ساخت پیچیدهترین پروژه دفاعی تاریخ ایران در کمتر از 10 سال+ویژگیها
به گزارش پارسینه به نقل از تسنیم، صبح امروز جدیدترین سامانه پدافند هوایی ساخت ایران با نام «باور ۳۷۳» با حضور حجت الاسلام حسن روحانی رئیس جمهور رسما رونمایی شد و در آستانه تحویل به نیروی پدافند هوایی ارتش قرار گرفت.
«باور ۳۷۳» را باید پیچیدهترین و مهمترین سامانه پدافند هوایی موشکی ساخت داخل (و حتی پیچیدهترین پروژه دفاعی تاریخ ایران) به حساب آورد که کار طراحی، ساخت، تست و عملیاتی شدن آن در کمتر از یک دهه به دست متخصصان ایرانی در داخل کشور انجام شده است.
در این گزارش که به همین مناسب تهیه شده، با ساختار و ویژگیهای این سامانه و تاثیر آن در ارتقا توان پدافند هوایی برد بلند ایران و نیز روند دستیابی کشور به این فناوری پیچیده پرداخته ایم.
***
تا پیش از ورود سامانه بسیار دوربرد اس-۲۰۰ به کشور، پدافند هوایی موشکی کشور از دو سامانه موشکی آمریکایی MIM-۲۳ هاوک با برد ۴۰ کیلومتر و ارتفاع درگیری ۱۴ تا ۱۸ کیلومتر و HQ-۲ چینی با برد ۳۴ کیلومتر و ارتفاع درگیری ۲۷ کیلومتر در رده میانبرد بهره میبرد که به عنوان دوربردترین موشکهای پدافندی کشور نیز محسوب میشدند.
هر چند سامانه هاوک به تعداد مناسبی در کشور وجود داشت، اما به هر حال جبران برد محدود آن را نکرده و پدافند کشور در دهه ۱۳۷۰ با عملیاتی کردن تعدادی سامانه اس-۲۰۰ که در ناتو معروف به "SA-۵ گامون" است به یکباره صاحب یکی از دوربردترین موشکهای پدافند هوایی جهان با برد نهایی ۳۰۰ کیلومتر، سقف پرواز ۲۹ کیلومتر و سرعت بیش از ۷ برابر سرعت صوت شد. به گزارش منابع خارجی این سامانه پس از ورود به ایران به مرور در چند نقطه مهم و راهبردی مانند تهران، اصفهان، همدان، بوشهر و بندرعباس مستقر شد.
موشک دوربرد سامانه اس-۲۰۰
در دهه ۱۳۸۰ و با بروز تهدیدات جدی پیرامون جمهوری اسلامی ایران و حمله آمریکا به افغانستان و سپس عراق که عمدتاً بر توان هوایی متکی بود، بازنگری در مجموعه پدافند هوایی سرعت گرفت که در نهایت به تفکیک بخش پدافند هوایی از نیروی هوایی ارتش و تشکیل قرارگاه پدافند هوایی خاتم الأنبیاء برای مدیریت تمام توان پدافند هوایی نیروهای مسلح کشور در سال ۱۳۸۷ انجامید.
با توجه به وجود تهدیدات هوایی در بردهای مختلف کوتاه، متوسط و بلند، وجود سامانههای پدافند موشکی در هر یک از این ردهها برای مجموعه پدافند هوایی کشور لازم به نظر میرسید. برنامه ریزی برای خرید سامانه دوربرد اس-۳۰۰ روسی، پاسخی به بخشهایی از نیازمندی فوق بود، اما این نیاز در رده دوربرد به دلایلی با سامانه اس-۲۰۰ قابل رفع نبود.
سام-۵ یا همان اس-۲۰۰ با وجود ارزشمندی بالا، از ابتدا دارای مشکلات متعددی بود که به سطح فناوری و سبک طراحی زمان آن باز میگشت. نسل اول این سامانه در ۱۹۶۷ وارد خدمت نیروهای دفاع هوایی شوروی سابق و در دهههای بعد نمونههای دیگر آن برای صادرات به کشورهای مختلف عرضه شد.
