کارنامه چشم‌بادامی‌ها در رقابت با «باربی»

به گزارش خبرنگار مهر، از چند دهه قبل و در بسیاری از کشورها، بسیاری از همه‌گیر شدن مولفه‌های فرهنگی و تربیتی همبسته با» باربی» به عنوان مهمترین نماد اسباب‌بازی آمریکایی در میان کودکان احساس خطر کرده و به فکر افتادند برای برون‌رفت از سیطره نفوذ و تسلط «باربی» که ممکن است در درازمدت فرهنگ و تمدن اصیل و بومی آنها را به خطر بیندازد، راهی بیندیشند.

«دارا و سارا» دو عروسک ایرانی که با ویژگی‌های فرهنگی و تربیتی بومی در اواسط دهه ۷۰ شمسی طراحی و اوایل دهه ۸۰ شمسی به بازار عرضه شد. به دلایل متنوعی با اقبال کودکان مواجه نشد، عروسک‌های «دارا و سارا» یک برادر و خواهر دو قلو هستند که با توجه به ویژگی‌های فرهنگ ایرانی طراحی شده‌اند، به نوعی این عروسک‌ها علاوه بر سرگرمی و تفریح برای کودکان، می‌توانند با فرهنگ ایرانی و آموزش‌های اسلامی آشنا شوند.

برخی از منتقدان درباره عروسک‌های ایرانی دارا و سارا می‌گویند که این عروسک به دلیل وزن زیاد و جنس نامرغوب با شکست مواجه شده است که بعد از متولیان ساخت دارا و سارا تصمیم می‌گیرند که ساخت این عروسک‌های ایرانی را به شرکت‌های چینی واگذار کنند تا شاید با اقبال مواجه شود اما با تولید دارا و سارای چینی باز اتفاق موثری برای آنها رخ نداد. در دنیای عرب هم از این امر غافل نشدند و عروسک‌های عربی فولا را به بازار عرضه کردند. در دنیای عرب این عروسک با عنوان «باربی عربی» هم شناخته می‌شود. تنها موضوعی که «فولا» را از «باربی» متمایز می‌کند نوع پوشاک او است که لباس‌های عربی پوشیده همانند چادر بر تن دارند، نوع پوشش این عروسک در خانه و بیرون متفاوت است. «فولا» زمانی که از خانه بیرون می‌رود، لباس‌های طبق عرف اسلامی می‌پوشد.

«سندرم» باربی دغدغه ژاپنی‌ها

از دیگر کشورهایی که دغدغه «سندرم» باربی برایشان ایجاد شد، ژاپن بود. آنان درصدد تکرار موفقیت‌های این عروسک برآمدند و شرکت ژاپنی «تاکارا» در این زمینه بسیار فعال بود و سه عروسک به نام‌های «بلایث»، «لیکا» و «جنی» تولید کرد. مشخصه عروسک‌های ژاپنی داشتن چشم‌هایی درشت با قابلیت تغییر رنگ است. «بلایث» از اولین عروسک‌های ژاپن بود که در سال ۱۹۷۲ طراحی و تولید شد که مخاطبان اقبالی به عروسک نشان ندادند. ژاپنی‌ها بعد «بلایث» در سال ۱۹۶۷ عروسکی با نام «لیکا» را به بازار عرضه کردند که این عروسک ابعاد و سایزی مشابه دختران ژاپنی دارد و لباس‌های متفاوتی برای این عروسک‌ها عرضه شده است.

سایت «ژاپن‌تایم» درباره این عروسک‌ها می‌نویسد: «عروسک‌های تاکارتومی به حدی میان ژاپنی‌ها محبوب است که دهه‌های زیادی را برای موفقیت این عروسک جشن گرفته‌اند. لباس‌های این عروسک با توجه به تغییرات مد و لباس، به روز شده است و تا حدی زیادی در این زمینه بسیار قوی عمل کرده و موفقیت خوبی را در کشور خود و دیگر کشورها از جمله «تایوان» به دست آورده است. البته عروسک «لیکا» اسم مجلسی به نام «چان» هم در ادامه‌اش دارد. مایکو مورایاما یکی از افسران عمومی ژاپن در مورد این عروسک‌ها می‌گوید: این عروسک‌ها از لحاظ اندام و شمایل به انسان‌ها و غریزه انسانی شباهت دارند و این طراحی قابل قبولی برای عروسک‌ها است زیرا عروسک تنها برای بازی نیستند.»

