کشف راز «خرس قهوه‌ای» یا «مرد برفی انسان‌نما» (+عکس)

موبنا – پاییز ۲۰۱۳ بود که یک شرکت فیلم‌سازی با «شارلوت لیندکوئیست» تماس گرفت و از او خواست در سری مستند «سیاره حیوانات» برنامه ویژه‌ای را در مورد گونه‌ کمیابی از خرس‌ها موسوم به «یِتی» تولید کند. این موجود افسانه‌ای که محل زندگی آن هیمالیا گزارش شده است، از جمله حیواناتی محسوب می‌شود که با موهای بلند خود آن را شبیه خرس‌های قهوه‌ای می‌دانند و بر اساس آخرین اسناد ثبت شده، محل زندگی آن ارتفاعات بالای هیمالیا است.

خانم لیندکوئیست به این تماس پاسخ مثبت داد. زیرا او از متخصصان حوزه ژنتیک بود که روی گونه‌های مختلف خرس‌ها تحقیقات فراوان انجام داده بود و در این میان خرس کمیاب قهوه‌ای هیمالیا از جذاب‌ترین نژاد‌هایی بود که او همواره به دنبال آن می‌گشت. گروه لیندکوئیست از شرکت فیلمسازی «آیکون فیلمز» از همان ابتدا برنامه‌ریزی کردند تا با استفاده از یافته‌های علمی به دنبال این حیوان بگردند و در نهایت مطمئن شوند که «یِتی» یک حیوان واقعی است یا نام آن فقط در افسانه‌ها آورده شده است. برنامه‌ریزی لیندکوئیست برای پروژه مذکور به گونه‌ای بود که در نهایت بتواند رازهای مربوط به این خرس هیمالیایی افسانه‌ای را برملا کند.

دستیابی به DNA خرس‌های وحشی کار بسیار دشواری است. دکتر لیندکوئیست که یکی از اساتید دانشگاه بوفالو در آمریکا محسوب می‌شود طی سال‌های گذشته شبکه گسترده‌ای از بیولوژیست‌های حوزه حیوانات وحشی در آلاسکا راه‌اندازی کرد و آنها نمونه‌های به دست آمده را در اختیار وی قرار دادند تا احتمال حضور «یِتی» در بلندی‌های هیمالیا مشخص شود. با این وجود چون در پروژه جدید یک شرکت فیلمسازی هم حضور داشت و آنها به دنبال تصویربرداری از یکی از مرموزترین حیوانات روی کره زمین بودند، پروژه به صورت علمی و فیلمسازی دنبال شد تا هرگونه نشانه از آن در هر دو بخش تحت مطالعه قرار گیرد.

نتایج حاصل از همکاری‌های غیرمعمول گروه فیلمسازی و تحقیقات بیولوژیکی این هفته در آخرین شماره از نشریه «مقالات انجمن سلطنتی انگلستان» به چاپ رسید و لیندکوئیست به همراه همکارانش اعلام کردند که طی مطالعات خود موفق شدند DNA مربوط به ۹ خرس «یِتی» را شناسایی و نمونه‌برداری کنند.

در نمونه‌هایی که این گروه تحقیقاتی مورد مطالعه قرار دادند بخش‌های مختلف بدن این خرس کشف و شناسایی شد. به عنوان مثال تکه‌ای از استخوان ران در یک غار کشف شد که نشان می‌دهد گونه‌ای از خرس قهوه‌ای مرتبط با این نژاد توسط ساکنان غار مورد استفاده قرار گرفته بود تا در برای درمان بیماری‌های مختلف به کار رود. دربخش دیگر موهای این حیوان در یک صومعه کشف شده بود که نشان می‌داد خرس قهوه‌ای در هیمالیا می‌زیسته است. همچنین یک دندان حیوان که سربازان نازی در دهه ۱۹۳۰ میلادی آن را کشف کرده بودند مورد بررسی قرار گرفت. دیگر بخش‌هایی که تحقیق روی آن انجام شد در پنج مورد شامل خرس قهوه‌ای تبت و خرس مشکی آسیایی می‌شد. در مقایسه با نمونه‌های شناخته شده خرس، لیندکوئیست همچنین از شبکه محققانی که به آن متصل بود کمک گرفت و از این طریق سعی کرد نمونه های موجود در موزه‌ها، باغ وحش‌ها، پارک ملی خونجراب پاکستان و … را هم دریافت کند و این اتفاق باعث شد برخی نمونه‌های مربوط به مو، استخوان و دیگر اعضای بدن خرس‌های شناسایی شده در اختیار او قرار گیرد.

