علائم اولیه بیماری ام اس، کدام زنان در خطرند؟

این‌همه از ام‌اس می‌شنویم و می‌دانیم که مثلا فلان فرد مشهور ام‌اس دارد و‌... اما آیا می‌دانیم که اصلا ام‌اس چه بیماری است و چطور به وجود می‌آید؟ مسلما در هر زمینه‌ای آگاهی داشتن و پیشگیری، مهم‌ترین عامل برای حفظ سلامت است. درمورد ام‌اس هم همین‌طور است. وقتی بدانیم چه چیزهایی خطر ابتلا به این بیماری را بیشتر می‌کند، برای پیشگیری چه باید کرد و آیا درمانی برای آن وجود دارد یا نه، بهتر می‌توان خود را مجهز کرد.
ام‌اس چیست؟
بیماری ام‌اس یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی، سلول‌های عصبی را عنوان عامل بیگانه شناسایی کرده و آن را تخریب می‌کند. یعنی به‌جای ویروس‌ها و عوامل بیگانه با سلول‌های بدن مقابله و آنها را تخریب می‌کند. در حقیقت ام‌اس نوعی بیماری اعصاب مرکزی است که می‌تواند هر عضوی از بدن را درگیر کند و علائم آن از اختلالات حرکتی تا اختلال در گفتار متغیر است. در بیماری ام‌اس گلبول‌های سفید که نقش دفاع از بدن را برعهده دارند به دلایل نامشخصی به غلاف‌های عصبی سیستم عصب مرکزی به‌جای یک عامل بیگانه حمله‌ور شده و بیماری آغاز می‌شود.

علائم اولیه ام‌اس را بشناسید
این بیماری در مراحل اولیه نشانه‌هایی دارد که با درنظر گرفتن این نشانه‌ها می‌توان به ابتلای آن پی برد. یکی از اولین نشانه‌های بیماری ام‌اس سوزش دست و پاست که در یک سمت بدن یا هر دو دست و هر دو پا بروز می‌یابد. این نشانه به شکل سوزن سوزن شدن، یخ کردن و گزگز شدن خود را نشان می‌دهد که چند روز ادامه می‌یابد. تاری دید در بیماری ام‌اس هم یکی از اولین نشانه‌هاست که در آن یک چشم به‌طور تدریجی بینایی خود را از دست می‌دهد و همراه با درد است؛ یعنی وقتی فرد چشم خود را حرکت می‌دهد دچار درد می‌شود. تاری دید که در یک چشم ایجاد می‌شود به‌تدریج افزایش می‌یابد تا جایی که ممکن است شخص بعد از مدتی با آن چشم کلا نبیند.
این علامت چند روز تا چند هفته ممکن است طول بکشد و بعد از این مدت بهبودی حاصل شود. علامت بعدی بیماری ام‌اس در مراحل اولیه ضعف اندام‌ها و کاهش قدرت اندام‌هاست. فرد احساس می‌کند، نمی‌تواند از پله بالا برود یا احساس ناتوانی در پاها می‌کند. به‌علاوه ضعف در یک طرف بدن که به‌تدریج هم این ناتوانی‌ها بیشتر و بیشتر می‌شود. عدم تعادل هم یک نشانه بسیار مهم در شروع بیماری ام‌اس است. به این شکل که فرد نمی‌تواند تعادل خود را در حالت ایستاده حفظ کند، زمین می‌خورد یا نمی‌تواند صاف راه برود. این علامت لحظه‌ای ‌نیست و تا روزها طول می‌کشد.

علائم چقدر باید طول بکشد؟
تاکید می‌کنیم که هر علامتی در بیماری ام‌اس حداقل باید 24‌ساعت به طول بینجامد. این علامت‌ها را با یک یا دو بار وقوع نمی‌توان به ام‌اس نسبت داد. مثلا کسی که در نشستن و برخاستن یکباره دچار تاری دید می‌شود، یک‌بار نمی‌تواند تعادل خود را حفظ کند و زمین می‌خورد یا مثلا در یک روز که خسته است احساس ضعف در اندام‌های خود می‌کند، نباید نگران ام‌اس باشد. این علامت‌ها باید به‌تدریج زیاد شود و حداقل 24‌ساعت تا چند روز ادامه پیدا کند که آن‌را به‌عنوان علامت بیماری ام‌اس بپذیریم.

