نگاهی به فیلم بی عشق اثری از آندری زویاگینتسف Loveless 2017

بی عشق عنوان فیلمی است محصول کشور روسیه و به کارگردانی آندری زویاگینتسف. کارگردان با استعدادی که ۳ سال قبل با فیلم لویاتان نامزد بهترین فیلم خارجی مراسم سالیانه اسکار شده بود. عنوانی که امسال و در سال ۲۰۱۷ نیز توانسته نامزدی دیگری برای این کارگردانِ روسی به همراه آورد. برنده جایزه بهترین فیلم هیئت داوران جشنواره فیلم کن، فیلمی کوبنده، آزار دهنده و واقعی است. تلخی که ارائه می دهد بصری نیست و تجربه ای اجتماعی است که وفورش به سبب جوامع مختلف رنگ عوض می کند. سرمایی که از شمال مسکو در ذهن بینندگان در سراسر دنیا خواهد نشست.

بی عشق موضوع آشنا با پرداختی متفاوت دارد. داستان زوجی که زندگی شان در حال فروپاشی است. و کودکی که در این میان شاهد کشمکش های والدینش است. بوریس کارمند اداره ای است که سیستم اداریش بی شباهت با دوران کومونیستی نیست. کومونیستی که مذهبی شده و باز هم همان است. مردی با چهره ای مظلوم و غمی درونی. ژِنیا نیز مادر جوانی است که حالتی عصیان گر دارد و نارضایتی اش از همه چیز و همه کس را بلند فریاد می زند. اما فصل مشترک این دو زوج، نفرت ریشه دار میان خودشان است. با اینکه در آستانه طلاق هستند هر دو رابطه هایی جداگانه و بی پروا با کس دیگری را آغاز کرده اند. و دیگر چیزی که شخصیت این زن و مرد را شبیه به هم نشان می دهد، بی تفاوتی محضی است که هر دو به موجودی دارند که پسرشان است.

آلیوشا پسر مظلوم، گوشه گیر و شکننده ای است که در بهتِ این ماتمکده، اسیر طغیانی درونی شده است. بی صدا مثل سکوت، مثل برف یخ زده در کناره ای از رگ های متصل به قلب. آلیوشا گم می شود. و این پسر خردسال باعث هویدا شدن حقایقی از جامعه کوچکی همچون پدر و مادرش می شود که قابل بسط دادن است.

نکته ای که فیلم به شکل آگاهانه آن را منتقل می کند دروغ است. مخاطب می تواند درک کند که همه چیز ریشه در دروغی دارد که در پشت کلام ها پنهان است. هنر کارگردان در به تصویر کشیدن دو سکانس مشابه از زن و مرد که وارد روابط جدیدی شده اند و هر دو ابراز عشق و علاقه جدیدی می کنند، قابل تأمل است. میزانسن و نوع بازی بازیگران منتقل پیام دروغ در لفافه ای از محافظه کاری است. دوست دارم دروغ است. ازدواج دروغ است. گریه برای بچه دروغ است. خواستن آلیوشا دروغ است. دل سوزاندن ها دروغ است.

این حجم از معانی متضادی که کارگردان در فیلم منتقل می کند ریشه در بطن جامعه دارد. روسیه ای که هنوز رگه های کمونیستیش هویداست. طبقه متوسطی که درگیر فسادی ذاتی شده اند. روشن فکرانی بی مغز که تحمل برقراری دیالوگ را نیز ندارند. روابطی لیبل خورده با طعم مصرفی. همانند اغلب جوامع، زویاگینتسف زوج را مصرفی و روابطشان را مصرفی می داند و با هوشمندی این را به طیف وسیعی از مردمش پیوند می زند. نگاهی واقع بینانه به مفهوم خانواده که در تمدن های ریشه دار، دیگر آن تعریف سابق راندارد و در زیر لایه ای از پنهان کاری مصلحتی، آتشش را در خرقه کودکان در حال رشد، روشن می کند.

بی عشق از آثار عمیق و درخشان امسال سینمای جهان است. کارگردانی و فیلمبرداری این فیلم در کیفیت بسیار بالایی به سر می برند و دوربین میخائیل کریچمن تصاویری بدیع با قاب های تمیز خلق می کند. با رنگ بندی خنثی که با مفهوم و تِم فیلم هماهنگ است. همچنین شاید بهترین جنبه مثبت فیلم صدا گذاری آن است. سکوت های طولانی و بدون موسیقی که خود به فیلم جان می دهد و خود سکوت را به عنوان شخصیتی زنده در نهان فیلم به همراه دارد. سکوتی که همراهش فکر است، خشم است، تنفر است، میل به تسلیم است، هوس است و ننگِ در عشق بازیِ مصرفی است.

زویاگینتسف توانسته ذهنش را از تکلف خود سانسوری رها کند. اما چنین جوامع خاکستری دست وی را برای تبدیل این تراژدی به مرثیه بسته است. هرچند که پایان بندی هوشمندانه فیلم نشان از دروغ درونی به مفهوم عشق و تاریخ انقضای آن در دل روابط کدگذاری شده دارد.

آلیوشای بی عشق گره در دامان آلکسی فیودوروویچ کارامازوف دارد. غرق در بی محلی های پدر و مادرش، با سرنوشتی خلاف آکلسی، رو به تباهی. آلیوشا نماد فرزندانی بزرگ شده در جوامعی است که فهم را با ظاهر مدرنیته عوض کرده اند. نه فکری برای ازدواج دارند، نه تصوری از چرایی بچه دار شدن و نه حتی چرایی برای خواستن آن فرزند. مطلقا تسلیم کلیشه فرامایشی. و فرزندانی تباه شده. تاریخ انقضایی زودتر از تولید آن.