از هر 3تهرانی یک نفر این را بخواند

تا به حال فکر کرده اید عموما به چه کسی بیمار می گوییم؟ معمولا تا از بینی کسی خون نیاید یا ظاهر وی تغییر نکرده باشد و یا احساس درد نکند در نظر عوام به وی واژه ی بیمار اطلاق نمی شود. یعنی صرفا توجه انسان ها به جسم و تن خود و آسیب های مادی ایست که ممکن است به آن برسد جلب میشود و کمتر کسی است که به بیماری های غیر جسمانی توجه ویژه ای داشته باشد.

وقتی از انسانی صحبت میکنیم که دارای دو بعد جسم و روح است و و آمیخته ای از ماده و معنا محسوب می شود، لازم است که سطح نگاهمان این موجود را کمی هم از تن، به روانش معطوف کنیم. چه بسا بسیاری از نمودهای جسمانی در یک انسان، زاییده ی فرایندهای روانی وی باشد.

در این نوشته، نقدی به عدم توجه لازم به نیمی از انسان بودنمان، یعنی روح و روان، را به رشته ی تحریر در آورده ایم که مطالعه آن به هر کسی که نگران سلامتی خود می باشد پیشنهاد می شود.

*** دیروز ایرج حریرچی، سخنگوی وزارت بهداشت، در نشست خبری در ارتباط با موضوع سلامت روان، در کنار توضیحات مفیدی که در ادامه خواهد آمد به آمار و ارقامی از میزان سلامت روانی آحاد جامعه اشاره کرد نگرانی های نگارنده را در این زمینه افزایش داد. بد نیست بخش هایی از این نشست خبری را با هم مرور کنیم.

یک چهارم ایرانی ها اختلال روانی دارند

ایرج حریرچی در نشست خبری در ارتباط با موضوع سلامت روان، اظهار داشت: اختلالات روانی دلایل گوناگونی همچون مسائل ارثی، فیزیولوژی، محیطی، فردی، خانوادگی و شیوه زندگی دارد.

وی افزود: سلامت روان بیش از اینکه فردی باشد یک موضوع اجتماعی به شمار رفته و جامعه ناسالم از لحاظ سلامت روان دچار بی‌اعتمادی، دشمنی و بدگمانی می‌شود در حالی که جامعه سالم بسیار کارآمد است.

سخنگوی وزارت بهداشت ادامه داد: بیماری‌های روانی ملاک‌های مختلفی داشته که به تنهایی یا مجموعه‌ای از آنها سبب اختلالات روانی می‌شود که این ملاک‌ها رفتارهای غیرانطباقی، انحرافات شدید، ناهنجاری‌های اجتماعی، پریشانی و ... است.

حریرچی افزود:‌ بیماری‌های روانی با عواطف، تفکر و رفتار انسان ارتباط دارد و در صورت سلامت روان زمینه رشد، مهارت فکری و توانایی در انسان فراهم می‌شود.

حریرچی با بیان اینکه 23.4 درصد از بالغین در ایران دچار یک اختلال روانپزشکی طی یک سال گذشته بوده‌آند، گفت: 27.6 درصد این افراد را زنان و 19.4درصد را مردان تشکیل می‌دهند و به عبارتی از هر 4 نفر بالای 15 سال یک نفر دچار اختلال روانپزشکی است.

وی افزود: احتمال وجود یک اختلال در طول عمر از 18 تا 36 درصد متغیر است و شیوع اختلالات روانپزشکی در یک سال در استان‌های مختلف ایران از 12.8 درصد تا 36.3 درصد متغیر بوده است.

حریرچی با اشاره به اینکه سال‌های از دست رفته عمر و سال‌های زندگی توام با ناتوانی بر بار بیماری‌ها تاثیرگذار است، گفت: مجموع بیماری‌های روانی و اعتیاد بعد از مشکلات قلبی و عروقی رتبه بالایی در بار بیماری‌ها داشته و حتی بالاتر از سرطان و دیابت است.

وی افزود: بیماری‌های روانی و اعتیاد رتبه بار بیماری را طی 25 سال گذشته از 8 به 2 داشته است که البته یکی از دلایل آن می‌تواند کنترل بیشتر بیماری‌هایی همچون مشکلات عفونی باشد. همچنین تاحدودی این کاهش رتبه مطابق الگوی جهانی است.