این نکته را فراموش نکنید
حدود 20درصد بیماران مبتلا به ام‌اس دچار ناتوانی یا در مراحل پیشرفته ممکن است دچار فلج شوند. در بقیه موارد که خفیف‌تر بوده و بیماری کنترل می‌شود علائم خفیف‌تر بوده و فرد را ناتوان نمی‌کند. یکی از دلایل اینکه معمولا فرد دیر متوجه بیماری خود می‌شود هم همین است که علائم خفیف بوده و فرد را ناتوان نمی‌کند. بیماری ام‌اس این‌طور است که تا آخر عمر همراه بیمار است اما ناتوانی فقط در موارد کمی اتفاق می‌افتد. مرگ به علت خود بیماری ام‌اس حدود 12درصد است و این‌طور نیست که افراد مبتلا به ام‌اس به‌دلیل خود بیماری ام‌اس فوت کنند.

چرا ام اس می گیریم؟
بیماری ام‌اس را شناخته‌ایم اما علت این بیماری نامشخص است و هنوز به‌طور دقیق مشخص نیست که چه چیزی این بیماری را به‌وجود می‌آورد. دلیل اینکه چرا یک نفر به ام‌اس مبتلا می‌شود اما دیگری این بیماری را ندارد، مشخص نیست. برخی مردم تصور می‌کنند استرس، عصبانیت، فشارهای روانی یا خستگی ممکن است در بروز ام‌اس موثر باشند اما باید بگوییم این تاثیرات هنوز به‌طور علمی ثابت نشده‌اند. در‌مورد تاثیر استرس بر ام‌اس سال‌ها تحقیق شد که ببینیم آیا استرس می‌تواند باعث بروز بیماری ام‌اس شود یا نه؟ که در این تحقیق مشخص شد استرس و کار سخت نمی‌تواند شخصی را به ام‌اس مبتلا کند. برخی پژوهشگران می‌گویند مصرف بیش از حد نمک ممکن است مقصر اصلی در افزایش میزان بیماری‌های خودایمنی مانند ام‌اس باشد.
به گفته این گروه مصرف رژیم‌های غذایی پرنمک باعث افزایش نوعی از سلول‌های ایمنی می‌شود که با بیماری خودایمنی مرتبط هستند. بررسی این دانشمندان نشان داد موش‌هایی که مهندسی ژنتیک شده بودند تا به ام‌‌اس دچار شوند، هنگامی که رژیم غذایی پرنمک را می‌خوردند نسبت به موش‌هایی که میزان دریافت نمک‌شان متعادل بود، وضعیت بسیار بدتری پیدا می‌کردند. این یافته‌ها بیانگر آن است که نمک ممکن است در ایجاد بیماری‌های خودایمنی مانند ام‌‌اس و دیابت نوع یک در افراد مستعد از لحاظ ژنتیک نقش داشته باشد.

درمان ام‌اس چیست؟
خوشبختانه این بیماری در کشور ما شیوع زیادی ندارد و این بیماری مربوط به کشورهای اروپایی است. درمان خاصی برای بیماری ام‌اس وجود ندارد و این بیماری تا پایان عمر با فرد هست، تنها کاری که می‌توان انجام داد این است که روند پیشرفت بیماری را کنترل کنیم. فرد مبتلا به ام‌اس با مراقبت‌ها و کنترل‌هایی که انجام می‌شود، می‌تواند یک زندگی طبیعی داشته باشد. داروهایی برای درمان و کنترل این بیماری وجود دارد که از بروز حملات بعدی جلوگیری می‌کند. این داروها حتما باید مصرف شوند. به‌علاوه برای هرکدام از مشکلاتی که همراه با ام‌اس ایجاد می‌شود دارو وجود دارد، مثلا برای خستگی شدید، گز گز شدن بدن، تکرر ادرار، سفتی و درد دست و پا، تاری دید و... داروهایی برای درمان وجود دارد که این علائم را از بین می‌برد.
دختران چاق 8برابر بیشتر ام‌اس می‌گیرند!
هنوز معلوم نیست که دقیقا چه عاملی باعث ایجاد بیماری ام‌اس می‌شود. دلایلی که برای ایجاد این بیماری نام برده می‌شوند ویروس، نقص ژن یا هر دو باهم به همراه عوامل محیطی مانند استرس و آلودگی هوا و داشتن سابقه خانوادگی این بیماری است. نتایج تحقیقات جدید حاکی از آن است که چاقی امکان بروز بیماری ام‌اس در کودکان و دختران نوجوان را افزایش می‌دهد. براساس این تحقیقات، بروز بیماری ام‌اس در میان دختران چاق حدود 1/8 برابر بیش از دختران با وزن طبیعی است. اگرچه ابتلا به ام‌اس در اطفال پدیده‌ای نادر است اما این مطالعه نشان می‌دهد که والدین یا مراقبان کودکان و نوجوانان بسیار چاق باید به علائمی مانند سوزن‌سوزن شدن انگشتان، بی‌حسی یا ضعف اندام توجه کنند.