در مجموع این بررسی‌ها برای شناسایی «یتی» یک پرتره جالب و تمایز از خرس‌های قهوه‌ای در حومه هیمالیا را نمایان کرد. از مدت‌ها قبل تصور می‌شد خرس قهوه‌ای تبت و خرس قهوه‌ای هیمالیا گونه‌های ژنتیکی یکسان دارند و در بررسی جدید مشخص شد که این دو حیوان کاملا با یکدیگر متمایز هستند. در بخش دیگر بررسی‌ها مشخص شد خرس‌های قهوه‌ای که قدمت حضور آنها روی کره خاکی به ۶۵۰ هزار سال قبل می‌رسد به احتمال قوی با کاهش جمعیت در منطقه هیمالیا مواجه شده‌اند. امروزه این نسل باستانی از خرس‌ها به شدت در معرض خطر هستند و تعداد اندکی از آنها روی زمین باقی مانده است.

لیندکوئیست در بررسی‌های خود سعی کرد روی تحلیل‌های به دست آمده از DNAهای موجود در میتوکندری این حیوان متمرکز شود. میتوکندری در اصل ساختارهایی در سلول است که بخش‌های کوچکی از DNA را در خود نگه می‌دارند و نوع آنها با DNAهای موجود در کرومزوم موجود زنده متفاوت است. بر اساس گزارش حاضر، DNA موجود در میتوکندری تنها از طریق نژاد مادر به فرزند انتقال پیدا می‌کند و با این وجود در جریان بررسی توالی نسل، این بخش از سلول آسان‌تر می‌تواند مورد تحلیل قرار گیرد. این مسئله به خصوص در جریان مطالعه روی نمونه‌های تخریب شده از حیوانات انقراض یافته که ده‌های طولانی از زمان حیات آنها می‌گذرد اهمیت فراوان دارد. گروه تحقیقاتی لیندکوئیست برای نخستین بار موفق شدند سیستم کامل ژنوم میتوکندری در خرس قهوه‌ای هیمالیایی را مورد تحلیل قرار دهند.

لازم به ذکر است پیش از این دیگر دانشمندان تلاش‌هایی را برای مطالعه روی نمونه‌های به جا مانده از «یِتی» انجام دادند. به وژیه «برایان سایکز» یکی از محققان حوزه ژنتیک در دانشگاه آکسفورد شخصی بود که برای نخستین بار یک فیلم ویدیویی مستند از این خرس را تهیه کرده بودکه در سال ۲۰۱۳ میلادی این فیلم در شبکه ۴ تلویزیون ملی بریتانیا پخش شد. او معتقد بود که «یِتی» هرگز نمرده است و همواره باقی خواهد ماند. اسکایز در این خصوص توضیح داد موهایی که او مورد مطالعه قرار داده است با موهای خرس‌های مدرن کاملا تفاوت دارد و این موها مربوط به خرس‌های قطبی می‌شود که حدود ۴۰ هزار سال قبل می زیسته‌اند. بر این اساس او ثابت کرد «یِتی» همچنان یک گونه ناشناخته محسوب می‌شود و حتی این احتمال وجود دارد که حیوان مذکور یک خرس دورگه بوده است. اسکایز در سال‌های بعد مقاله‌ای را در یک نشریه علمی به چاپ رساند و در آن توضیحات لازم را ارایه کرد. با این وجود دیگر دانشمندان به نظریات او انتقادات فراوان وارد کردند و توضیح دادند که نظریات او نسبت به ژن‌های واحد کشف شده از میتوکندری تفاوت دارد و نمی‌توان به صورت علمی این گفته‌ها را ثابت کرد.

لیندکوئیست بر این باور بود که یکی از نمونه‌های مشابه را مورد تحلیل قرار داده است و بر اساس نقشه جامع ژنوم میتوکندری به این نتیجه رسیده است که به احتمال قوی موی «یِتی» با موی خرس‌های قهوه‌ای هیمالیا در ارتباط بوده است. «راس بارنت» یکی از زیست‌شناسان صاحبنام جهان در که در دانشگاه دورهام تدریس می‌کند مطالعات مذکور را به روش‌های جدیدتر دنبال کرد. او بر این باور است که مطالعات صورت گرفته روی ژنوم میتوکندری برای اثبات حضور خرس قهوه‌ای و نحوه تکامل آن در یک منطقه جغرافیایی مشخص کفایت می‌کند.

سرانجام فیلم مربوط به مستند «سیاره حیوانات» در تاریخ مه ۲۰۱۶ با نام «یِتی یا نه؟» آماده شد و لیندکوئیست طی آن آخرین یافته‌های خود مربوط به زنجیره‌ DNA را نمایان کرد. در این فیلم نشان داده شد این احتمال وجود دارد که گونه دورگه از خرس‌های هیمالیا یا یک خانواده ناشناخته از جانوران انسان‌نما در این منطقه می‌زیسته‌اند که هنوز قادر به کشف دقیق آن نیستیم.

