مشکلات خواب کودکان، مهد جای این کاراست؟

توجه‌ به‌ عـواطف و هیجانات کودکان نیز برای یک خواب آرام بسیار مهم است. کودکی که‌ در طی روز از طرف مربی تحقیر می‌شود، کارهایی‌ به او سپرده می‌شود که از حد توانش‌ خارج‌ است یا آموزش‌ها جنبۀ آزاردهنده و اجـباری دارنـد، بی‌شک چنین کودکی هرگز قادر به داشتن یک‌ خواب آرام و راحت نخواهد بود.

این مورد فقط ویژگی کودکان نیست. بزرگسالان‌ نیز اگر روزهای‌ پر‌ فشار و پر‌ استرس داشته باشند خواب آرامی نـخواهند داشـت.پس چگونه می‌توان‌ انتظار داشت پس از یک روز سخت‌ و طاقت‌فرسا، برای کودک خواب قشنگ و آسوده‌ای به ارمغان‌ بیاوریم؟این گونه است که‌ خواب‌ برای‌ کودک به‌ تلخی هـمان بـرنامه‌های روزانه می‌شود.

اگر کودکی خوب نمی‌خوابد ‌‌یا‌ به سختی‌ می‌خوابد و همیشه از خوابیدن شکایت می‌کند، مربی باید به خود برگردد‌ و از‌ خود‌ سؤال کند که بـه‌ راسـتی در طی روز با کودک چـه می‌کند؟ چه‌ لحـظه‌های تلخی را برای‌ کودک به وجود آورده که‌ او این چنین هراسناک است؟

به یاد داشته باشیم که‌ بعضی از کودکان به‌ خاطر‌ لحظه‌های سختی که در طی روز با خود، والدین، مربی یا دوستان خود دارند هـنگام خـواب دچار کابوس می‌شوند. بدین‌ سبب بیش از هر چیز از خواب فرار می‌کنند تا از‌ دست کابوس‌هایشان در امان باشند.

مربی باید به‌ این نکته توجه کند و کودکان ناآرام را در طی روز تحت نظر داشته بـاشد. بـی‌شک هیچ مـربی‌ای‌ دوست ندارد که مشکل کودک را‌ با‌ خواب زیادتر کند. بدین خاطر باید به کمک حل مشکلات‌ کـودک رفت، زیرا هر قدر مشکلات فکری کودکان‌ کم‌تر شود، آن‌ها هـم بـهتر بـرای خواب آماده‌ می‌شوند و هم خواب بهتر‌ و دلنشین‌تری‌ خواهند داشت. اگر یک مربی به راستی به این اصـول ‌ ‌پایـ‌بند باشد خواهد دید که چقدر کودکان در پذیرفتن‌ خواب همراه خواهند شد.

اگـر موارد بالا‌ را‌ به خوبی رعایت کردید ولی‌ باز هم کودکان شما برای خوابیدن مشکل داشـتند بد نیست که به شرایط فیزیکی یعنی محل و چگونگی قرار گرفتن کودکان بـرای خواب توجه‌ کنید‌. به‌ جایی‌ که کودک می‌خوابد توجه کنید‌. عده‌ای‌ از‌ کودکان دوست دارند فقط روی‌ وسایل شخصی خود بخوابند. ممکن است بوی‌ رختخواب مهد برای آن‌ها خوشایند نباشد. برای‌ این دسته‌ از‌ کودکان‌ شرایط ویژه اخـتصاص‌ دهید.

برای نمونه از خانوادۀ کودک‌ بخواهید تا برای وی از خانه رختخواب بیاورند یا برای مدتی‌ بالش یا تشک خاصی را به کودک اختصاص‌ دهید‌ تا‌ همیشه از همان وسایل استفاده کند. البته می‌دانیم‌ کـه بـهتر‌ است کودکان را به تعدادی از وسایل یا موقعیت‌ها عادت ندهیم، ولی برای از بین بردن‌ عادت‌های کودکان‌ نمی‌توان‌ یک‌ باره وارد عمل‌ شد. آرام آرام سعی می‌کنیم که این نوع‌ عادت‌ها‌ را در کودکان از بین ببریم.

