«عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ»؛ صریح‌‏ترین آیه برای عمق دانش الهی

به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام علی نصیری رئیس مؤسسه معارف وحی و خرد در یادداشتی در مورد علم پایان ناپذیر خداوند از منظر قرآن نوشت:

از جمله آموزه ‏های قرآن در زمینه معرفی خداوند، ترسیم علم بی مُنتهای اوست. باور به گستردگی بی ‏منتهای علم الهی، افزون بر آن که تصویری روشن‏تر از خداوند در ذهن و جان آدمیان ایجاد می ‏کند، روح مسئولیت پذیری او را در برابر خداوند دوچندان می‏ سازد؛ زیرا او در سایه این دست از آیات و با شناخت علم الهی که برای آن حد و مرزی نمی‏توان تصور نمود، درمی‏ یابد که تمام اندیشه ‏ها، باورها، گفتارها و رفتارهای او در برابر خداوند قرار داشته و به هیچ طریقی نمی ‏تواند بر آنها پرده افکند.

باور به این که جهان در محضر الهی است، راه هر گونه لغزش و گناه در برابر خداوند یا در تعامل با بندگان خداوند را می‏ بندد و بر دست و دهان انسانِ خداباور لگام می ‏زند.

از جمله آیاتی که در آنها گستردگی دامنه علم الهی به همه هستی مورد تاکید قرار گرفته، آیه آخر سوره لقمان است که در آن اعلام شده که آگاهی خداوند اموری غیبی که فراتر از دانش محدود آدمیان است، را دربر می‏گیرد و مواردی همچون علم به زمان قیامت را شامل می‏ شود که علم به آن در انحصار خداوند است: «إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَینَزِّلُ الْغَیثَ وَیعْلَمُ مَا فِی الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِی نَفْسٌ مَاذَا تَکسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِی نَفْسٌ بِأَی أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ؛ در حقیقت، خداست که علم ‏‏‏‏به قیامت نزد اوست، و باران را فرو می فرستد، و آنچه که در رحمها است را می داند و کسی نمی داند فردا چه به دست می آورد، و کسی نمی داند در کدامین سرزمین می میرد. در حقیقت، خداست ‏‏‏‏که دانای آگاه است.»

در برخی از آیات گستردگی دانش خداوند نسبت به غیب آسمان‏ها و زمین و نیز نهان و سرّ درون انسان مورد تاکید قرار گرفته است. به عنوان نمونه در سوره فاطر فرمود: «إِنَّ اللَّهَ عَالِمُ غَیبِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ.»

سوره تغابن نیز علم الهی شامل همه هستی، پنهان و نهان آدمیان و نهانخانه دل او دانسته است، «یعْلَمُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَیعْلَمُ مَا تُسِرُّونَ وَمَا تُعْلِنُونَ وَاللَّهُ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ؛ آنچه را که در آسمانها و زمین است می داند، و آنچه را که پنهان می کنید و آنچه را که آشکار می دارید ‏نیز می داند، و خدا به راز دلها داناست. در سوره حدید در بیانی بسیار دقیق و ژرف، خداوند اول، آخر، ظاهر و باطن و آگاه بر هر چیزی معرفی شده است: «هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِکلِّ شَی عَلِیمٌ؛ اوست اول و آخر و ظاهر و باطن، و او به هر چیزی داناست.»

صریح ‏ترین و گویاترین آیه برای نشان دادن عمق و گستره دانش الهی درباره آدمیان در قالب تعبیر «عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ» است، این عبارت بارها در آیات قرآن مورد تاکید قرار گرفته است. در سوره مبارکه مُلک فرمود سخن را پنهانی یا آشکارا بر زبان جاری کنید، برای خداوند تفاوت نمی‏کند؛ زیرا به اسرار دلها آگاه است: «وَأَسِرُّوا قَوْلَکمْ أَوْ اجْهَرُوا بِهِ إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ أَلَا یعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ؛ و ‏‏‏‏اگر سخن خود را پنهان دارید، یا آشکارش نمایید، در حقیقت وی به راز دلها آگاه است. آیا کسی که آفریده است نمی داند؟ با اینکه او خود باریک بین آگاه است.»

تاکید بر گستردگی دانش الهی گاه پس از دعوت مردم به پرهیزکاری مورد تاکید قرار گرفته است تا نشان دهد که ضمانت بر تحقق و پاسبانی از تقوا، علم و آگاهی خداوند است؛ به این معنا که مردم باید بدانند که خداوند براساس علم بی‏ پایان خود پرهیزکار و غیرپرهیزکار را می‏ شناسد.