چه کسانی بیشتر در معرض خطرند؟
اداره آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران اعلام کرده است افرادی که از نظر ژنتیکی دارای طبع سردی هستند و به‌طور مداوم از غذاهای سرد استفاده می‌کنند بیشتر در معرض ابتلا به بیماری ام‌اس قرار می‌گیرند. برخی دیگر از تحقیقات حاکی از آن است که افرادی که علاقه زیادی به خوردن ترشی، سرکه، تمبرهندی و قره‌قروت دارند، درصورت مصرف بی‌رویه این مواد غذایی در‌معرض ابتلا به ام‌اس قرار می‌گیرند.
همچنین وضعیت روحی و روانی فرد، یکی از پیش‌زمینه‌های بروز بیماری ام‌اس به‌شمار می‌رود بنابراین افراد زودرنج و حساس باید تلاش کنند تفسیر خود از موقعیت‌های اجتماعی را به‌گونه‌ای تغییر دهند تا کمترین فشار روانی بر آنان وارد شود. کمبود ویتامین 12‌B و D از دیگر عوامل ایجاد‌کننده بیماری ام‌اس عنوان می‌شود. هم‌اکنون نیز تحقیقی در دانشگاه علوم‌پزشکی تهران در رابطه با ارتباط مصرف شیرمادر و بیماری ام‌اس در حال انجام است.

بیماری ام اس یا اسکلروز چندگانه چیست؟
اسکلروز چندگانه یا بیماری ام اس، یک بیماری پیش‌رونده است که به‌واسطهی اشتباه در عملکرد سیستم ایمنی بدن به‌وجود میآید. این یعنی سیستم ایمنی که وظیفه‌اش سالم نگه‌داشتن بدن شماست، اشتباها به قسمت‌هایی از بدن‌تان که برای عملکرد روزمره حیاتی هستند، حمله میکند. در این حمله، پوشش‌های محافظ سلول‌های عصبی آسیب میبینند و عملکرد مغز و نخاع دچار اختلال میشود.
بیماری ام اس یک بیماری با علائم غیرقابل پیش‌بینی است که شدت آن علائم در افراد مختلف، متفاوت است. مثلا برخی از افراد مبتلا به ام اس، به خستگی و بیحسی دچار میشوند اما در موارد شدیدتر فرد ممکن است فلج شود، بیناییاش را از دست بدهد و عملکرد مغزش کاهش یابد. در ادامه با علائم اولیهی متداول اسکلروز چندگانه یا ام اس آشنا میشوید.

علائم ام اس یا اسکلروز چندگانه
۱. مشکلات بینایی
مشکلات بینایی یکی از شایع‌ترین علائم ام اس هستند. التهاب بر عصب بینایی تأثیر میگذارد و در دید مرکزی اختلال ایجاد میکند. این امر میتواند به تاری دید، دوبینی یا از دست دادن بینایی منجر شود.
شما ممکن است بلافاصله متوجه مشکلات بیناییتان نشوید، چون آسیب‌های وارده به بینایی ممکن است آهسته و تدریجی باشند. همچنین ممکن است هنگامی که به بالا یا به یک سمت نگاه میکنید، احساس درد کنید. راه‌های مختلفی برای مقابله با تغییرات بینایی مرتبط با ام اس وجود دارد.

