نی انبان سازی هوا صداست با لولههای صوتی مضاعف (دوتایی). نام دیگرش نی همبونه یا همبونه است. در نواحی جنوبی ایران مانند بوشهر، خوزستان، هرمزگان و مناطقی از جنوب کرمان متداول است. در این مطلب بیشتر با این ساز آشنا خواهید شد. با ما همراه شوید.
ساز نیانبان یکی از سازهای موسیقی نواحی ایران است که شاید در مراسمهای سنتی نواختن آن را دیده باشید. آلات موسیقی نواحی ایران با توجه به نحوه نواختنشان به ۴ دسته زیر تقسیم میشوند:
۱. زه صداها (کوردوفونها) – سازهای زهی
۲. پوست صداها (ممبرانوفونها) – سازهای کوبهای و ضربهای دارای پوست
۳. خودصداها (ایدیوفونها) – سازهای کوبهای، ضربهای و سایشی بدون پوست
۴. هوا صداها (آیروفونها) – سازهای بادی
نی انبان جزء سازهای هوا صدا یا همان سازهای بادی قرار میگیرد که در ادامه به معرفی بیشتر آن میپردازیم.
معرفی ساز نیانبان
نیانبان یک ساز قدیمی و اصیل است که در کشورهای مختلف با ظاهری قدری متفاوت دیده میشود. این ساز نوعی هوا صداست با لولههای صوتی مضاعف (دوتایی)، زبانههای یک لایه و یک مخزن ذخیرهی هوا که در نواحی جنوبی ایران مانند بوشهر، خوزستان، هرمزگان و مناطقی از جنوب کرمان متداول است.
ویژگیهای ظاهری و اجزای تشکیل دهندهی نی انبان
۱. دسته: دستهی نیانبان علاف چوبی ناودانی شکلی است که داخل آن دو عدد نی زبانه دار قرار دارد و نیها با موم در داخل دسته ثابت میشوند. روی هر نی شش سوراخ صوتی در قسمت جلو ایجاد شده اند و بر سر هر کدام از نیها، زبانهای یک لایه قرار گرفته است.
۲. انبان: انبان یک مشک یا پوست دباغی شدهی بز یا گوسفند است که به عنوان مخزن ذخیرهی هوا مورد استفاده قرار میگیرد. پوست تقریبا یکپارچه است و قسمت گردن آن از داخل کور میشود. یک دهانی (محل دمیدن) در محل سوراخ یکی از دستها و دستهی نی انبان در محل سوراخ دست دیگر نصب شده اند. قسمت پایینی پوست در یک نقطه جمع و از داخل بسته میشود؛ بنابراین مخزن اماده شده، یک مجرای ورود و یک مجرای خروج هوا دارد. در مجرای ورود هوا دهانی نصب میشود و در مجرای خروج هوا دستهی نی انبان را طوری نصب میکنند که زبانهها در داخل نی انبان قرار گیرد.
۳. دهانی : شیئی قرقره مانند و محل دمیدن در مخزن نی انبان است.
جنس و مواد به کار رفته در ساختمان نی انبان
دسته: از جنس چوب
نیها: از جنس نی
زبانه ها: از جنس نی
انبان: از جنس پوست بز یا گوسفند
دهانی: از جنس پلاستیک یا چوب
تکنیک اجرای نی انبان
نوازنده، قبل از نواختن، انبان ساز را با فوت کردن (دمیدن) در دهانی، پر از هوا میکند و بعد دستهی نی انبان را در دستهای خود میگیرد و شروع به نواختن میکند. فشار هوای داخل مخزن باعث ارتعاش زبانهها میشود و صدای ایجاد شده، با گرفتن (بستن) یا باز گذاشتن سوراخهای صوتی نیها تغییر میکند. در نی انبان، زبانهها داخل مخزن هوا قرار دارندو با لبهای نوازنده تماس ندارند. هر دو نی باید صدای واحدی ایجاد کنند. در نیانبان این امکان برای نوازنده وجود دارد که با استفاده از هوای ذخیره شده در نی انبان بتواند لحظاتی ساز را بدون دمیدن به صدا در آورد. مخزن هوای نی انبان در آغوش نوازنده قرار میگیرد و او با بازوهای خود از دو طرف به مخزن فشار میآورد. بنابراین، چون این ساز مخزن ذخیرهی هوا دارد نیازی به استفاده از تکنیک نفس برگردان در نواختن آن نیست.
موارد و نوع استفادهی نی انبان
نیانبان غالبا در مجالس عروسی و شادمانی نواخته میشود و رپرتوار آنشامل ترانهها و قطعات مختلفی، چون حاجیونی، شکی، چوبیها یا آهنگهای رقص است. در مناطق غربیاستان بوشهر از نی انبان در مراسمی، چون مولودی و زار نیز استفاده میکنند.
سازهای همراهی کنندهی نیانبان
از سازهای همراهی کنندهی نی انبان میتوان به دایره و تمبک و دمام در بوشهر اشاره کرد که در مراسم های شادی نوازندهها این سازها را با هم مینوازند.
برگرفته از: کتاب سازشناسی ایرانی از ارفع اطرایی و محمدرضا درویشی
منبع