متن درباره روز صنایع دستی | آشنایی با انواع صنایع دستی ایران و سابقه آن

متن درباره روز صنایع دستی

صنایع دستی، روایتگر صنعت و هنر نیاکان و بیانگر هنر و ذوق مردم هر کشور است ودر روزگاران کهن، بعنوان صنعت تمام عیار عهد خویش حضور داشته است. صنایع دستی، سفیران فرهنگی یک قوم و قبیله اند که هیچ گاه از گزارش پیام خود دست نمیکشند.

صنایع دستی، تجلی گاه بخش قابل ملاحظه ای از هنر وخلاقیت اقوامی است که با این صنایع سر و کار دارند. صنایع دستی، در گذشته، بیش و کم، روایتگر زیبایی و حقیقتی بوده که آدمی همواره در جست و جوی آن است.

توجه به این صنعت در حال حاضر، نه تنها ما رابا گذشته مردمان در هر منطقه پیوند می‌دهد، بلکه در حد مقدور می‌تواند ما را در همان جوّ و محیطی قرار دهد که انسانِ خودرو زده امروز ازآن جدا مانده است.

اشتغال به هنرهای دستی، در تعداد زیادی از بیماران روحی، سبب شده که آنان از یکنواختی، روزمرگی و فکر و خیال های پوچی که بیشتر به بیماری شان دامن می‌زند، دست بکشند و با سرگرم شدن، روحیه ای شاداب و سرزنده به دست آورند.در واقع لطافت بخشی این هنرها، موجب اینکار می‌شود.

لطافت، از معقولات درک کردنی است، نه وصف کردنی، و هیچ هنری هم چون هنر صنایع دستی، نمی‌تواند عشق به خدا، میهن دوستی، حفظ ارزش های اخلاقی، شور و شوق زندگی، و وارستگی و کمال انسان را انتقال دهد و تداوم بخشد.در حقیقت صنایع دستی، دمیدن روح زیبایی و طراوت به زندگی انسان هاست.روز جهانی صنایع دستی بر شما هنرمند صنعت گر مبارک باشد

هنر اسلامی، جایگاه والایی در جهان هنر دارد و گروه تعداد زیادی از علاقه مندان را به سوی خود کشیده است. در تمامی هنرهای اسلامی، به نحوی روح عرفانی و جنبه های مذهبی متجلی است که همین امر باعث شگفتی صدچندان می‌شود.

صنعت گران اروپایی، از دیرباز به هنر و صنعت اسلامی علاقه مند بوده اند، ولی بتازگی برای الهام گرفتن از هنرهای اسلامی و یادگیری روشهای مورد استفاده آن، تلاش بسیاری انجام داده اند. همین شیفتگی و کنجکاوی در مورد هنرهای اسلامی، سبب شده است که بگویند صنایع دستی ایران، تبلوری است از اعتقادات، باورهای دینی، سنت ها و آداب و رسوم، که مشابه و هم سنگ آن در هیچ کجای این کره خاکی وجود ندارد.

انواع صنایع دستی عبارتند از فرش بافی، منجوق دوزی، منبت کاری، خاتم کاری، فلزکاری، سوزن دوزی، عدد دوزی، گلدوزی، لحاف دوزی، چهل تکه دوزی، قلاب بافی، حاشیه دوزی، سرامیک و سفال سازی، خیاطی، ریسندگی، عروسک سازی، شیشه کاری رنگی، نجاری، کوزه گری، گلیم بافی و جاجیم بافی.

صنایع دستی، پیوند هنر و معنویت ضربه های پی در پی چکش بر بدن بی روح آهن و نقش های حکاکی شده بر روی آن، یا حرکات سریع دستان گلی سفالگر و خلق کوزه های مسی به نام اللّه ، پیامبر و امامان معصوم علیهم السلام ، گوشه هایی از پیوند مبارک هنر و معنویت است.

معنویت، همواره در قبای دین، مذهب، پرستش، نیایش و…، تعالی بخش روح های جست و جوگر بشر بوده و هنر در مسیری متفاوت، ولی هم جهت با معنویت، سیراب کننده اندیشه و خیالات تشنه انسان است. دراین نوع هنر، هنرمند می کوشد با الگوگیری از مضامین معنوی، به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، ادامه دهنده راهی باشد که خداوند از سوی پیامبران یا در کتاب های رهایی بخش، برای سعادت و خوشبختی انسان، پیش روی او قرار داده است.