۲. مورمور شدن و بیحسی
مورمور شدن و بیحسی یکی دیگر از علائم ام اس است. ام اس بر اعصاب مغز و نخاع (مرکز پیام بدن) تأثیر میگذارد. این بدان معناست که ممکن است سیگنال‌های ضدونقیضی در سراسر بدن ارسال شوند و گاهیاوقات هم هیچ سیگنالی فرستاده نشود. این امر به بیحسی منجر میشود. مورمور شدن و بیحسی، یکی از شایع‌ترین علائم هشداردهندهی ام اس است. جاهایی که بیشتر دچار بیحسی میشوند، عبارتند از صورت، بازوها، پاها و انگشتان.
۳. درد و گرفتگی عضلات
درد مزمن و گرفتگیهای غیرارادی عضلات نیز در بیماری ام اس متداول هستند. به گفتهی انجمن ملی ام اس، یک مطالعه نشان داد نیمی از افراد مبتلا به ام اس دچار درد مزمن هستند. سفتی عضلانی یا گرفتگیهای عضلانی (اسپاستیسیت) نیز علائم شایعی هستند. شما ممکن است سفتی عضلات یا مفاصل و همچنین حرکات ناگهانی، دردناک و غیرقابل‌کنترل اندام‌ها را نیز تجربه کنید. پاها بیشتر از سایر اندام‌ها تحت تأثیر ام اس قرار میگیرند اما درد پشت نیز متداول است.
۴. خستگی و ضعف
حدود ۸۰ درصد از افراد در مراحل اولیهی ام اس دچار خستگی و ضعف بدون علت میشوند. خستگی مزمن زمانی اتفاق میافتد که اعصاب موجود در ستون فقرات تخریب میشوند. این خستگی معمولا به‌طور ناگهانی ظاهر میشود و برطرف شدن آن چندین هفته طول میکشد. این ضعف در ابتدا بیشتر در پاها مشهود است.
۵. مشکلات تعادل و سرگیجه
سرگیجه و مشکلات مربوط به هماهنگی و تعادل میتوانند تحرک فرد مبتلا به بیماری ام اس را کاهش بدهند. پزشک‌تان ممکن است اینها را مشکلات مربوط به طرز راه رفتن (اختلال gait) بنامد. افراد مبتلا به ام اس اغلب احساس گیجی و سبکیسر میکنند یا حس میکنند دنیا دور سرشان میچرخد (دَوَران سر). این علائم معمولا هنگامی اتفاق میافتند که فرد از جایش بلند میشود.
۶. اختلال در عملکرد مثانه و روده
اختلال در عملکرد مثانه، علامت دیگری است که حدود ۸۰ درصد از افراد مبتلا به ام اس را درگیر میکند. این اختلال میتواند شامل تکرر ادرار، نیاز فوری به دفع ادرار یا ناتوانی در نگه‌داشتن ادرار باشد. علائم مرتبط با ادرار، اغلب قابل‌کنترل هستند. برخی از افراد مبتلا به ام اس نیز به یبوست و اسهال دچار میشوند یا کنترل روده‌شان را از دست میدهند و دچار بیاختیاری مدفوع میشوند.
۷. اختلال در عملکرد جنسی
برانگیختگی جنسی نیز میتواند یکی دیگر از مشکلات افراد مبتلا به ام اس باشد. اختلال در عملکرد جنسی از سیستم عصبی مرکزی آغاز میشود؛ یعنی جایی که ام اس به آن حمله میکند.
۸. مشکلات شناختی
حدود نیمی از افراد مبتلا به بیماری ام اس، به نوعی در عملکرد شناختیشان دچار مشکل میشوند و ممکن است موارد زیر را تجربه کنند:
- مشکلات حافظه؛
- فراخنای توجه کوتاه (فراخنا: مدت زمانی که شخص میتواند روی فعالیتی تمرکز کند)؛
- مشکلات گفتاری؛
- اِشکال در سازماندهی ذهنی.
افسردگی و سایر مشکلات سلامت عاطفی نیز متداول هستند.
۹. تغییر در سلامت عاطفی
افسردگی عمده (ماژور) در میان افراد مبتلا به ام اس متداول است. فشارهای ناشی از ام اس میتواند به تحریک‌پذیری، نوسانات خُلقی و وضعیتی به نام بیثباتی عاطفی نیز منجر شود. بیثباتی عاطفی شامل حمله‌های خنده و گریهی غیرقابل‌کنترل است. مقابله با علائم ام اس به همراه مشکلات مربوط به خانواده و … میتواند افسردگی و سایر اختلالات عاطفی را چالش‌برانگیزتر کند.

