خیز زنجان برای برندسازی صنایع دستی/ مس، چاقو و ملیله ارزآور است

خبرگزاری مهر-گروه استانها: صنایع دستی به عنوان، صنعتی تأثیرگذار در اشتغال‌زایی نقش مهمی در رفع چالش‌ها و همچنین توسعه اقتصادی دارد و می‌تواند در محیط‌های خانگی شهری و روستایی به کمک اقتصاد خانوار بیاید و بخش مهمی از درآمد خانواده هارا تأمین کند .

بی‌شک ایران همواره به‌عنوان کشور تک‌محصولی مطرح بوده و این امر اقتصاد ایران را در برابر تحریم ها و نوسانات قیمت نفت آسیب پذیر کرده است، به گونه ای که ایران در مقاطع مختلف ناگزیر برای برون رفتن از فضای پیش‌آمده در برابر نوسانات قیمت نفت، سیاست های اقتصادی خاص را در پیش گرفته است.

حال مس زنجان با شهرت جهانی می تواند به عنوان صنعتی ارزآور، بخشی هرچند کوچک از تنگناهای اقتصادی کشور را بگشاید. این صنعت در سالهای اخیر رونق مطلوبی داشته و در ویترین فروشگاه های صنایع‌دستی زنجان بعد از پشت سر گذاشتن دوران افول گذشته، روزها اوج خود را سپری می‌کند.

ملیله کاری

از دیگر کارهای دستی بومی زنجان ساخت وسایل نقره‌ای و به ندرت طلائی به صورت ملیله کاری است که در اوایل فقط در زنجان معمول بود ولی در زمان رژیم سابق تعدادی از هنرمندان زنجانی به تهران و اصفهان کوچ کردند و این هنر ظریف را در آن شهرها هم رواج دادند.

ملیله سازی از جمله ظریف ترین رشته های فلزکاری و یکی از برجسته ترین صنایع فلزی ایران است. قدیمی ترین ملیله ایران به روایت اکثر محققان مربوط به سالهای ۵۵۰ تا ۳۳۰ ق.م. (دوره هخامنشی) است. متأسفانه به دلیل آن که اکثر اشیاء ملیله به منظور استفاده مجدد ذوب شده اند, نمونه های زیادی در دسترس نیست و تنها از دوره قاجاریه مقداری سرقلیان, گیره استکان و سینی در اندازه های مختلف باقی مانده است.

چاروق دوزی

چاروق دوزی یکی دیگر از هنرهای دستی است که دستهای ظریف کار هنرمندان زنجانی در تولیدات آن مهارت ویژه‌ای دارند . این چاروقها مشخصاً زنانه بوده و استفاده از آن جنبه تشریفاتی و تفننی دارد.

چاروقی که هم اکنون در زنجان عرضه می شود, به صورت یک صنعت دستی ظریف و تزئینی کاربرد دارد و به کلی با چاروق های قدیمی متفاوت است. چاروق قدیمی زنجان, نوعی پاپوش بوده است که از چرم خام ساخته شده و در روستاها بیشتر مورد استفاده چوپانان قرار می گرفت و اغلب بدون پاشنه بوده و با تسمه هایی به ساق پا پیچیده می شد. در سالهای اخیر در زنجان نوعی چاروق ساخته می شد که رویه آن چرم قرمز رنگی (که دباغان زنجان تهیه می کردند) است و معمولاً هم بدون بند و تسمه بوده و نوکی عقابی و برگشته دارد.

چاقوسازی

صنعت ‹‹ چاقوسازی›› در زنجان سابقه طولانی دارد، ولی بعد، از دوره صفویه است که رونق چشمگیری در این زمینه یافته است. در دوره صفویه استادانی مثل عبدالغفار سکاک بوده اند که در این راه زحمت فراوان کشیده اند، این استاد که پیشوای دینی بوده چاقوسازی نیز می کرده است. از استادانی که از یک قرن پیش بوده اند اطلاع چندان دقیقی در دست نیست، قدر مسلم این استادان چاقوهائی از شاخ گاو، بز و بزکوهی با تیغه فولادی ولی نه چندان ظریف میساخته اند.

صنعت چاقوسازی در زنجان بطور قطع ماحصل عواملی چون موقعیت جغرافیایی و نقش زنجان در جنگهای مختلف تاریخی (قبل از اسلام و بعد از اسلام)، موقعیت سوق‌الجیشی استان نسبت به استانهای همجوار، قرار گرفتن بر سر تمدنهای شرقی، غربی و نزدیکی به فلات مرکزی، فراهم بودن مواد اولیه و معادن غنی آهن و مس است.

