کتابت قرآن، میراث جاودان
ماه نزول پر برکت قرآن و کلام جاودانه خداوند برای بشریت را پشت سر گذاشتیم. بیش از ١٤ قرن است که این کلام الهی با بشر از راه رستگاری و نجات سخن میگوید و پس از گذشت سالیان بیهیچ تغییری به ما رسیده است و جانهای شیفتگان و تشنگان حقیقت را زنده میکند. شیفتگان بسیاری که در پرتو قرآن درهای معرفت را به روی خود گشودهاند و راه حقیقت را به جامعه نشان...
شفقنا- اشرف بروجردی در نوشتاری با عنوان کتابت قرآن، میراث جاودان در روزنامه شرق نوشت، ماه نزول پر برکت قرآن و کلام جاودانه خداوند برای بشریت را پشت سر گذاشتیم. بیش از ١۴ قرن است که این کلام الهی با بشر از راه رستگاری و نجات سخن میگوید و پس از گذشت سالیان بیهیچ تغییری به ما رسیده است و جانهای شیفتگان و تشنگان حقیقت را زنده میکند. شیفتگان بسیاری که در پرتو قرآن درهای معرفت را به روی خود گشودهاند و راه حقیقت را به جامعه نشان دادهاند. بنابر این حفاظت از این بزرگترین میراث الهی نزد بشر چه در انتقال فهم صحیح از قرآن و چه در حفاظت از متن آن رسالت بزرگی است. در تاریخ اسلام، عالمین و حافظین قرآنی قرآنهای دستنویس بسیاری نگاشتهاند و نه صرفا به عنوان نوعی کتابت و حفاظت، بلکه به مثابه نوعی مراقبه و سلوک معنوی، سالها عمر خویش را بر سر آن گذاشتهاند و مصداق لایمسه الا المطهرون بودهاند. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به عنوان نهاد مرجع گردآوری و حفاظت از آثار خطی و چاپی ایران یکی از مهمترین پایگاههای حفظ این میراث گرانقدر است. به راستی چرا امروز هنوز هم به حفظ نسخههای خطی قرآن نیازمندیم؟ قرآنهای خطی، دست کم از دولحاظ، ارزش بسیاری دارند. وجه نخست، اهمیت هنری-تاریخی این آثار است، قرآن کریم نقش مهمی در شکلگیری هنر اسلامی و به ویژه هنر کتاب آرایی در ایران داشته است و کتابت قرآن منبع الهام هنر خوشنویسی و تذهیب است و از این رو نسخههای خطی قرآن جزو بینظیرترین آثار هنری دوران اسلامی به شمار میآیند و به مانند هر اثر هنری دیگر، بخشی از تاریخ هنر و گویای سیر تاریخی هنر ایرانند و میتوانند حلقههای مفقوده تاریخ هنر را رمز گشایی کنند. وجه پر اهمیتتر و اساسیتر قرآنهای خطی، همان رسالتی است که کاتبان قرآن بر دوش داشتهاند، یعنی اثبات اصالت قرآن.
قرآن بنابر وعده الهی، از دستبردهای تاریخی مبراست (انا له لحافظون) اما در طول تاریخ اسلام بارها شائبه تحریف قرآن مطرح شده است و امروز تنها به واسطه تلاشهای علمی نسخهشناسان و کشف نسخههایی از سدههای آغازین اسلام، میتوان اثبات کرد که در قرآن کلمهای تغییر نکرده است و فقط رسمالخط بوده است که در بستر زمان تغییراتی به خود دیده است. بنابراین قرآنهای خطی هم از حیث تاریخ کتابت و اثبات اصالت قرآن و هم در بررسی علوم قرآنی حائز اهمیتاند. گنجینه نسخ خطی قرآنی کتابخانه ملی ایران، پژوهشگران بسیاری را از سراسر دنیا با انگیزههای دینی، پژوهشی و هنری به اینجا کشیده است. در این گنجینه آثار فاخری وجود دارند، برای مثال قرآن هشت ضلعی که در سال گذشته به مجموعه کتابخانه ملی اضافه شد، به مانند یک تابلوی هنری است و در دوران فترت میان استیلای مغول تا آغاز حکومت صفوی (رمضان ٧٨۴ ق.) توسط یکی از حافظین قرآن نگاشته شده است؛ این قرآن قدیمیترین قرآن هشت ضلعی تا بدین حد کوچک در دنیاست که قطر آن تنها ٣/٢ سانتیمتر است و با این وجود به نقوش مرصّع و مذّهب آراسته شده و آیات در آن به خوبی از یکدیگر متمایزند. کوچکی و زیبایی هنری این اثر، با وجود دشواریهای بسیار در صنع آن، گویای عشق وافر کاتب به کلام الهی است. در گذشته نیز نسخههای بسیار منحصر به فردی در کتابخانه ملی خریداری شده است؛ قرآن قزوینی یکی از بارزترین این نسخههاست. این قرآن که در دوران قاجار (١٢١٩ق) نگاشته شده، برجستگی خاصی از حیث کتابت و صفحه آرایی دارد و تنها قرآن دنیاست که به تعداد هر دو صفحه یک طرح تذهیب متفاوت در آن خلق شده است و بدین سبب یک اثر برجسته هنری به شمار میرود. سازمان اسناد و کتابخانه ملی در حال حاضر، چاپ نسخهای از این قرآن را در دستور کار دارد و کمک یکی از علاقهمندان به میراث ایرانی- اسلامی و از برجستهترین کلکسیونرهای نسخ خطی ایرانی، به زودی در آلمان به چاپ خواهد رسید. قدیمیترین قرآنهای مجموعه خطی کتابخانه ملی، چندین برگ قرآن به خط کوفی است که در قرن سوم روی پوست نگاشته شده و اهمیت دینی آنها به دلیل قدمتشان برای قرآنپژوهان بسیار زیاد است. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در سالهای اخیر توجه ویژهای به گردآوری انواع نسخ و به ویژه نسخ قرآن و تفسیر با توجه به استانداردهای حرفهای مرمت و نگهداری داشته است و انشاءالله به زودی قرآنهای منحصر به فرد و کمنظیر دیگری را نیز خریداری خواهد کرد. امیدواریم این اقدامات مورد توجه پژوهشگران و قرآنپژوهان داخلی و خارجی قرار گرفته، تا ارزش این سرمایههای دینی و ملی دو چندان شود.