اروپا با برجام چه می‌کند

در روزهای اخیر تحرکات اتحادیه اروپا در ارتباط با برجام ادامه داشته است. تأکید مجدد و قوی نشست اخیر وزیران خارجه اروپا بر لزوم پایبندی همه طرف‌ها به برجام و نیز نامه 362 عضو مجالس فرانسه، 70 عضو مجلس انگلیس و 75 عضو مجلس آلمان از همه طیف‌های سیاسی به اعضای کنگره آمریکا، از خبرهای مثبت دراین‌باره است. این نامه که در روزنامه‌های سه کشور منتشر شد، حاکی از اجماع احزاب مختلف در جامعه سیاسی این سه کشور بر سر برجام است. همسو با این نامه، مقاله‌ای نیز با امضای سه نماینده مجلس (امید نوری‌پور، یک ایرانی عضو مجلس آلمان از حزب سبزها، یک نماینده محافظه‌کار انگلیس و یک نماینده از حزب مکرون در فرانسه) در نیویورک‌تایمز انتشار یافت که در آن بر پایبندی اروپا به تعهدات فراآتلانتیکی و نیز هشدار درباره «عواقب وخیم خروج آمریکا از برجام» تأکید شده است. در مقابل، برخی گزارش‌ها نیز حاکی از ادامه فشار آلمان، انگلیس و فرانسه بر اعضای اتحادیه اروپا برای جلب حمایت آنها از طرح‌های خود برای اعمال تحریم‌های جدید در ارتباط با برنامه موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران است. این سه کشور مدعی‌اند ممکن است از این طریق بتوانند مانع خروج ترامپ از برجام شوند. آنها ادعا می‌کنند خود نیز نگران برنامه موشکی ایران و انتقال ادعایی موشک و فناوری بالستیک به سوریه، لبنان و یمن هستند. پیش از این، در خبرها بود که برخی از کشورهای اروپایی ازجمله سوئد، اتریش، اسپانیا و ایتالیا با اعمال تحریم‌های جدید موافق نیستند و از آنجا که تصمیم در اتحادیه اروپا با اجماع صورت می‌گیرد و حتی یک مخالف از 28 عضو می‌تواند مانع تصمیم‌گیری شود، وضعیت تحریم‌های جدید مشخص نیست. منظور از تحریم‌ها، ظاهرا طرحی است که از سوی سه کشور برای تحریم 15 مقام سیاسی، نظامی و شرکت ایرانی از طریق اتحادیه تهیه شده است؛ اما نبود اجماع درباره این طرح، مانع درج آن در دستور کار نشست اخیر وزرای اتحادیه شد. دلیل دیگر ظاهرا بی‌اعتمادی به ترامپ و تردید دراین‌باره است که آیا این تحریم‌ها او را برای ماندن در برجام راضی خواهد کرد یا خیر. حتی در صورت نیل به اجماع درباره طرح تحریم، دلیل دوم ممکن است همچنان موجب تعویق اقدامی از سوی اروپا حتی تا بعد از ضرب‌الاجل ترامپ یعنی 22 اردیبهشت شود.
برخی خبرهای تأییدنشده نیز حاکی از آن است که گویا مقامات آمریکایی به اروپا اطمینان داده‌اند این تحریم‌های جدید و نیز همکاری سه کشور در جریان حمله اخیر به سوریه و اتخاذ مواضع کمترخصمانه آنها در قبال ترامپ در هفته‌های اخیر، بر ترامپ تأثیر داشته است. عامل مهم دیگر دراین‌باره، میزان تأثیر این تحریم‌ها بر اقتصاد ایران و روابط اقتصادی اروپا با ایران است. به‌تازگی مطالعاتی دراین‌باره انجام شده و ظاهرا فرض بر این است که این تحریم‌ها تأثیر مهمی نخواهند داشت. این تحولات گویا موجب شده سوئد، اتریش و اسپانیا تا حدی موضع خود را تعدیل کنند؛ اما ایتالیا که نگران تأثیر سوء تحریم‌ها بر توافق‌نامه سرمایه‌گذاری پنج‌‌میلیارد‌یورویی اخیرش با ایران است، همچنان مخالف این تحریم‌هاست. شرایط سیاسی در ایتالیا و موقت‌بودن دولت کنونی نیز مزید بر علت شده است. اگرچه هنوز مشخص نیست چه اشخاص یا شرکت‌هایی ممکن است در فهرست تحریم‌های جدید اروپا باشند؛ اما واقعیت این است که با توجه به تحریم‌های غیرهسته‌ای موجود، واقعا بعید است منع سفر، توقیف دارایی و اقداماتی از این قبیل علیه 15 شرکت و مقام ایرانی بتواند تأثیر عملی چندانی داشته باشد؛ هرچند درباره اثرات سیاسی و روانی آن باید هنوز منتظر ماند. اگر احیانا اجماعی در اتحادیه حاصل شود، مسئله بعدی زمان رسمیت‌یافتن تحریم‌هاست. بی‌اعتمادی به دولت ترامپ در حدی است که موجب اخلال دراین‌باره شده است. اگر این تحریم‌ها پیش از 22 اردیبهشت اعلام شود، اطمینانی وجود ندارد که ترامپ خود را نسبت به توافق حاصله بین مقامات وزارت خارجه‌ چهار کشور متعهد احساس کند.
از طرفی، این تحریم‌ها یکی از موارد مذاکره‌شده بین سه کشور اروپایی و آمریکا در دو ماه گذشته بوده است. آنها همچنین درباره تهیه یک توافق جانبی راجع ‌به «اصلاح برجام» ازجمله در ارتباط با بازرسی‌ها و سقف 10ساله محدودیت‌ها بر برنامه هسته‌ای ایران نیز در حال مذاکره هستند. البته محتمل است برداشتن این سقف و دائمی‌کردن محدودیت‌ها که به معنی تغییر غیرقابل قبول برجام خواهد بود، برای ترامپ مهم‌تر از موارد دیگر باشد. اروپا همچنان اهرم‌هایی در برابر آمریکا دارد؛ تهدید به همراهی از سر ناچاری با چین و روسیه با هدف نجات حداقل بخشی از برجام، تضعیف بیشتر اتحاد فراآتلانتیکی که در دوره ترامپ لطمه خورده و یادآوری اینکه تضعیف برجام می‌تواند مسابقه هسته‌ای را نیز به مسائل حاد موجود در خاورمیانه بیفزاید و مانع توافقی با کره‌شمالی شود، از این جمله‌اند؛ اما مسئله این است که ظاهرا تیم ترامپ تصمیمی راهبردی درباره منطقه و فشار به ایران گرفته و مهم‌ترین حربه آنها برای پیشبرد این تصمیم، اعاده تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران است. در چنین شرایطی تنها یک توافق بسیار پیچیده و بغرنج ممکن است به توفیقی حداقلی برای تلاش‌های اروپا بینجامد. سفر مکرون و مرکل به واشنگتن در 24 و 27 آوریل، آخرین فرصت آنها برای تعدیل مواضع ترامپ خواهد بود.