هر چند تا مدتها تنها نسخه صادراتی از سامانه اس-۲۰۰ در اختیار مشتریان خارجی قرار میگرفت، اما با ورود سامانههای پیشرفتهتر اس-۳۰۰ و برای کمک به وضع بحرانی اقتصاد روسیه، نمونههای بهتر اس-۲۰۰ به همراه سامانههای کمکی برای فروش عرضه شدند به طوری که بین سالهای ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۲ میلادی اس-۲۰۰ سهم بزرگی از میزان فروشهای نظامی خارجی روسیه را به خود اختصاص داده بود.
بهسازیهای مختلفی توسط کشور سازنده، بر اساس تجربیات عملکرد اس-۲۰۰ در نقاط مختلف جهان و با استفاده از فناوریهای جدید به انجام رسید که شامل اصلاحاتی روی رادارهای متعدد این سامانه و به کار گیری ترکیبی با یک اخلالگر قدرتمند زمینپایه میشد.
بهسازی اس-۲۰۰ در ایران نیز به صورت بومی در چند مرحله به اجرا در آمد که به طور کلی شامل اصلاحات در بخشهای پردازش، فرستنده، گیرنده، جنگ الکترونیک و تحرک پذیری سامانه بوده است.
یکی از فعالیتهای به انجام رسیده برای بهسازی سامانه اس-۲۰۰، تعویض تمامی اجزای آنالوگ آن با تجهیزات دیجیتال و قطعات حالت جامد است. این بهسازیها منجر به قابلیت کارکرد ۲۴ ساعته سامانه اس-۲۰۰ در ایران شده است. به علاوه افزایش قابلیت اطمینان سامانه و افزایش سرعت پردازش که منجر به واکنش سریعتر سامانه به تهدیدات شناسایی شده میگردد و نیز کاهش زمان مورد نیاز برای بازبینی و تعمیرات از دیگر نتایج بهسازیهای ایران روی سام-۵ است.
اس-۲۰۰ در ایران قابلیت انهدام پهپادها را نیز پیدا کرده که در رزمایش مدافعان آسمان ولایت-۴ با انهدام پهپادی در ارتفاع حدود ۱۸۲۸۰ متری اثبات شد. مجموع این فعالیتها تبدیل به یکی از تجربیات ارزشمند نیروهای مسلح ایران بر روی سامانههای دوربرد شد.
موشک بزرگ و بسیار سنگین سامانه اس-۲۰۰ و پرتابگر آن که فقط یک موشک را شلیک میکند؛ خروج و جابجایی موشک از پناهگاه برای شلیک توسط ریل انجام میشود
بر اساس نیازهای فوق و مشکلات اشاره شده در سامانه اس-۲۰۰ ایران برای خرید سامانه پیشرفته اس-۳۰۰ که از موشکهای سوخت جامد بهره میبرد اقدام کرد. برای اولین بار یک نشریه مشهور خارجی در سال ۱۳۷۹ اخباری پیرامون علاقمندی ایران به خرید این سامانه منتشر کرد.
در زمستان سال ۱۳۸۶ بحثهای دریافت این سامانه بسیار جدی شده و وزیر دفاع وقت ایران اعلام کرده بود اس-۳۰۰ توسط روسیه به ایران تحویل داده خواهد شد.
در همین دوران مقامات غربی از جمله مسئولین کاخ سفید از اعلام تحویل اس-۳۰۰ به ایران ابراز نگرانی میکردند، زیرا روسیه به موجب قراردادی که در سال ۲۰۰۷ با ایران امضا کرد باید دستکم پنج سامانه دفاع هوایی اس-۳۰۰ را به ایران تحویل میداد.
در شهریور ۱۳۸۷ بر اساس گزارش منابع آگاه روسیه اخباری در رسانهها منتشر شد مبنی بر اینکه قرار است این کشور نخستین سری سامانه اس-۳۰۰ را اوائل سپتامبر ۲۰۰۸ (حدود اواسط شهریور ۱۳۸۸) به ایران منتقل کند.