سایر علائم ام اس
همهی افراد مبتلا به ام اس، علائم مشابهی ندارند. ممکن است علائم مختلفی در هنگام عود یا حملات ام اس ظاهر شوند. علاوه بر نشانه‌های ذکر شده در بالا، سایر علائم ام اس عبارتند از:
- از دست دادن شنوایی؛
- تشنج؛
- لرزش غیرقابل‌کنترل؛
- مشکلات تنفسی؛
- لکنت زبان؛
- اِشکال در بلع غذا.

آیا بیماری ام اس ارثی است؟
ام اس لزوما ارثی نیست اما به گفتهی انجمن ملی ام اس، اگر یکی از اعضای خانواده یا اقوام نزدیک شما ام اس داشته باشند، احتمال ابتلای شما به این بیماری بیشتر خواهد بود.احتمال ابتلای افراد عادی (بدون پیشینه خانوادگی) به ام اس فقط ۰٫۱ درصد است اما اگر والدین یا خواهر و برادر شما مبتلا به ام اس باشند، این رقم به ۲٫۵ تا ۵ درصد افزایش می‌یابد.وراثت، تنها عامل مؤثر در ابتلا به ام اس نیست. اگر یکی از دوقلوهای یکسان به ام اس مبتلا باشد، احتمال ابتلای قُل دیگر به ام اس فقط ۲۵ درصد است. اگرچه ژنتیک قطعا یک عامل خطر به‌حساب میآید، اما تنها عاملِ تأثیرگذار نیست.

تشخیص بیماری ام اس چگونه انجام میشود؟
یک پزشک (به احتمال زیاد متخصص مغز و اعصاب) برای تشخیص ام اس چندین آزمایش انجام خواهد داد، ازجمله:
- معاینهی عصبی: پزشک شما هرگونه اختلال در عملکرد عصبی را بررسی خواهد کرد.
- معاینهی چشم: برای ارزیابی بینایی و بررسی بیماریهای چشم، یک‌سری آزمایش انجام میشود.
- تصویربرداری با تشدید مغناطیسی (MRI): تکنیکی است که از یک میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر مقطعی از مغز و نخاع استفاده میکند.

- کشیدن مایع نخاعی (پونکسیون کمری): آزمایشی است که در آن، یک سوزن بلند وارد ستون فقرات میشود و از مایعی که در اطراف مغز و نخاع در گردش است، نمونه‌برداری میکند.پزشکان از این تست‌ها برای بررسی آسیب به سیستم عصبی مرکزی در دو ناحیهی جداگانه (مغز و نخاع) استفاده میکنند. آنها همچنین باید تعیین کنند بین دوره‌هایی که به اعصاب مرکزی آسیب وارد کردند، حداقل یک ماه فاصله وجود داشته است. این آزمایش‌ها برای رد کردن احتمال سایر بیماریها نیز انجام میشوند.
ام اس در بیشتر مواقع پزشکان را متعجب میسازد، چون شدت علائم آن و راه‌هایی که از آن طریق بر افراد تأثیر میگذارد، بسیار متفاوت هستند. حمله‌‌های ام اس ممکن است چند هفته طول بکشند و سپس ناپدید شوند. با این حال عودها ممکن است به‌تدریج وخیم‌تر و غیرقابل پیش‌بینیتر شوند و با علائم مختلفی همراه باشند. تشخیص زودهنگام ام اس ممکن است به جلوگیری از پیشرفت سریع آن کمک کند.
امکان تشخیص اشتباه نیز وجود دارد. یک مطالعه نشان داد که نزدیک به ۷۵ درصد از متخصصان ام اس حاضر در این بررسی، در طی ۱۲ ماه گذشته حداقل ۳ بیمار داشته‌اند که بیماریشان اشتباه تشخیص داده شده بود.

سخن آخر
بیماری ام اس یک اختلال چالش‌برانگیز است اما محققان درمان‌های بسیاری کشف کرده‌اند که میتواند پیشرفت آن را کُند سازد. بهترین دفاع در برابر ام اس، آن است که بلافاصله پس از مشاهدهی اولین علائم هشداردهنده نزد پزشک بروید. همان‌طور که میدانید وراثت یکی از عوامل خطر کلیدی در ابتلا به ام اس است، بنابراین اگر یکی از اعضای خانواده یا اقوام نزدیک‌تان به ام اس مبتلاست و شما نیز برخی از علائم آن را دارید، برای بررسیهای بیشتر سریعا به پزشک مراجعه کنید. این کار را به تأخیر نیندازید، چون در صورت ابتلا به ام اس باید هرچه سریع‌تر درمان را آغاز کنید