سخنگوی وزارت بهداشت خاطرنشان کرد: بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی تا سال 2030 در کل دنیا افسردگی به تنهایی رتبه دوم بار بیماری‌ها را از آن خود می‌کند و افسردگی و اختلالات اضطرابی دو عامل اصلی از 5 عاملی بوده که سبب از دست رفتن عمر به دلیل ناتوانی می‌شود.

حریرچی در ادامه با اشاره به اینکه مقابله با فساد اداری در بخش دولتی و خصوصی در حفظ سلامت روان مردم تاثیر دارد، گفت: مشکلاتی همچون آلودگی هوا، ریزگردها، ترافیک و .. از دیگر مسائلی بوده که در بروز و شیوع اختلالات روانپزشکی موثر است.

وی با بیان اینکه اراده و ایمان قوی می‌تواند مانعی مقابل اختلالات روانپزشکی باشد، گفت:‌البته به دلیل اینکه مسائل ژنتیکی سبب اختلالات روانپزشکی می‌شود افراد مومن و موفق نیز ممکن است گرفتار این اختلالات شوند چه بسا اینکه فردی با رتبه بالایی در کنکور دچار مشکل روانپزشکی شد.

همه چیز راجع به سلامت روانی

روانشناسان می ‌گویند؛ شادابی، نشاط، لذت بردن از زندگی و هدفمندی مستلزم داشتن شخصیت سالم است.

محققان دانشکده پزشکی جان هایکینز در آمریکا در این باره خاطر نشان می‌ کنند که از طریق آشنایی با معیارهای سلامت روان و تطابق آن با ویژگی‌ های شخصی، تعامل با دیگران و محیط اطراف می ‌توانیم تا حدودی عوامل آسیب ‌زا به شخصیت سالم را شناسایی کرده و با اصلاح آن ها برای بهره‌ مندی از یک شخصیت سالم تلاش کنیم.

به اعتقاد روانشناسان؛ سلامت روانی و جسمی، نیاز و خواسته ی همه انسان ها است و همه ی ما تلاش می ‌کنیم که برای برقراری ارتباطات سالم، شخصیت ‌های سالمی در زندگی انسانی پیدا کنیم. اما آیا تا کنون به این نکته فکر کرده ‌اید که از این حیث چه فردی از شخصیت سالم بهره‌ مند است؟

بر اساس مقاله منتشر شده در مجله علمی نیچر، " گوردن آلپورت " یکی از نخستین روانشناسانی بود که توجه خود را به شخصیت سالم معطوف داشت.

از نظر آلپورت افراد سالم در سطح معقول و آگاه عمل می‌ کنند، از قید و بندهای گذشته آزاد هستند و از نیروهایی که آن ها را هدایت می‌ کنند، کاملا آگاه هستند و می ‌توانند بر آن ها چیره شوند.

راهنمای اشخاص بالغ، زمان حال، ‌هدف‌ ها و انتظارهایی است که از آینده دارند. جنبه ی اساسی و ریشه ‌ای شخصیت انسان را مقاصد سنجیده و آگاهانه، امیدها و آرزوهای وی تشکیل می ‌دهند. این اهداف در واقع انگیزه ی شخصیت سالم قرار می‌ گیرند و بهترین راهنما برای فهم رفتار کنونی انسان هستند. وجود انسان در حقیقت بر داشتن هدف‌ های دراز مدت استوار است و این فاکتور مهم، انسان را از حیوان، کودک را از سالمند و نیز در اکثر موارد، ‌شخصیت سالم را از بیمار متمایز می‌ کند.

این مقاله می ‌افزاید: از دیدگاه آلپورت، ‌انسان‌ های سالم نیاز مداومی به تنوع، ‌احساس و درگیری تازه دارند. کارهای روزمره و عادی را کنار می‌ گذارند و در جست و جوی تجربه‌ های تازه هستند. آن ها ماجراجو هستند و ‌خطر می‌ کنند و چیزهای تازه کشف می ‌کنند. همه ی این فعالیت‌ ها ایجاد تنش می ‌کند و در هر صورت تنها از راه تجربه ‌ها و خطرهای تنش زا است که بشر می ‌تواند احساس بالندگی کند.