چاقو سازی در زنجان که با مهارت خاصی به دست استادان این صنعت ساخته می‌شود با ویژگی‌هایی همچون ظرافت ، تناسب ، تنوع ، قدرت برش و تیغه از شهرت فراوانی بر خوردار است .

از انواع چاقوها می توان چاقوی قلم تراش ، چاقوی کشاورزی و قلمه زنی کاردهای آشپزخانه و چاقوی شکاری و صحرائی ، قمه ، دشنه و قداره را نام برد .

فعالیت بیش از ۱۱ هزار نفر زنجانی در حوزه صنایع دستی استان زنجان

فعالیت بیش از ۱۱ هزار نفر زنجانی در حوزه صنایع دستی استان زنجان فرصتی ارزشمند در زمینه اشتغال‌زایی و رفع مشکل کمبود اشتغال است به گونه‌ای که طی سال‌های اخیر و با سیاست‌های کارشناسی و برنامه ریزی شده توانسته است نقش تأثیرگذاری در این زمینه داشته باشد.

صنعت دستی مس در زنجان به بیش از هزار سال قبل و دوره ساسانیان در زنجان باز می‌گردد و احتمالاً مهم‌ترین مقطع رشد صنایع مس زنجان در دوره سلجوقیان بود که صنعتگران زنجانی برای این اقوام تازه استقرار یافته ترک ظروف مسی با نقش حیوانات اساطیری می‌ساختند.

انواع ظرف مسی مثل تیان، تشت لگن و تاس حمام، روشل، تونگ و پارچ مسی و آفتابه و مخزن سقا خانه مسی بود و ظروف آشپزخانه مثل دیگ‌های بزرگ و کوچک، تیانچه، بادیه، دیزی مسی، آبکش مسی، قابلمه و تابه مسی و ظروف دیگر مسی برای سر سفره و مهمانی مانند بشقاب هشت گوش و گرد و کاسه و پیاله و دوری و کفگیر و ملاقه قاشق مسی و لیوان مسی و پارچ مسی و آفتابه لگن مسی برای شستشوی دست بعد از جمع آوری غذا از سر سفره و نیز مجمه مسی، سینی بادامی گرد و فراشی و مجمه، چای دان، زیر استکان، منقل مسی، پاطیل و انواع سطل‌ها و زیر سیگار مسی و غیره بوده است.

زنجان خاستگاه اصلی صنایع دستی همانند مس، چاقو، چارق و ملیله است

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان با بیان اینکه صنایع‌دستی نقش مهمی در تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی دارد، اظهار کرد: صنایع‌دستی که در قالب صنفی ـ تولیدی و یا حتی در قالب صنعتی کار می‌کنند، نزدیک به ۳۰۰۰ نفر در زنجان از این محل به صورت مستقیم ارتزاق دارند.

ناصر فغفوری در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه چرخه تولید محصولات صنایع دستی در استان زنجان وجود دارد، افزود: فعالیت تولیدات صنایع دستی در زمینه‌های مختلف از جمله فروش، تولید ظروف، ذوب و ... انجام می‌گیرد.

وی با اشاره به اینکه صنایع‌دستی مقوله‌ای است که از طرفی با هویت و ذات مردمان این منطقه عجین شده، یک محصول تولیدی متفاوت بوده و همه نگاه مثبتی به این صنایع دارند، خاطرنشان کرد: بحث اقتصاد مقاومتی نیز به نحوی زنجیره کامل در داخل کشور بوده و عدم وابستگی از مزیت‌های آن به‌شمار می‌رود.

فغفوری افزود: این صنایع هم اشتغال‌زایی بالایی دارد و از طرفی باعث می‌شود بخشی از نیاز مردم به ظروف از بین برود، در نتیجه مانع واردات محصولات مشابه که منجر به خارج شدن ارز از کشور می‌شود، خواهد شد.

صنایع‌دستی، بازوی توانمند اقتصاد مقاومتی است

مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان نیز در این خصوص اظهار کرد: صنایع‌دستی را باید جزو بخش‌هایی دانست که به طور موثر کمک‌حال و بازوی توانمند اقتصاد مقاومتی در برهه‌های مختلف بوده است.

