابوتراب خسروی می توان به “اسفار کاتبان”، “ملکان عذاب”، “رود راوی”، “هاویه” اشاره کرد. داستان های ابوتراب خسروی برنده‎ی “جایزه‎ی هوشنگ گلشیری” و “مهرگان ادب” شده‎اند. او هم‎اکنون ساکن شیراز است.