خرس سیاه هیمالیا

خرس سیاه هیمالیا یکی از گونه‌های خرس‌های سیاه آسیایی محسوب می‌شود که زیستگاه آن ارتفاعات کوه‌های هیمالیا، هند، تبت، نپال، چین و پاکستان بوده است.

این نژاد از خرس‌ها به واسطه موهای بلند، ضخیم و .. روی بدن خود متمایز می‌شود و در فصل تابستان این حیوان سیاه‌پوست هیمالیایی را می‌توان مناطق گرمتر در نپال، چین، روسیه و تبت در ارتفاع ۱۰ تا ۱۲ هزار فوتی از سطح دریا مشاهده کرد. در فصل زمستان این حیوان در ارتفاعات ۵ هزار فوتی زندگی می‌کند تا در نزدیکی جنگل‌های استوایی باشد و منابع غذایی بیشتری در اختیار آن قرار گیرد. به طور متوسط طول بدن هر خرس سیاه هیمالیایی بین ۱.۴۲ تا ۱.۶۵ متر و وزن آن بین ۹۰ تا ۱۲۰ کیلوگرم محاسبه می‌شود. با این وجود وزن حیوان در فصل پاییز تا ۱۸۰ کیلوگرم هم افزایش میابد تا خرس سیاه برای خواب زمستانی اندوخته غذایی کافی را در بدن خود داشته باشد.

این خرس از جمله گونه‌هایی است که انواع مختلف منابع غذایی را مورد استفاده قرار می‌دهد و هر چه در مسیر خود ببیند را به عنوان غذا می‌خورد. رژیم غذایی اصلی که این حیوان دنبال می‌کند شامل بلوط، دانه درختان، میوه، عصل، ریشه گیاهان و حشرات مختلف مانند موریانه و لارو سوسک‌ها می‌شود. اگر منابع غذایی در اطراف آن کم باشد، خرس سیاه همیالیایی سراغ دام‌ها مانند گوسفند، بز و گاو هم می‌رود.

این حیوان در حدود سه سال به بلوغ کامل می‌رسد. جفتگیری خرس سیاه هیمالیایی در ماه اکتبر انجام می‌شود که معمولا در نتیجه آن دو توله در ماه‌های فوریه به دنیا می‌آیند و این اتفاق در حالی صورت می گیرد که مادر هنوز در خواب زمستانی به سر می‌برد. معمولا فرزندان تا سال دوم زندگی خود در کنار مادر می‌مانند.

این گونه‌ها در لیست حیوانات آسیب‌پذیر قرار گرفته و به دلیل آتش‌سوزی‌های جنگل، قطع درختان توسط صنایع چوب، شکارهای بی‌رویه و … این حیوان در معرض انقراض قرار دارد. زیستگاه این حیوان نسبت به دهه‌های گذشته بسیار کاهش یافته است و همچنین میزان مرگ و میر در بیان نوزادان آن بیشتر شده است. لازم به ذکر است از سال ۱۹۷۷ میلادی شکار خرس سیاه هیمالیا ممنوع اعلام شد و با این وجود شکارچیان هنوز زندگی آن را تهدید می‌کنند.

خرس قهوه‌ای هیمالیا

خرس قهوه‌ای هیمالیا که با نام خرس سرخ همیالیایی هم از آن یاد می‌شود، یکی از گونه‌های خرس‌های قهوه‌ای است که در شمال افغانستان، شمال پاکستان، شمال هند، غرب چین و نپال دیده شده است. این حیوان بزرگترین پستاندار در مناطق یاد شده است، به گونه‌ای که خرس قهوه‌ای هیمالیایی نر ۲.۲ متر طول دارد و نوع ماده آن اندکی کوچکتر است. این خرس‌ها در طول زمستان انواع مختلف منابع غذایی را مورد استفاده قرار می‌دهند. اگرچه این خرس در مناطق حفاظت شده زندگی می‌کند،‌ولی به دلیل فقدان زیستگاه مناسب و شکار توسط انسان‌ها، به میزان قابل ملاحظه تعداد آنها کم شده است و در معرض خطر انقراض قرار دارد. در برخی از متون گفته شده است که این خرس در اصل نوادگان «خرس افسانه‌ای یِتی» است که از آن به عنوان گونه‌ای از موجودات انسان‌نما هم یاد می‌کنند.

خرس‌های قهوه‌ای هیمالیا از نظر جنسی با یکدیگر متفاوت هستند. نرها معمولا بین ۱.۵ تا ۲.۲ متر طول دارند و این در حالی است که طول بدن ماده بین ۱.۳۷ تا ۱.۸۳ متر گزارش شده است. آنها بزرگترین حیوان در کوه‌های هیمالیا محسوب می‌شوند و معمولا رنگ بدن آنها شنی یا سرخ مایل به قهوه‌ای است.

