غزل شماره 4 حافظ: صبا به لطف بگو آن غزال رعنا را

〰 〰 〰 〰 〰 〰 〰 〰 〰 〰 〰

چشم دل را به دنبال کسی فرستادی و پایبند آن شده‌ای. همه چیز را فراموش کردی و دائم در تلاش که به مقصود برسی. پشتکار تو در این مورد تحسین برانگیز است، لکن توجه داشته باش که همه کس با مال دنیا نرم نمی‌شود. حسن خلق، صداقت و ایمان را در نظر بگیر و توکل به خدا داشته باش. موفق می‌شوی. از تلاش دست برندار.
غرور و کبر آفتی است در زندگی تو، که بایستی خود را از آن پاک سازی و از همنشینی با افراد مغرور و متکبر دوری کنی. با دوستان و اطرافیان خود با مهربانی و عطوفت رفتار کن و در زمانی که از توان و قدرت مالی بهره‌مند هستی دیگران را فراموش نکن، زیرا این چرخ روزگار به کسی وفا نمی‌کند و هر لحظه ممکن است آدمی از عرش به فرش بیاید. با دوستی و یاری دیگران می‌توانی بزرگترین موانع را از جلویت پایت برداری و با خیالی راحت به زندگیت ادامه دهی.

〰 〰 〰 〰 〰 〰 〰 〰 〰 〰 〰

ای باد صبا، به آن آهوی دلفریب و زیبا بگو که تو باعث شدی، ما سر به کوه و بیابان بگذاریم.
صبا بادی است که صبح در وقت طلوع آفتاب از مشرق می‌وزد. بادی لطیف و خنک است، نسیمی خوش دارد و عاشقان رازشان را با او می‌گویند.
در دیوان هیچ‌یک از شاعران فارسی به اندازه دیوان حافظ باد صبا حضور ندارد. بسیاری از غزل‌های حافظ با خطاب به صبا یا با ذکر خیر او افتتاح می‌شود و صبا در آنها نقش‌های متنوعی دارد که مطلع برخی از آنها را در ادامه می‌خوانید: «صبا اگر گذری افتدت به کشور دوست»، «ای هدهد صبا به سبا می‌فرستمت»، «سحر بلبل حکایت با صبا کرد»، «نفس باد صبا مشک فشان خواهد شد»، «ای صبا نکهتی از کوی فلانی به من آر» و «ای صبا نکهتی از خاک ره یار بیار»، «بوی خوش تو هرکه ز باد صبا شنید»، «صبا ز منزل جانان گذر دریغ مدار» و...
غزال رعنا استعاره از محبوب دلخواه است.

✦✦✦✦

بیت دوم:

دلبر نوشین‌لب شِکردهان که زندگانی‌اش دراز باد، چرا از طوطی گویای خود، این شاعر شیرین‌سخن، دلجویی نمی‌کند و به مهر از حال وی نمی‌پرسد.
شکرفروش استعاره از یار نوشین لب و طوطی شکرخا (طوطی که به دندان شکر را می‌شکند و نرم می‌کند) استعاره از شاعر شیرین‌سخن است.
به این دلیل از طوطی نام برده که یکی از خوراکی‌های مورد علاقه طوطی شکر است. حافظ در اشعار دیگری ازجمله: «الا ای طوطی گویای اسرار / مبادا خالی‌ات شکر ز منقار» مجددا به این مورد اشاره می‌کند.

✦✦✦✦

بیت سوم:

غرورت از داشتن این همه زیبایی به تو اجازه نمی‌دهد که از حال و روز بلبل شیفته‌صفت (عاشق شیدا) سراغ بگیری و جویای حالش شوی؟
«مگر» در این بیت به معنی «آیا» نیست و برای قطع و یقین بکار رفته است و یا به اصطلاح این است و جز این نیست که تو به خاطر غرور حسن سراغی از عاشقت نمی‌گیری.
عشق گل و بلبل از مضامین شایع غزل فارسی بخصوص غزلیات حافظ و سعدی است.

✦✦✦✦

بیت چهارم:

دل صاحب‌نظران را به خوی نیک و مهربانی می‌توان بُرد، چنانکه پرنده زیرک را هم با کمند و تله صید نتوان کرد و به نرمی و لطف باید کوشید تا به دام افتد.

✦✦✦✦

بیت پنجم:

نمی‌دانم چرا یارانی که قامت راست و موزون دارند، چشمانشان سیاه است و رخسارشان چونان ماه است، روش و شیوه انس و الفت و دوستی ندارند.

✦✦✦✦

بیت ششم:

وقتی که با محبوب همنشین می‌شوی و باده می‌نوشی، از عاشقانی که در راه وصل رنج بیهوده بردند و کامی نیافتند، یادی کن.
«بادپیما» در مصراع دوم یعنی باد به دست و «بادپیمودن» همچون آب با غربال بردن کنایه از عمل عبث و بیهوده است. کنایه از محروم و برکنار و حسرت‌زده است. حافظ در جای دیگر و در غزل با مطلع «ای پادشه خوبان داد از غم تنهایی» می‌گوید:«صد باد صبا اینجا با سلسله می‌رقصند / اینست حریف ای دل تا باد نپیمایی»

✦✦✦✦

بیت هفتم:

تنها خرده‌ای که بر حسن و نیکویی تو می‌توان گرفت، آن است که شیوه مهربانی و وفای به عهد را نمی‌شناسی.
وضع مهر و وفا نیست یعنی مهر و وفا برای زیبارویان وضع نشده است و در آفرینش و سرشت زیبا، وفاداری قرار نداده‌اند.

✦✦✦✦

بیت هشتم:

شگفت نیست که ناهید رامشگرِ آسمان با سرودی از سخن حافظ حضرت مسیح را در فلک چهارم به وجد و نشاط آورد و برسماع برانگیزد.
زهره یکی از ستارگان آسمان و رب النوع طرب در زبان عرب است. این ستاره در فارسی به ناهید و آناهید و بیدخت مشهور است. اما تفاوت این دو در آن است که آناهید پاکی و معصومیت داشته و از فرشتگان نگهبان آب بوده است. شاعران فارسی زهره را خنیاگر، بربط‌زن، ارغنون‌زن و زن چنگی لقب داده‌اند.
حضرت مسیح مظهر متانت و پارسایی است و حافظ با این سخن ارج و مقام بالای شعر خود را یادآور شده است که اصلا عجیب نیست اگر شعر حافظ زهره را چنان مستانه به سرود وادارد که مسیحا به رقص و پایکوبی بپردازد.
نکته قابل ذکر اینکه جایگاه حضرت مسیح را برخی افراد آسمان چهارم و برخی آسمان سوم می‌دانند. دکتر خطیب رهبر «آسمان چهارم» را صحیح می‌داند و خرمشاهی با توجه به اینکه زهره در آسمان سوم است، می‌گوید حافظ جایگاه مسیحا را در آسمان سوم می‌دانسته است.

تعبیر فال حافظ با بهره گرفتن از شرح جلالی و معنی ابیات با کمک دیوان حافظ شرح دکتر خلیل خطیب رهبر و حافظ‌نامه بهاءالدین خرمشاهی نوشته شده بود. چنانچه علاقه‌مند هستید مطالب بیشتری درباره نحوه صحیح فال حافظ گرفتن، روش تعبیر و تفسیر صحیح فال حافظ، تاریخچه فال حافظ، شاهد فال و... بدانید، مطالعه مطلب زیر را از دست ندهید:

فال حافظ با معنی و تفسیر کامل غزلیات