یحیی رحمتی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه یکی از خصوصیات صنایع‌دستی این است که مواد اولیه آن از یک محدوده محل جغرافیای تولید اثر به وجود می‌آید و به همین خاطر آسیب‌پذیری پایینی دارد، افزود: صنایع‌دستی در نوسانات و تکان‌های اقتصادی آسیب کمتری می‌بیند از طرفی فناوری صنایع‌دستی نیز فناوری بومی به‌شمار می‌رود، یعنی از لحاظ فناوری وابسته به مکان دیگری نیست.

وی تصریح کرد: علاوه بر این، صنایع‌دستی یک نوع غرور ملی و منطقه‌ای را به همراه دارد، یعنی برای منطقه جغرافیایی تولید اثر یک اعتماد به نفس خوب را دارد و همه این‌ها قادر است در موضوع تولید، اثرگذار بوده و می‌تواند در حوزه اقتصاد مقاومتی از تعلق‌خاطر افراد برای صیانت و حتی معیشت استفاده کنند. از همه مهم‌تر اینکه صنایع‌دستی هزینه اشتغال خیلی پایینی داشته و می‌توان با کم‌ترین هزینه در این حوزه اشتغال ایجاد کرد.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان ، گریزی به صنعت مس زنجان و آخرین وضعیت صنعتگران در این حوزه زد و اظهار کرد: خوشبختانه هم‌اکنون مس زنجان وضعیت نسبتا مطلوبی دارد، چون رقبای بسیار زیادی داشته و این رقبا هم در حوزه خود محصول و هم به لحاظ کاربری آن مطرح هستند. رقیب دیگری نیز در این عرصه وجود دارد و آن عدم دید کارشناسی در اطلاع‌رسانی است.

رحمتی یادآور شد: در جمع برآیند کلی از وضعیت مس زنجان رضایت‌بخش است و این در حالی است که از ۱۸ صنعتگر در این عرصه در سال ۸۹، به بیش از ۹۵۰ صنعتگر در اواخر سال گذشته رسیده‌ایم که رشد بسیار خوبی است.

فروش صنایع‌دستی مس زنجان در سایر شهرها

مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان در ادامه با اشاره به اینکه فروش صنایع‌دستی مس زنجان در سایر شهرها با برندی دیگر، هم حسن است و هم در صورت مدیریت نشدن عیب، افزود: بعضی از شهرها حتی اگر می‌خواهند مس خود را خوب بفروشند به اسم مس زنجان به فروش می‌رسانند و این نشان از اعتمادی است که صنعتگران زنجانی هم از بابت کیفیت تولید و هم از جهت خلوص مواد در بازار به‌وجود آورده‌اند.

وی در این خصوص ادامه داد: ولی اگر جنس نامرغوب به اسم زنجان به فروش برسد، ضربه‌ای که به این صنعت وارد می‌کند، غیرقابل جبران خواهد بود، به همین خاطر بحث برندسازی از رویکردهای اصلی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان در حوزه صنایع‌دستی به‌شمار می‌رود و در همین راستا سال گذشته به سمت طراحی برند حرکت کردیم.

در سال ۹۲ تعداد ۷۶ باب مغازه صنایع‌دستی در زنجان داشتیم که امروز این تعداد به ۳۸۷ مغازه رسیده استمدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان همچنین با اشاره به اینکه در سال ۹۲ تعداد ۷۶ باب مغازه صنایع‌دستی در زنجان داشتیم که امروز این تعداد به ۳۸۷ مغازه رسیده است، گفت: این بدان معنی است که این صنعت در معیشت شهر و اقتصاد شهری تاثیر مستقیم دارد، به تعبیری دیگر می‌توان به صراحت اظهار کرد که تکه‌های پازل صنایع‌دستی با پازل گردشگری تکمیل می‌شود؛ چرا که محصولات عرضه شده در مغازه‌های صنایع‌دستی فقط برای شهر زنجان نیست و به طور حتم مراجعه‌کننده خارجی هم داریم که نسبتا هم راضی‌کننده است.

رحمتی در خصوص جایگاه صنعت مس زنجان یادآور شد: در حال حاضر مس زنجان رتبه اول تولیدات صنایع‌دستی فلزی را در کشور به خود اختصاص داده است. از طرفی ملیله نیز جزو رشته‌های صنایع‌دستی اشتغال‌زا است ولی کمی در حوزه بازار با مشکل مواجه هستیم که جا دارد بیشتر در این زمینه کار کنیم که آن هم مربوط به بحث تطابق محصولات با نیاز مشتری است. چاروق هم به دلیل تزئینی بودن، هنوز نتوانسته است به جایگاه واقعی خود دست یابد.