پس از انتشار اولین اخبار از ورود سامانه اس-۳۰۰ به ایران، بلافاصله هیئتی از رژیم صهیونیستی به روسیه سفر کرد و در نتیجه تحویل سامانهها به تعویق افتاد. نهایتاً مسکو در سال ۲۰۱۰ با این بهانه که فروش این سامانه به ایران خلاف قطعنامههای شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران است از تحویل آن به تهران امتناع کرد.
به دنبال این ماجرا، با پیشنهاد حضرت آیت الله خامنهای فرماندهی معظم کل قوا، متخصصان داخلی اقدام برای ساخت نمونه داخلی مشابه از نظر مفاهیم عملیاتی با سامانه اس-۳۰۰ را آغاز کردند.
پوشش دادن کشوری با مساحت زیاد مانند ایران به واسطه سامانههای دوربرد که از تعداد کافی موشک نیز برخوردار باشند نتایج بسیار بهتری در ایجاد پدافند هوایی قدرتمند به دنبال دارد.
در اواخر جنگ سرد در سایر کشورها نیز سامانههای دوربرد توسعه یافت از جمله سامانه پاتریوت در آمریکا و اس-۳۰۰ در شوروی. بعدها سامانه تاد و ایجیس در آمریکا و سامانه اس-۴۰۰ نیز در روسیه توسعه یافت. چینیها نیز از سامانه اس-۳۰۰ روسی نمونههای بومی ساخته و برخی کشورها نیز به خرید سامانههای دوربرد از آمریکا و روسیه اقدام نمودند.
با گسترش سامانههای پدافند هوایی موشکی با رده برد حدود ۲۰۰ کیلومتر و بالاتر، خود به خود پیوستگی بالایی در پوشش آسمان کشورها پدید آمده و درصد تهدیدآمیز بودن موقعیتهای مختلف برای نیروی مهاجم بسیار افزایش مییابد.
در تصویر زیر، میزان پوشش پدافند هوایی موشکی روی ایران بر اساس عملکرد تعدادی از ۲ سامانه S-۳۰۰PMU-۱ با برد درگیری ۱۵۰ کیلومتر و S-۴۰۰ با برد درگیری ۴۰۰ کیلومتر با فرض استقرار سامانهها در فواصل نزدیک مرزها نمایش داده شده است.
پوشش با سامانه اس-۴۰۰ با برد ۴۰۰ کیلومتر (سمت راست) و سامانه S-۳۰۰PMU-۱ با برد ۱۵۰ کیلومتر (سمت چپ)
همانطور که مشاهده میشود، با بهرهبرداری از سامانههای دوربرد با تعداد کمی سامانه، فضای بیشتری تحت پوشش قرار میگیرد. هر چند قیمت تمام شده سامانههای جدید بسیار بیشتر از سامانههای نسل قبلی است، اما با استفاده از گونههای دوربردتر، به تعداد کمتری سامانه نیاز خواهد بود.
از سوی دیگر در جنگهای دو دهه اخیر شاهد افزایش حجم حملات هوایی به صورت کاملاً هماهنگ و شبکه محور بوده ایم که طبیعتاً در نبردهای آینده نیز پیگیری خواهد شد. این رویکرد نیز با افزایش توان درگیری با چندین هدف توسط سامانهها قابل مقابله است.
وجه دیگری که در نبردهای مدرن امروزی کاملاً مرسوم شده استفاده از آرایه متنوعی از ابزارهای مختلف در حمله همزمان به طرف مقابل است که عمدتاً شامل انواع موشکهای کروز و ضد رادار، بمبهای هواپرتاب، انواع پهپادهای کوچک و بزرگ شناسایی و رزمی و انتحاری و هواپیماهای بمب افکن و جنگنده پنهانکار راداری و در برخی موارد سلاحهای بالستیک و شبه بالستیک میشود. از این رو سامانههای جدید بایستی توانایی رهگیری و درگیری با طیف متنوعی از اهداف در فواصل و ارتفاعات مختلف با شرایط پروازی متفاوت را آن هم به صورت متعدد داشته باشند.