به راحت بـودن جای کودک توجه کنید. بعضی از کودکان‌ دوست‌ ندارند‌ که گوشۀ دیوار بخوابند یا از این که کسی کنارشان بخوابد یا‌ در‌ معرض‌ مستقیم باد و نور خورشید باشند ناراحت می‌شوند. اگر بـه هـر کودک اجازه بدهید که‌‌ خودش‌ جای‌ خواب خود را انتخاب کند، مطمئن‌ باشید که جواب بهتری خواهید گرفت.

به دمای‌ اتاق‌ کودکان توجه کنید. سرد بودن یا خیلی گرم بـودن اتـاق در مـجموع‌ برای‌ کودکان‌ مناسب‌ نیست. بـهتر اسـت بـه تعادل‌ هوای اتاق دقت کنید. دور بودن از سر و صدا‌، رفت‌‌ و آمد و… هم بسیار مهم است. نور زیاد یا تاریکی‌ مطلق می‌تواند مـزاحم خـواب‌ کـودکان‌ شود‌.

در مهد کودکی که من کـار مـی‌کردم‌ خواباندن کودکان تقریبا کار مشکلی بود‌. شمار‌ زیادی از مربیان سعی می‌کردند تا کودکان را بعد از ظهرها به‌ خواب‌ ترغیب‌‌ کـنند، ولی عـملا نـاموفق بودند. روزهایی که‌ خواباندن کودکان به عهدۀ من بود، پس از‌ مـدتی‌ همۀ کودکان به راحتی می‌خوابیدند و تقریبا هیچ مشکلی وجود نداشت. این‌ حرکت من‌ موجب‌ شده بود تا هـم خـودم و هـم سایر مربیان فکر کنیم که چرا کودکان‌ فقط در حضور‌ من‌ مـی‌خوابند. پس از دقـت‌ بر کارهایم متوجه شدم که از روش سادۀ زیر‌ استفاده می‌کردم:

وقتی به اتاق خواب بچه‌ها‌ می‌رفتم‌ هـر‌ کـدام را بـه جای خودشان راهنمایی می‌کردم‌‌ و سپس‌ لباس‌های اصلی‌شان را از تنشان در می‌آوردم. آن‌ها جوراب‌ها، شـلوارها و ژاکـت‌های کـلفت را‌ می‌کندند‌ و از نظر روانی‌ واقعا خودشان‌ را‌ برای خواب‌ آماده‌‌ می‌دیدند‌. آن‌ها وقتی خودشان را از سبک‌‌ احـساس‌ مـی‌کردند، فـکر می‌کردند که واقعا زمان خوابشان رسیده است. این گونه بود‌ که‌‌ پس از رعایت این نـکته هـمۀ مربیان موفق‌ شدند تا‌ به‌ راحتی کودکان را برای یک‌‌ خواب‌ دوستی داشتنی آمـاده کـنند.

تجربۀ مربی فوق در‌ حقیقت‌ تلاش ساده‌ای‌ بود برای فراهم‌ کردن‌ شـرایط‌ خـوب. بسیاری از‌ مربیان‌ روش‌های خاص خود را‌ دارند‌ که به راستی‌ مفید و مؤثر است. بـسیاری از مـربیان تـجربه کرده‌اند که وقتی‌ خودشان‌ در‌ حضور کودکان دراز می‌کشند یا در‌ کنار‌ آن‌ها می‌آرامند‌، کودکان‌ احساس‌ امنیت‌ بـیش‌تری مـی‌کنند. بهتر‌ است تا زمانی که هنوز کودکان نخوابیده‌اند در کنار آن‌ها بمانید.