شخصیت، خواه سالم و ناسالم به فرهنگ بستگی دارد. فرهنگ مانع یا حامی رشد و تکامل مثبت انسان است. فروم شخصیت انسان را بیشتر محصول فرهنگ می‌ داند. از نظر وی سلامت روان بستگی به این دارد که جامعه تا چه اندازه نیازهای اساسی افراد جامعه را برآورده می ‌کند، نه این که فرد تا چه حد خود را با جامعه سازگار می‌ سازد. در نتیجه سلامت روان بیش از آن که امری فردی باشد، یک مساله اجتماعی است. جامعه ی ناسالم در بین اعضای خود دشمنی، بدگمانی و بی ‌اعتمادی می ‌آفریند و مانع از رشد کامل آن ها می‌ شود. در مقابل جامعه ی سالم به اعضای خود امکان می ‌دهد که به یکدیگر عشق بورزند، بارور، کارآمد و خلاق باشند و قوه تعقل و عینیت خود را بارور و نیرومند سازند.

علاوه بر این، روانشناسان شناخت گرا بر این باور هستند که شخص سالم، ‌رویدادهای محیط را با استفاده از روش هایی تعبیر و تفسیر می‌ کند که به احساس خوب یا امیدواری می ‌انجامند و او را قادر می ‌سازند که برای حل مسائل زندگی خود، مهارت های خاصی را به کار برد.

اما از سوی دیگر، آن چه نقطه نظر کارشناسان سازمان جهانی بهداشت است بدین مفهوم است که ‌سلامتی نه فقط به فقدان بیماری و نقص عضو، بلکه به حالت رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی اطلاق می ‌شود. به این ترتیب تعریف سلامت روانی به عنوان یکی از معیارهای تعیین کننده ی سلامت عمومی شناخته می ‌شود. فردی که از سلامت روانی برخوردار است، ضمن احساس راحتی و آسایش قادر است در اجتماع به راحتی و بدون اشکال به فعالیت بپردازد و ویژگی‌ های شخصی وی در آن اجتماع، ‌موجب خشنودی و رضایت است. بر همین اساس سلامت روانی و بدنی لازم و ملزوم یکدیگر هستند.

متخصصان علوم تغذیه و پژوهشگران تناسب جسمی، بین سلامت روان و بدن با کیفیت تغذیه و میزان تحریک جسمی، ‌ارتباط معناداری را دریافته ‌اند.

مطالعات زیستی ـ شیمیایی مغز انسان نشان می ‌دهد که سلامت روان و ذهن، احتمالا به منظم و متعادل بودن فعالیت های الکتروشیمیایی سلول های مغزی و دستگاه های عصبی بستگی دارد. البته باید گفت به سختی می ‌توان کسی را یافت که همیشه متعادل، منطقی و آگاه به اعمال خود باشد. هر فرد در دوره‌ هایی از زندگی خود دارای ویژگی هایی از قبیل شیدایی، افسردگی، اجتماعی بودن، بیگانگی، ‌جست و خیز و انفعالی بودن است، بنابراین به شکلی رفتارهای غیرمنطقی را تجربه می‌ کند.

تفاوت رفتارهای عادی و غیرعادی یک امر درجه بندی شده است. بنابراین برای دسترسی به سلامت روانی باید بپذیریم که در رفتار خود، آزادی انتخاب داریم و این آزادی را به کار ببریم و بدانیم که مسوولیت انتخاب نیز با خودمان است. پس سلامت و عدم سلامت روانی به مقدار زیادی ناشی از تجارب موفق و ناموفق در دوران تحصیلی و واکنش های معلمان و والدین نسبت به این تجارب است.

چرا مردم به روانپزشک مراجعه نمیکنند؟

مردم ایران عمدتا به دلایل مختلف از مراجعه به روان «پزشک و شناس» ابا دارند. احتمال مصرف دارو‌های اعصاب و روان و ترس از اثرات سویی که مراجعه به روانپزشک برای شخص ایجاد می‌کند، بهترین دلایل برای نپذیرفتن پایش سلامت روان از سوی مردم است.

