پسماندهای الکترونیکی و الکتریکی باید با روش علمی دفن شوند

پسماندهای الکترونیکی؛ تهدیدی بزرگ برای محیط زیست

هم اکنون پسماندها بر اساس قانون مدیریت پسماند به پنج گروه عادی، صنعتی، پزشکی، کشاورزی و پسماندهای ویژه تقسیم‌بندی می‌شوند. زباله‌های الکترونیکی و الکتریکی مانند مدارهای الکتریکی، لامپ‌ها، قطعات الکترونیک، باطری‌ها و ... بخشی از پسماندهای ویژه(پسماندهایی که یا سمی بوده یا خاصیت رادیواکتیوی و اشتعال و خورندگی دارند) هستند. در ساختار این گونه وسایل الکترونیک فلزهای سنگینی مانند آهن، قلع و نیکل به کار گرفته می‌شود که می‌توانند برای محیط‌ زیست، آب، خاک و حتی سلامت انسان مضر باشند.

ولی الله غلامی نجف آبادی، رییس اتحادیه صنایع بازیافت کشور در این خصوص گفت: بسیاری از دستگاه ها و فناوری های موجود در زمان حاضر شامل قطعات الکترونیکی هستند و در حالت کلی تمامی سیستم های مخابراتی قطعات و فناوری های الکترونیکی را در دل خود جای داده اند.

وی با اشاره به اینکه بسیاری از دستگاه‌ها و سیستم های مخابراتی از فلزهای سنگین ساخته شده‌اند، اظهار داشت: رها شدن سیستم های فلزی و سنگین مخابراتی در محیط زیست می تواند آثار بسیار مخربی را بر این محیط بگذارد بنابراین تفکیک پسماند قطعات الکترونیکی از مقیاس یک گوشی موبایل تا سنگین ترین ابزار موجود در این حوزه یک امر بسیار ضروری است.

به گفته وی، بهتر است که تفکیک پسماندهای الکترونیکی از مبدا کار انجام شده و به دست مصرف کنندگان برسند.

رییس اتحادیه صنایع بازیافت کشور موضوع عدم تفکیک قطعات الکترونیکی را یک مشکل و معضل جهانی عنوان کرد و گفت: در سال ۲۰۱۰ کشور آمریکا به دلیل کمبود برنامه در حوزه تفکیک قطعات الکترونیکی و الکتریکی مجبور شد تا حدود ۱۰ هزار تلفن همراه را دفن کند. اتحادیه اروپا نیز سال گذشته قانون لزوم تفکیک قطعات الکترونیکی و الکتریکی و تجهیزات مختلف موجود در این حوزه را تصویب کرد. تفکیک قطعات الکترونیکی و الکتریکی بر اساس نظر اتحادیه اروپا باید به دست شرکت های سازنده انجام شود.

پسماندهایی که بسیار خطرآفرین هستند

فاطمه اکبرپور، کارشناس پسماند اداره حفاظت محیط زیست استان تهران در این خصوص گفت: پسماندهای الکترونیک به دلیل وجود فلزهای سنگین در این پسماندها و موادی از قبیل پلاستیک، سرب، آلومینیوم، طلا، نقره به ویژه فلزهای سنگینی همچون جیوه، کادمیوم، و آرسنیک بسیار خطر آفرین هستند. ‌دفن یا سوزاندن پسماندهای الکترونیک سبب ورود عناصر سنگین به آب‌های زیرزمینی و گازهای سمی به محیط‌ زیست می‌شود.‏‏‌ در جهان به تفکیک پسماندهای الکترونیک از دیگر پسماندها اهمیت جدی داده می‌شود ولی متاسفانه وجود مشکلات متعدد در تفکیک و بازیافت پسماندهای خطرناک در ‌ایران مانع طرح مسایلی مانند پسماندهای الکترونیک است.‏

وی افزود: ‏‌پسماندهای ناشی از قطعات رایانه‌ای و دستگاه‌های الکترونیک با توجه به خطرهایی که دارند باید به صورت جداگانه و با روش‌های علمی، حمل سپس دفع شود تا مانع از اثرات مخرب بر محیط‌ زیست و انسان‌ها شود. ‌در کشورهای جهان مراکزی وجود دارد که ‌این زباله‌ها را تفکیک و بر ‌اساس میزان پرخطر بودن، آن‌ها را تقسیم‌ بندی و به صورت جداگانه و با تفکیک از دیگر پسماندها دفع می‌کنند. ‏‏‌

‏‌پسماندهای ناشی از قطعات رایانه‌ای و دستگاه‌های الکترونیک با توجه به خطرهایی که دارند باید به صورت جداگانه و با روش‌های علمی، حمل سپس دفع شود تا مانع از اثرات مخرب بر محیط‌ زیست و انسان‌ها شود. ‌در کشورهای جهان مراکزی وجود دارد که ‌این زباله‌ها را تفکیک و بر ‌اساس میزان پرخطر بودن، آن‌ها را تقسیم‌ بندی و به صورت جداگانه و با تفکیک از دیگر پسماندها دفع می‌کنند. ‏‏‌