دسـت زدن بـه بـدن‌ آن‌ها‌، نوازش دست‌ها، لمس صورت، پیشانی یا‌ موهای‌ کودکان‌ به‌ آرامش‌‌ آن‌ها می‌انجامد. فراموش‌ نـکنید‌ کـه بـعضی از کودکان هم اصلا چنین کاری را دوست ندارند. تجربۀ قصه‌گویی برای خواباندن کـودکان‌‌ تـجربه‌ای‌ است‌ که همیشه پاسخ مناسب داده است.

پیش‌ از‌ خواب‌ می‌توانید‌ برای‌ کودکان‌ قصه تعریف‌ کنید یا شـعر بـخوانید. فقط به یاد داشته باشید که باید قصه‌هایی را انتخاب کنید که مـناسب بـهداشت‌ روانی خواب کودک باشد. اگر قصه پر‌ از هـیجان‌ بـاشد، یـا خیلی خنده‌دار یا خیلی ترسناک باشند عـملا خـواب را از چشم کودکان دور کرده‌اید.

من برای خواباندن کودکان همیشه از قصه استفاده مـی‌کنم. البـته‌ قصه‌هایی‌ که هر کدام در نـهایت بـه خواب مـنتهی مـی‌شود. بـرای مثال اگر قصۀ جوجه‌ای را می‌گویم‌ سـعی مـی‌کنم قصه را با ماجراهای بسیار ساده‌ پیش ببرم و سپس جوجه را‌ به‌ آن جا مـی‌رسانم کـه دیگر خسته شد و در کنار مادرش خـوابید. به همراه او مادرش هـم‌ مـی‌خوابد، بقیۀ مرغ و خروس‌ها هم‌ مـی‌خوابند، حـتی‌ گل‌ و گیاهان را هم در قصه‌‌ می‌خوابانم‌. آن قدر همه چیز می‌خوابند که‌ کودکان نیز خـوابشان مـی‌گیرد و می‌خوابند. پخش موسیقی آرام، لالایی و خـواندن‌ آوازهـای سـاده، هر کدام بـه آمـاده شدن محیط‌ برای‌‌ خـواب کـمک می‌کند.

۱. قبل از خواب به کودکان مقداری آبـ‌ بـدهید.

۲. کودکان را تشویق کنید که قبل از خـواب‌ حـتما به دسـت‌شویی بـروند.

۳. کـودکان بازیگوش یا مسئله‌دار را‌ کـنار‌ هم‌ نخوابانید.

۴. زمان خواب را ثابت نگه دارید. یعنی از یک ساعت خاص کودکان را به آرامی بـرای خـواب‌ بعد از ظهر آماده کنید.

۵. موقع خـواباندن کـودکان کـوچک‌تر آن ها را‌ خـیلی‌ زیاد تکان‌ نـدهید.ا یـن تکان‌های مکرر خواب‌ کودک را مختل می‌کند.

۶. بسیاری از کودکان در نوبت ظهر به کلاس‌ می‌آیند. این دسته از کـودکان را نـباید بـه همراه بقیۀ کودکان‌ خواباند‌. بهتر‌ است بـرنامه‌های مـهد کـودک‌ را بـرای ایـن گـروه از کودکان اجرا کرد.

به نظر می‌رسد با چنین ‌‌برخوردهایی‌ هر کودکی برای یک خواب شیرین آماده می‌شود. اما مهم‌ترین اصلی که از‌ همان‌ ابتدا‌ به آن اشاره شد ایـن‌ است که مربی باید خواب را ازشکل زور و اجبار به‌ خواب کودکان تغییر دهد. خواب کودکان فرصتی برای راحت شدن یا فرار کردن‌ از دست کودکان نیست‌. بلکه‌ بخش‌ مهمی از زندگی است. بـخشی حـساس، شکننده و آسیب‌پذیر که نهایت دقت را باید به آن داشت. اگر چنین نگرشی جا بیفتد،دیگر هیچ پدر و مادر یا مربی‌ای پیدا نمی‌شود که‌ بخواهد با این بخش‌ ظریف و شکننده به زور و تـهدید بـرخورد کند.