یکی از خصوصیات صنایع دستی این است که این صنعت حاصل روح ملت ها و آئین فرهنگ ملی کشورهاست که به سادگی با رجوع به آمار صنایع دستی کشورها به روحیه مردم آن کشورها می‌توان پی برد، بنابر این صنایع دستی تنها یک کالا برای مبادله نیست بلکه خصوصیات فرهنگی و ویژگی های اقوام از طریق صنایع دستی مبادله میشود و نوعی ارتباط را ایجاد می کند.

آشنایی با انواع صنایع دستی

از مجموعه تعاریف صنایع دستی، بنظر میرسد تعریف زیر که توسط گروهی از کارشناسان سازمان صنایع دستی ایران ارائه گردیده، دقیق تر و جامع تر باشد؛ چرا که با وضعیت فعلی این صنعت و هنر ارزنده انطباق بیشتری دارد:

صنایع دستی به مجموعه ای از هنرها و صنایع اطلاق میشود که بطور عمده با استفاده از مواد اولیه ی بومی و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید به کمک دست و ابزار دستی محصولاتی ساخته می‌شود که در هر واحد آن ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر سازنده به نحوی تجلی یافته و همین عامل، وجه تمایز اصلی اینگونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه ای می باشد.

ویژگی ها

با توجه به تعریف فوق و سایر تعاریفی که برای صنایع دستی ارائه شد، می‌توان ویژگی های زیر را برای محصولات دست ساخته قایل شد:

1- انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید، توسط دست و ابزار و وسایل دستی، برای تولید هر یک از فراورده های دستی مراحل متعددی طی میشود ولی انجام کلیه ی این مراحل به وسیله ی دست و ابزار و وسایل دستی الزامی نبوده و چنانچه تنها قسمتی از مراحل اساسی تولید به این طریق انجام شود، محصول تولید شده با توجه به مواردی که در تعریف ذکر شد، صنایع دستی محسوب میگردد.

2- حضور مؤثر و خلاق انسان در تولید و شکل بخشیدن به محصولات ساخته شده و امکان ایجاد تنوع و پیاده کردن طرح های مختلف در مرحله ی ساخت اینگونه فراورده ها.

3- تامین قسمت عمده ی مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی.

4- داشتن بار فرهنگی «استفاده از طرح های اصیل، بومی و سنتی».

5- عدم همانندی و تشابه فراورده های تولیدی با یکدیگر.

6- عدم نیاز به سرمایه گذاری زیاد در مقایسه با سایر رشته های صنعت.

7- دارا بودن ارزش افزوده ی زیاد در مقایسه با صنایع دیگر.

8- قابلیت ایجاد و توسعه در مناطق مختلف «شهر، روستا و حتی در جوامع عشایری».

9- قابلیت انتقال تجارب، رموز و فنون تولیدی، سینه به سینه و یا مطابق روش استاد و شاگردی

طبقه بندی

در زمینه ی طبقه بندی صنایع دستی نیز باید گفت که این طبقه بندی به صورت های مختلف از جمله براساس مواد اولیه ی مصرفی یا شیوه و روش ساخت آن میتواند صورت پذیرد. در این جا طبقه بندی انجام شده توسط کارشناسان سازمان صنایع دستی ایران که بطور عمده بر مبنای روش و تکنیک ساخت اینگونه محصولات به عمل آمده است، ذکر میگردد

1- بافته های داری: محصولاتی که به کمک دارهای افقی یا عمودی مستقر در زمین در زمان بافت، تولید می‌شود، بافته های داری محسوب می‌گردند مثل قالی، گلیم، زیلو و نظایر آن.

2- دستبافی:«نساجی سنتی»: فراورده هایی که به کمک دستگاه های ساده و سنتی بافندگی «دستگاه ویژه ی بافت جاجیم، دستگاه دووَردی، دستگاه چهاروردی و ژاکار دستی» تولید میگردد، دستبافی محسوب می‌شود، نظیرجاجیم، زری،ترمه، شال و …

از جمله خصوصیات این رشته از صنایع دستی، این است کهاولاًکلیه مراحل سه گانه بافندگی، ایجاد دهنه کار، پودگذاری و دفتین زدن آلتی است فلزی، دارای دسته ای شبیه شانه که نساجان هنگام بافتن پارچه آنرا در دست گیرند و لای تارها زنند تا انچه بافته شده به هم پیوسته و محکم گردد.