این خرس‌ها در منطقه نپال، غرب چین، شمال هند، شمال پاکستان و شمال شرقی قزاقستان بیشتر یافت می‌شوند. پیش از این گفته می‌شد که این خرس در منطقه بوتان منقرض شده است. با این وجود تحلیل‌های ژنتیکی صورت گرفته نشان دد خانواده خرس‌های «گوبی» در کنار خرس‌های قهوه‌ای هیمالیایی زندگی می‌کنند و این احتمال وجود دارد که جمعیت آنها همچنان به حیات خود ادامه دهند.

خرس قوه‌ای هیمالیا در یک گروه واحد طبقه‌بندی می‌شود که قدمت آن به ۶۵۸ هزار سال قبل می‌رسد و دانشمندان این حیوان را متعلق به میانه‌های دوره پلیستوسین،‌دوره یخ زدگی فلات تبت می‌دانند. بر اساس مطالعات صورت گفته شده است که در این دوره زمانی خرس‌های قهوه‌ای هیمالیا در این منطقه حضور داشتند و البته در یک پناهنگاه مجزا زندگی می‌کردند که توانستند تا امروز به حیات خود ادامه دهند.

این گونه از خرس‌ها در ماه اکتبر به خواب زمستانی می‌روند و در ماه‌های آپریل و مه از خواب بیدار می‌شوند. خواب زمستانی معمولا در یک غار یا سرپناه های مصنوعی که توسط خرس ساخته می‌شود، صورت می‌گیرد.

خرس قهوه‌ای هیمالیایی از علف‌ها، گیاهان، ریشه گیاهان، حشرات و پستانداران کوچک تغذیه می‌کند. آنها همچنین به خوردن میوه‌ها و انواع توت‌ها علاقه زیادی دارند. این حیوان در زمانی که منابع غذایی کم باشد به پستانداران بزرگ از جمله گوسفند و بزرگ هم حمله می‌کند و آنها را می‌خورد. گونه بالغ این حیوان قبل از طلوع آفتاب غذا می‌خورد و تا بعد از ظهر به گشت و گذار می‌پردازد.

در زبان تبتی اصطلاحی با عنوان «دزو-ته» بسیار رایج است. این اصلاح به خرس افسانه‌ای «یِتی» یا «مرد برفی» مربوط می‌شود که در اصل یک موجود ناشناخته است و بارها در مورد آن نظریات مختلف ارایه شده است. در اوایل سال ۱۹۵۴ میلادی روزنامه «دِیلی میل» گزارشی با عنوان «کشف راز مرد برفی» منتشر کرد و «تام استوبارت» طی آن به تشریح «دزو-ته» پرداخت. این گزارش باعث شد «رالف ایزارد» خبرنگار روزنامه «دیلی میل» تشویق شود و بررسی‌های بشتری در این زمینه انجام دهد. بررسی‌های او باعث شد کتابی با نام «ماجراجویی مرد برفی عجیب» نوشته شود. در تاریخ ۷ مه ۱۹۵۴ گزارش مربوط به کشفیات این روزنامه نگار در «دیلی میل» منتشر شد. با این وجود «تام استوبارت» یکی از بومیان منطقه‌ای که این حیوان در آن زندگی می‌کرد نبود و یافته‌های او بر اساس فرضیاتی مطرح شده بود که افراد مختلف به آن اشاره کرده بودند و در این میان اسناد و مدارک مبهمی از وجود چنین حیونی در دسترس بود. تبتیان بومی وجود «دزو-ته» را انکار می‌کردند و می‌گفتند این اصلاح مربوط به یک گونه خرس بوده است که در چنین منطقه‌ای می‌زیسته است. در زبان آنها این اصلاح «گاو مهاجم» معنی می‌شد و بررسی‌ها نشان داد در مناطقی که از وجود این حیوان صحبت شده بود، آثار و نشانه‌ای باقی نمانده بود. «جورج اِبرهارت» یکی از زیست‌شناسان در این خصوص اعلام کرد مشکل اصلی این است که اطلاعات موجود در مورد «دزو-ته» با دیگر حیوانات موجود سنخیت ندارد و به همین خاطر نمی‌توان به طور قطع گفت که «یِتی» یه گونه خرس بوده است. اِبرهارت توضیح داد شکی نیست که مردم محلی چنین ادعایی را مطرح کرده‌اند و البته این احتمال وجود دارد اجداد آنها جانور عجیبی دیده باشند که این داستان بین آنها رواج پیدا کرده است. تحلیل‌هایی که در سال ۲۰۱۷ میلادی روی DNA حیوان انجام شد، نشان داد «یِتی» به احتمال قوی یک گونه از خرس‌های قهوه‌ای هیمالیایی بوده است.