افزایش تنوع در تولید محصولات صنایع‌دستی استان زنجان

سرپرست معاونت صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استانزنجان هم از افزایش تنوع در تولید محصولات صنایع‌دستی استان خبر داد و گفت: روازنه ۱۶ تن ظروف مسی در کارگاه های صنعتی و سنتی زنجان تولید می شود.

الناز خدایی‌فرد در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه در کل کشور سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری دارای ۲۴ دسته کلی است که شامل ۳۷۰ رشته صنایع‌دستی مصوب با کدرشته است، افزود: از این تعداد ۸۰ رشته صنایع‌دستی در استان زنجان فعالیت می‌کند که ۴ الی ۵ رشته شاخص در این زمینه داریم که بومی زنجان بوده و شامل چاقو، ملیله، مس، چاروق و گلیم است.

سال ۹۶، سال طلایی مس و چاقوی استان زنجان بوده و عید امسال نیز بر اساس بررسی‌هایی که انجام شده است، نسبت تولید و فروش چاقو و مس ۶۰ به ۴۰ بوده استوی به نقش صنایع‌دستی در تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی اشاره و تصریح کرد: در سال ۹۶، سال طلایی مس و چاقوی استان زنجان را شاهد بودیم و عید امسال نیز بر اساس بررسی‌هایی که انجام شده است، نسبت تولید و فروش چاقو و مس ۶۰ به ۴۰ بود، این در حالی است که همیشه در سال‌های گذشته چاقو رتبه اول را هم در تولید و هم در فروش داشت، ولی عید امسال مس در این زمینه پیشی گرفت.

این مسئول با اشاره به اینکه می‌توان گفت که در حال حاضر مس دوران شکوفایی خود را پشت سر می‌گذارد، اظهار کرد: خوشبختانه بعد از پشت سر گداشتن مشکلاتی در این زمینه، امروز شاهد جذب سرمایه‌گذار در این بخش هستیم، در نتیجه تداوم این امر تاثیرات فرهنگی هم به دنبال داشت و باعث شد مردم از حوزه محصولات صنایع‌دستی استقبال کنند.

خدایی‌فرد با بیان اینکه امروز استقبال مردم از مس هم به جهت مزیتی که برای سلامت انسان دارد و سایر مسائل، بیش از گذشته بوده و بسیاری از مسائل دست به دست هم داد تا دوباره مس به خانه‌های مردم بازگردد، ادامه داد: صنعت‌گران این حوزه هم افراد باهوشی بودند و از اتفاقی که در دهه ۶۰ و ۷۰ برای‌شان افتاده بود، درس گرفتند و هر روز به محصولات خود تنوع دادند.

وی افزود: امروز تنوع تولید محصولات صنایع‌دستی بسیار بالا است و در حال حاضر در استان زنجان صنعت‌گرانی را سراغ داریم که هر هفته دو نوع محصول جدید تولید می‌کنند و این بدان معنی است که هنرمندان ما به این مهم اشرافیت دارند که باید بازار را با خلاقیت‌شان، با طرح‌های جدیدشان و نوآوری‌شان به‌روز و شکوفا نگه دارند. از طرفی مس در حوره تزئینات رشد زیادی داشته است و مردم تمایل زیادی به این صنعت پیدا کرده‌اند.

هم‌اکنون ۱۵ کارگاه بزرگ صنایع‌دستی مس در استان زنجان داریم که به طور متوسط حدود ۴۰ نفر در آن مشغول به کار هستندسرپرست معاونت صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان با بیان اینکه هم‌اکنون ۱۵ کارگاه بزرگ صنایع‌دستی مس در استان زنجان داریم که به طور متوسط حدود ۴۰ نفر در آن مشغول به کار هستند، گفت: این نشان‌ می دهد که اهدافی که در حوزه اقتصاد مقاومتی داشتیم در کارگاه‌های مس زنجان به عینه خود را نشان می‌دهد. در حال حاضر کارگاه‌های متوسط ما تولیدی در حدود یک تن در روز دارند و سرجمع روزانه ۱۵ تن محصولات مس تولید می‌کنند و این تولید یک حجم بالا بوده و به مرحله صادرات رسیده است.