وی درباره روش صحیح دفع پسماندهای الکترونیک و الکتریکی توضیح داد: این قطعات را باید در قالب‌های ضخیم بتنی در عمق زمین دفن کرد تا تشعشعات آن به بیرون و فضای محیط‌ زیست نفوذ نکند. ‌با توجه به ‌اینکه بسیاری از قطعات دستگاه‌های رایانه‌ای «الکترومگنتیک» هستند اگر به صورت درست و کارشناسانه دفع نشوند با تشعشعاتی که از خود بروز می‌دهند سلامتی انسان‌ها را با خطر جدی رو به‌ رو خواهند کرد. در قطعات «الکترومگنتیک» امواج به صورت عمود بر هم منتشر می‌شوند؛ درست مانند کاری که دستگاه‌های مایکروویو انجام می‌دهند و مواد غذایی را از درون می‌پزند.‏

این کارشناس پسماند اداره حفاظت محیط زیست استان تهران در ادامه گفت: از فناوری‌های مدرن دفع این نوع پسماندها می‌توان به جداسازی، آلودگی‌زدایی و فرایندهای مکانیکی پالایش اشاره کرد. جداسازی و آلودگی زدایی به این معنا است که در این فرایند مواد سمی و مضر برای محیط زیست (مانند CRTها و باطری‌ها) جدا می‌شوند. فرایندهای مکانیکی نیز برای جداسازی مواد مختلف قابل بازیافت و آلاینده­‌ها انجام می‌شود که عموما شامل واحد شکستن و خرد کردن و جداکننده‌‌های مغناطیسی، جداکننده‌‌های بادی و جداکننده‌‌های جریان گردابی می‌شود. در این فرایندها گرد و غبارهای تولیدی باید قبل از رهاسازی برای کاهش آلودگی فیلتر شوند.

خرید پسماندهای الکترونیکی از شهروندان

هم اکنون در ایران باطری های قلمی و وسایل الکترونیکی بدون توجه به ملاحظه های زیست محیطی به داخل سطل زباله انداخته می شوند که بسیار خطرناک است. این وسایل الکترونیکی می‌تواند سال‌ها تشعشات مضر را برای افراد و محیط‌زیست ساطع کند. این در حالی است که در کشورهای پیشرفته اجزای زباله‌های الکترونیکی را باز کرده و تجهیزات داخل آن را خارج می‌کنند. برای مثال در کشورهای توسعه‌یافته از لحاظ محیط ‌زیستی مراکزی برای تحویل زباله‌های افراد تهیه شده است. در این مراکز ابتدا هر یک از وسایل از جمله تلویزیون، کامپیوتر، یخچال و.... مورد وزن‌کشی قرار گرفته و در مرحله بعد از افراد سوال می‌شود که تمایلی به امحای وسایل الکترونیکی خود دارند یا خیر؟ در صورت تمایل این وسایل به سمت چند مخزن ویژه هدایت شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد. برای مثال در مخزن شیشه، فلز و... هر یک از وسایل مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.

چندی پیش سازمان پسماند شهرداری تهران نیز در این راستا اقدام موثری انجام داد و اعلام کرد: بر اساس مفاد قانون مدیریت و آیین‌نامه اجرایی آن، مدیریت اجرایی و بازیافت پسماندهای حاصل از وسایل برقی و الکترونیکی به عهده تولید کنندگان و وارد کنندگان وسایل مذکور است. در راستای رعایت قانون مدیریت پسماند و حفظ محیط زیست و پیشگیری از آثار زیانبار ناشی از دفن و دفع پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی و مدیریت بهینه آن‌ها، ضروری است کلیه وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، موسسات، نهادهای دولتی و نهادهای عمومی غیر دولتی اهتمام لازم جدی در ایفای وظایف محوله در قانون مدیریت پسماند را داشته باشند.

این سازمان در راستای مدیریت بهینه پسماند شهر تهران و به منظور کاهش خطرات بهداشتی و زیست محیطی پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی، از سنوات گذشته اقدام به اطلاع رسانی و آموزش به شهروندان و مراکز در خصوص اهمیت موضوع و تشویق آنان به تفکیک در مبدأ و تحویل جداگانه اینگونه پسماندها از سایر پسماندهای خانگی کرده است.

همچنین با توجه به پیش بینی به عمل آمده در قراردادهای عملیات جمع‌آوری پسماندهای خشک، سازمان مدیریت پسماند به عنوان دستگاه نظارت عالیه پیمانکاران مربوطه را ملزم به جمع‌آوری و خرید پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی (انواع باتری، لامپ‌های روشنائی، قطعات رایانه و مخابراتی، لوازم خانگی و ...) از شهروندان برابر قیمت مصوب و تعیین شده در غرفه‌های بازیافت مستقر در سطح مناطق کرده است.

ضمنا به منظور افزایش انگیزه پیمانکاران در جمع‌آوری و خرید پسماندهای موصوف از شهروندان از ظرفیت بخش خصوصی و ایجاد هماهنگی به منظور همکاری شرکت‌های فعال در زمینه بازیافت پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی با پیمانکاران عملیات جمع‌آوری پسماندهای خشک مناطق استفاده می‌شود.

در نهایت لازم به ذکر است که فراخوان‌ شناسایی اشخاص حقوقی و فعالان دارای پروانه و مجوزهای لازمه از مراجع ذی صلاح در زمینه جمع‌آوری و بازیافت پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی جهت افزایش میزان و راندمان بازیافت پسماندهای مذکور و کاهش خطرات و هزینه‌های دفع مترتب بر آن، منتشر شده است.

گزارش: فرزانه صدقی