شاید هرکسی در دورانی از زندگی خود افسردگی را تجربه کرده باشد اما برخلاف سرماخوردگی که مردم این روزها برای درمانش به پایین‌تر از متخصص داخلی مراجعه نمی‌کنند، کمتر کسی برای رهایی از دوره‌های افسردگی تمایل دارد به روانپزشک مراجعه کند.

هزینه‌های درمان و مراجعه به روانپزشک و روانشناس و نداشتن پوشش بیمه‌ای هم دلیل قابل‌تامل برای پیگیر نشدن حل مشکلات روان است. سال ١٣٩٠ تعرفه روانپزشک در بخش دولتی ۶ هزار و ۵۰۰ تومان و در بخش خصوصی ١٨ هزار تومان بود. سال ١٣٩۶، تعرفه روانپزشک در بخش دولتی ٢٠ هزار تومان و در بخش خصوصی، ۵١ هزار و ۵٠٠ تومان تعیین شد.

در سال 92، ١٧/٩ درصد بیماران دارای اختلال روانی برای تامین هزینه‌های بستری ناچار به قرض یا فروش وسایل زندگی خود هستند و حداکثر پوشش بیمه‌ای بستری بیماران دچار اختلال روان، ۵۶ روز در سال بود.

جالب اینکه تعرفه مشاوره روانشناسان در شهری مثل تهران از 50‌ هزار تومان تا 115 هزار تومان تعریف شده است؛ اعدادی که بیمه عمدتا پوشش درمانی برای آن در نظر نمی‌گیرد. علاقه روانپزشکان به داروهای غیرایرانی هم دلیلی است تا در نسخه‌ها بیشتر داروهایی تجویز شوند که به صورت آزاد به فروش می‌رسند.

روانپزشک، روانشناس یا مشاور؟

اگر کسی با مشکلات روحی و روانی مواجه شود، در صورت پذیرش برای مراجعه به درمانگر باید به چه کسی مراجعه کند؟ روانپزشک، روانشناس، متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست) یا گزینه‌ای دیگر؟ این سوال و نداشتن پاسخ به آن هم برای افراد مبتلا به اختلالات روان چهارراهی بدون چراغ قرمز است.

بعضی وقت‌ها مراجعه ناصحیح به هر کدام از درمانگرهایی که نام برده شد و به کار بردن روش یا دارویی نادرست می‌تواند آینده سلامت روان بیمار را به خطر بیندازد. امیر شعبانی، متخصص روانپزشکی در این خصوص می‌گوید: «نوع تخصص فردی که درحال ارزیابی مراجع است (روانشناسی یا روانپزشکی یا پزشکی عمومی) تعیین‌کننده مناسب‌ترین شیوه درمان نیست بلکه مهم تشخیص است. کسی باید تشخیص را تعیین کند که اطلاعات پزشکی داشته باشد و بر نشانه‌ها و نشانگان بیماری‌های روان مسلط باشد.»

افزایش اختلالات روان در جامعه و هزینه‌های آن باعث شده تا طی چند سال گذشته مراکز بهداشتی و درمانی و خانه‌های بهداشت پایش سلامت روان را جدی‌تر بگیرند. از خوبی‌های این پایش هزینه‌های کمتر و پیشگیری‌ها و ارجاع‌های به‌موقع است. این برنامه تحت‌نظر کارشناس بهداشت روان و پزشک سطح ۳ (پزشک دوره‌دیده) انجام می‌شود. هدف اختصاصی این برنامه بیماریابی و پیگیری، درمان اختلالات روانی شامل اختلال‌های روانی شدید، خفیف، صرع، عقب‌ماندگی ذهنی و اختلالات رفتاری کودکان است. ارجاع مرحله به مرحله از بهورز تا پزشک سطح 3 دوره‌دیده در این مراکز، هزینه‌های درمانی مبتلایان را کاهش می‌دهد. از سوی دیگر گروه‌های جهادی که در زمینه درمانی فعالیت می‌کنند طی چند سال اخیر به صورت رایگان مشاوره‌های روانشناسی و ارجاع به روانپزشک را انجام می‌دهند.