وی پایین بودن سرانه ایجاد اشتغال و به وجود آمدن اشتغال پایدار را از مزیت‌های صنعت مس زنجان دانست و تصریح کرد: امیدواریم مشکلاتی که امروز در حوزه ارز با آن مواجه بوده و اتفاقاتی که در نوسانات نرخ ارز در حال رخ دادن است، باعث شده تا در زمینه تامین مواد اولیه دچار مشکل شویم، برطرف شده و کماکان روزهای شکوفایی مس را داشته باشیم.

سرپرست معاونت صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان یادآور شد: سال ۹۶ برای چاقوسازان زنجان هم سال خوبی بود و محصولات‌شان فروش خوبی داشت، هر چند صنعت‌گران این عرصه نیز درگیر کمبود مواد اولیه هستند، با این وجود تولیدکنندگان چاقوی زنجان فعال‌اند. تقریبا ۵ درصد چاقوی کشور ایرانی است که سهم استان زنجان از این ۵ درصد ۳.۵ است و امیدواریم در آینده نزدیک این سهم را افزایش دهیم.

خدایی فر در خصوص بیمه فعالان صنایع‌دستی استان زنجان نیز خاطرنشان کرد: هم‌اکنون ۱۳۰۰ نفر بیمه شده در این حوزه داریم و منتظر تصمیم دولت در این زمینه هستیم.

استاد صنعت مسگری استان زنجان نیز گفت: صادرات شمش مس از طریق کشور عراق به ترکیه باعث بالا رفتن قیمت این فلز شده و مشکلاتی را برای فعالان صنعت مس استان زنجان ایجاد کرده است.

جعفر ارتیشه دار افزود: وضعیت مواد اولیه مس هر روز بدتر می شود و برخی سود جویایان با فعالیت های خود باعث گران شدن قیمت مس می شوند به نوعی که فعالان صنعت مسگری برای خرید شمش و ورق مس با مشکل موجه می شوند.

وی تاکید کرد: تداوم وضع موجود در زمینه صادرات شمش و ورق مس، باعث تعطیلی کارگاه های تولید صنایع دستی رشته مس و صنایع وابسته خواهد شد و اشتغال بیش از ۲ هزار نفر فعالان این صنعت را به خطر خواهد انداخت.

احیای مجدد صنعت مسگری در استان زنجان به نوعی تقاضا در سطح استان و خارج از استان را افزایش داده و موجب بالا رفتن میزان عرضه این محصول شدوی با بیان اینکه از سال طی سال های اخیر شاهد روند روبه رشد در زمینه بازار تقاضا برای محصولات مسی هستیم، ادامه داد: از سال ۹۲ شاهد احیای مجدد صنعت مسگری در استان زنجان هستیم به نوعی که وجود بازاری تقاضا در سطح استان و خارج از استان باعث افزایش عرضه این محصول صنایع دستی در استان شد.

ارتیشه دار افزود: در حال حاضر با توسعه صنعت مسگری در زنجان، شادهد ورود جوانان برای یادگیری و فعالیت در این صنعت هستیم.

این فعال صنایع دستی استان زنجان با بیان اینکه صنعت مس به عنوان یک رشته ریشه دار از گذشتگان برای وی به یادگار مانده است قدمت ساخت ظروف مسی و مسگری در زنجان را ۳۰۰ تا ۴۰۰ سال عنوان کرد و گفت: متاسفانه از اواخر سال ۶۸ به دلیل برخی تبلیغات سوء و غلط توسط عده ای ناآگاه صنعت مسگری در زنجان با افوال ۲۰ ساله مواجه شد.

ارتیشه دار ظرافت و هنرمندی به کار رفته در تولیدات ظروف مسی زنجان را زبانزده در ایران و جهان عنوان کرد و گفت: تنوع و ظرافت در ساخت ظروف و نقوش به کار رفته در این تولیدات همواره زبانزد بوده است.

وی بر لزوم حمایت مسئولین و توجه به وضعیت بیمه ای صنعتگران مسگری تاکید کرد و افزود: سازمانهای بیمه گر تعامل خوبی با اتحادیه مسگری داشته باشند.

بی شک توجه به حوزه صنایع دستی، بخصوص صنایع دستی که دارای چرخه تولید بومی هستند می تواند نقش مهمی در زمینه اشتغالزایی و همچنین تحقق شعار اقتصاد مقاومتی داشته باشد.به گونه ای که رفع چالش های فرا روی توسعه صنایع دستی نقش تاثیرگذار صنایع دستی را می تواند بیش از پیش در اقتصاد و فرایند رو به رشد جامعه نشان دهد.