با حرکات دست و پا انجام می‌شود، در ثانی، امکان استفاده از پودهای رنگی به میزان نامحدود و همچنین تنوع طرح بافت با دراختیار داشتن کنترل حرکات وردها میسر می‌گردد که این امر نشانگر حضور مؤثر و خلاق انسان در تولید است.

3- بافتنی:انواع مصنوعاتی که با کمک میل، قلاب و نظیر آن و با الیاف طبیعی تولید می‌شود، جزء بافتنی ها به حساب می‌آید نظیر دستکش، جوراب، کلاه، شال گردن و …

4- روکاری:«رودوزی»: کلیه ی مصنوعاتی که از طریق دوختن نقوش سنتی بر روی پارچه های بدون نقش و یا کشیدن قسمتی از نخ های تار و پود به وجود می‌آید، در گروه « رودوزی» و یا «روکاری» جای دارد. نظیرسوزن دوزی،قلاب دوزی،ملیله دوزی،خوس دوزی،گلابتون دوزی،پته دوزیو …

5- چاپ های سنتی: کلیه پارچه هایی که به وسیله قلم مو، مهر و نظایر آن رنگ آمیزی شده و نقشمی پذیرد جزء چاپ های سنتی به حساب می‌آید مانند چاپقلمکار وچاپکلاقه ای «باتیک».

6- نمدمالی: انواع مصنوعاتی که بر اثر درگیری و متراکم نمودن پشم و کرک در شرایط فنی مناسب از طریق ورز دادن تهیه می‌شوند، جزء گروهنمدمالی می باشند. نظیر کلاه نمدی، پالتوی نمدی، نمد زیرانداز و نمد پادری.

7- سفالگری و سرامیک سازی :به محصولاتی که با استفاده از گل رس و همچنین گل حاصله از سنگ کوارتز و خاک کائولن، به کمک دست و چرخ سفالگری ساخته و سپس پخته میشود، سفال و سرامیک اطلاق می‌شود.

برای تکمیل اشیاء ساخته شده، برحسب سنت و رسوم، روی آن ها نقاشی، کنده کاری و یا نقوش برجسته ایجاد می کنند و از لعاب مناسب برای پوشش سطح اشیاء استفاده می‌گردد. محصولات تولید شده ی این گروه شاملانواع پارچ و لیوان ظروف غذاخوری، گلدان و …می‌باشد.

8- شیشه گری:محصولاتی را که از طریق شکل دادن موادمعدنی ذوب شده نظیر سیلیس و خرده شیشه که با ترکیبی از این دو و با استفاده از روش دمیدن توسط لوله ی مخصوص و با به کارگیری ابزار دستی شامل انبر، قیچی و غیره حاصل می‌شود،شیشه دست ساز مینامند که شامل مراحل تکمیلی و تزئینی، نظیر نقاشی و تراش هم میگردد.

9- تولید فراورده های پوست و چرم: محصولاتی که با استفاده از پوست و چرم دباغی شده به شیوه سنتی تولید می‌گردد، نظیر پوستین، کلاه پوستی،چاروق، محصولات تکمیلی چرمی «نظیر تلفیق چرم با محصولات دستباف» جزء این گروه هستند.

10-ساخت محصولات فلزی وآلیاژ: فراورده هایی که به شیوه سنتی و با استفاده از ابزار دستی و انواع فلزات «مس، نقره، طلا و آهن» و انواع آلیاژها «برنج و ورشو» تولید می‌گردد نظیر انواع ظروف خانگی، چاقو، قندشکن، قلم تراش، قفل و … جزء این گروه می باشند.

11- قلمزنی، مشبک کاری، حکاکی روی فلزات و آلیاژها:هنر– صنعتی است که طی آن طرح ها و نقوش سنتی با استفاده از قلم، چکش و سایر ابزار دستی بر روی اشیاء ساخته شده از فلز با آلیاژ شکل میگیرد.

12- سنگتراشی ، حکاکی روی سنگ و معرق سنگ: شامل مصنوعاتی می‌گردد که مواد اولیه اصلی آنرا انواع سنگ ها نظیر فیروزه، مرمر، یشم، سنگ سیاه، سنگ سفید«آلاباستر» و … تشکیل می‌دهد و به کمک ابزار و وسایل مختلف تراشیده یا حکاکی میشود نظیر انواع ظروف، پایه ی چراغ، قاب عکس، انواع نگین و …

13- خراطی چوب:خراطی، شیوه ای از تولید محصولات چوبی است که طی آن و توسط ابزار و وسایل مختلف و بطور عمده به وسیله دستگاه خراطی، اشیائی نظیر انواع قلیان، گهواره، پایه آباژور و ظروف مختلف ساخته و پرداخته میشود.