عروسک‌های سنتی ژاپنی با پوشش کیمونو؛ «لیکا»

در این سایت درباره ظاهر این عروسک و مدل‌های گوناگون آن آمده است: «این عروسک‌ با چهره‌ بی‌گناه و معصومش بلافاصله شناخته می‌شود زیرا که چشم‌هایش متمایل به سمت چپ نگاه‌ها است. البته در مدل‌هایی ۲۰۱۷ این شرکت، عروسک‌ها با موهای صورتی و آبی رنگ، در کنار نور ویژه‌ای قرار گرفته‌اند و به عنوان محصول جدید به بازار عرضه شدند. عروسک‌های جدید لیکا همراه با خانواده، دوستان، لوازم جانبی و محل کار هستند. در نتیجه این عروسک سال‌های طولانی تغییرات زیادی داشته است و چهار نسل مختلف را در پوشیدن لباس به نمایش می‌گذارد.

«کینوشیتا» طراح ژاپنی در زمینه طراحی این عروسک‌ها می‌گوید: عروسک «لیکاـ چان» را باید شبیه به اسباب‌بازی سنتی ژاپنی «kokesho» و «hello kitty» بسازند و این بخشی از تقاضایی است که درباره عروسک‌ها دارم.

با توجه به اینکه شرکت تاکارا حق صدور مجوز برای عروسک‌های «باربی» را داشت ترجیح داد عروسک‌های ژاپنی خود را در کشور طراحی، تولید و ترویج کند. «یوشینو هکتا» معاون مدیر کل قلعه «لیکاـ چان» پارک و موزه در فوکوشیما می‌گوید: عروسک‌های «باربی» ایالات متحده برای خریداران داخلی جذاب نیست. زیرا «باربی» احساساتی متفاوت دارد که در تجدید نظر آن احساسات و عواطف تلاش نمی‌کند. از همین رو، طراحان و تولیدکنندگان ژاپنی ترجیح دادند «باربی» محلی متناسب با ویژگی و سلیقه ژاپنی‌ها، بسازند. مورایاما درباره رابطه «باربی» با دوست‌پسرش اضافه می‌کند: رابطه «باربی» با «کِن» بیش از حد بود. به این خاطر لیکا برای دختران ساخته شد که محور توجه آن بر روی خانواده و دوستان‌اش بود. گرچه در ادامه دوستان پسر هم برای آن انتخاب شد. همچنین نام‌خانوادگی «لیکاـ چان» کایاما؛ الهام گرفته از نام موسیقیدان ژاپنی «yuzo kayama» و بازیگر «yoshiko kayama» است. [japantimes]

«جنی» از دیگر عروسک‌های شرکت تاکارا است که تحت لیسانس شرکت متل، سازنده عروسک‌های «باربی» در سال ۱۹۸۲ به بازار عرضه شد. «جنی» به «باربی تاکارا» معروف بود که در سال ۱۹۸۶ لیسانس آن توسط شرکت متل لغو شد. این عروسک از همان ابتدا براساس استانداردهای ژاپنی طراحی و ساخته شده بود، قدی کوتاه‌تر از باربی و چشم‌های درشت و گرد داشت. برای «جنی» همانند دیگر مدل‌های عروسک، طیف وسیعی از مد لباس را در اختیار داشت از کیمونوی ژاپنی تا یونیفورم‌های مدرسه و آخرین مدل‌های لباس. «جنی» از عروسک‌های محبوب ژاپنی است اما «لیکا» از او محبوب‌تر است.

«پولیپ»؛ عروسک‌هایی بومی کره‌ای

همچنین در کره شمالی سال ۲۰۰۳ عروسک «پولیپ» وارد بازار شد. این عروسک نیز در رده عروسک‌های مدل قرار می‌گیرد و مدل‌ها و لباس‌های گوناگونی دارد. «پولیپ» نیز مانند دیگر عروسک‌های ساخت کشورهای آسیایی سر و چشم‌های بزرگ دارد و به نوعی برای کودکان حکم عروسک‌های بومی را ایفا می‌کند. تولیدات و عرضه عروسک‌های پولیپ» به صورت انبوه نبود و نتوانست نفوذ جدی در دیگر کشورهای همسایه داشته باشد.