14- ریزه کاری و نازک کاری چوب:روشی از ساخت فراورده های چوبی است که طی آن به وسیله ی وسایل نجاری نظیر ارّه، رنده، سوهان، مُغار و … قطعات کوچک چوبی آماده شده به صورت روکش بر روی بدنه ی چوبی چسبانده و تحت فشار شکل گرفته اند و از این طریق انواع شکلات خوری، زیر سیگاری، قاب عکس و نظایر آن تولید و عرضه می‌گردد.

15-منبت کاری، کنده کاری و مشبک کاری چوب:شیوه ای دیگر از تولید محصولات چوبی است که طی آن طرح ها و نقوش سنتی با استفاده از قلم، چکش، مغار و سایر ابزار نجاری بر روی چوب های مرغوب و بادوام شکل می پذیرد.

16- حصیر بافی:منظور از حصیربافی که بامبوبافی، مرواربافی، تِرکه بافی، چم بافی، سبد بافی و چیغ بافی را نیز شامل می‌شود، همان بافت رشته های حاصل از الیاف سلولزی «گیاهی» به کمک دست و ابزار ساده دستی است که طی آن محصولات مختلفی نظیر زیرانداز، سفره ی حصیری، انواع سبد، انواع ظروف و … تولید و عرضه میگردد . در مورد چیغ بافی ذکر این نکته ضروری است که حین بافت، علاوه بر الیاف گیاهی از نخ پشمی رنگ شده نیز برای ایجاد نقوش و طرح های سنتی استفاده میگردد.

17- خاتم سازی:روشی از تولید فراورده های چوبی است که با استفاده از روکش حاصله از به هم چسباندن قطعات کوچک فلزات، استخوان و انواع چوب در اشکال و طرح های سنتی «بیشتر به صورت هندسی» و به کمک ابزار و وسایل مختلف، فراورده هایی نظیر انواع قاب عکس، جاسیگاری، شکلات خوری، میز، صندلی و … ساخته میشود.

18-معرق کاری:ترسیم طرح ها و نقش های سنتی بر روی زمینه ی چوبی یا سرامیک و خالی کردن داخل خطوط طرح ها و پرکردن فضای خالی شده به وسیله قطعات آماده شده ی چوبی، سرامیک، فلزی، صدفی و سنگی را معرق کاری می‌گویند.

19-کاشی گری:صنعتی است با سابقه که طی آن انواع کاشی ها با استفاده از طرح ها و نقش های سنتی برای استفاده در ابنیه ی مذهبی و تاریخی از طریق قالب گیری گِل رُس و پختن آن در کوره ساخته و پرداخته می‌شود.

20- ملیله کاری:منظور ساخت اشیاء مختلف نظیر سرویس چایخوری ، تنگ و همچنین عده ای از زینت آلات با استفاده از مفتول های نقره، طلا و مس و به کمک ابزار و وسایل ساده فلز کاری نظیر حدیده، انبر، قیچی ، کوره مخصوص و … می‌باشد.

21-میناکاری:در این جا مراد، ساخت بدنه فلزی، لعاب کاری، پخت، نقاشی و پخت مجدد اشیاء در کوره می باشد که تمامی این مراحل به کمک ابزار و وسایل ساده با استفاده از طرح های اصیل و سنتی در مرحله ی نقاشی انجام می پذیرد.

22-ساخت اشیاء مستظرفه و هنری:ساخت اشیاء و وسایل ظریفه ای است که در انها عامل هنر به مراتب بیش از فنون تولیدی دخالت دارد و شامل مینیاتورسازی، نقاشی روی صدف، نقاشی روی چرم، پاپیه ماشه و تذهیبمی شود.

23- ساخت زیور آلات:ساخت و تولید انواع جواهرات محلی و همچنین انواع زینت آلات با استفاده از طلا، نقره و انواع آلیاژها می باشد.

24- ساخت سایر فراورده های دستی منظور ساخت سایر محصولات دستی نظیر فیروزه نشانی «فیروزه کوبی» طلاکوبی روی فولاد، انواع عروسک های محلی، تخت کشی گیوه «آجیده و لته یی» و ماسک ، کایت و چترهای تزئینی است که با ابزار و وسایل دستی و با استفاده از طرح های سنتی ساخته و پرداخته می‌شود.

متن درباره روز صنایع دستی | آشنایی با انواع صنایع دستی ایران و سابقه آن