در زمینه ردگیری و رهگیری، رادارهای آرایه فازی این امکان را فراهم میآورند که تعداد زیادی از اهداف به طور همزمان شناسایی، ردگیری و رهگیری شود. اما منابع محاسباتی بالایی نیز برای پردازش به موقع اطلاعات در هر یک از این فازها مورد نیاز است که چالش بزرگ دیگر توسعه سامانههای پدافند هوایی راهبردی به شمار میرود.
نگاه کوتاهی به ویژگیهای اس-۳۰۰ و اس-۴۰۰
سامانه اس-۳۰۰ که طراحی آن در اواخر دهه ۱۹۶۰ در شوروی سابق شروع شد در حدود یک دهه بعد برای تحویل عملیاتی آماده شد. در این سامانه علاوه بر استفاده از رادارهای جدید با فناوریهای پیشرفتهتر نسبت به رادارهای سامانه اس-۲۰۰، بزرگترین پیشرفت در زمینه موشکها قابل مشاهده بود به طوری که موشکهای سوخت جامد با ابعاد کوچکتر از موشکهای سامانه سام-۵ و به تعداد چهار تیر روی هر پرتابگر قرار داشتنند.
به جای تعداد انگشت شماری موشک در سامانه اس-۲۰۰، در اس-۳۰۰ و بعدها در اس-۴۰۰ چند پرتابگر که هر یک دارای چهار موشک بودند مورد استفاده قرار گرفت. در واقع هر آتشبار سامانه اس-۲۰۰ دارای ۶ پرتابگر تکی است، ولی هر آتشبار اس-۳۰۰ و اس-۴۰۰ از حداقل چهار پرتابگر چهار فروندی یعنی ۱۶ موشک بهره میبرد.
به علاوه موشکهای سامانه اس-۳۰۰ به صورت عمودی پرتاب شده و پس از خروج از پرتابگر به سمت هدف جهت میگرفتند در حالی که موشکهای بزرگ و سنگین اس-۲۰۰ امکان پوشش ۳۶۰ درجه را بدون تعداد کافی پرتابگر مستقل نداشتند.
این راهکار به کار رفته در اس-۳۰۰ بعداً در سامانههای متعددی مشاهده شد. نسل اول سامانه اس-۳۰۰ دارای موشکهایی با برد ۷۵ کیلومتر بوده و عملاً یک سامانه میانبرد محسوب میشد، اما به مرور موشکهایی با برد بیشتر تا ۱۹۵ کیلومتر در نمونه PMU-۲ به این سامانه افزوده شده و آن را در رده سامانههای دوربرد قابل مقایسه با اس-۲۰۰ از نظر برد موشکی قرار داد.
شلیک موشک ۴۸N۶E۲ با برد نزدیک به ۲۰۰ کیلومتر از سامانه S-۳۰۰PMU-۲
نکته مهم دیگر در مورد سامانه اس-۳۰۰ و نمونه بعدی آن یعنی اس-۴۰۰، تحرک بسیار بالای تمام اجزاء سامانه است. رادارها، کنترل و فرماندهی و پرتابگر موشک به عنوان اصلیترین اجزاء سامانههای پدافندی فوق، همگی بر روی خودروهای نظامی با قابلیت تحرک مناسب نصب شده اند در نتیجه سامانههای اس-۳۰۰ و اس-۴۰۰ و نیز نمونههای همرده آمریکایی و چینی در مدت کوتاه چند دقیقه آماده به کار شده یا از حالت عملیاتی به حالت حرکت تغییر وضعیت میدهند.
این در حالی است که در مفاهیم طراحی قدیمی سامانههای پدافند هوایی، این سامانهها به صورت استقراری در اطراف مناطق مهم تعریف میشدند. همین مشکل در جنگ تحمیلی ۸ ساله علیه ایران، سبب آسیبهایی به سامانههای موشکی هاوک شد که با ابتکار متخصصان پدافند هوایی، راهکارهای موقتی برای حل این مشکل ایجاد شده و پس از جنگ نیز به متحرک کردن سامانه هاوک به صورت بومی در ایران اقدام شد.
آخرین نسل موشک افزوده شده به اس-۳۰۰، موشک ۴۸N۶ است که به جای خانواده موشکهای ۵V۵۵ به سامانه اس-۳۰۰ افزوده شد. این موشک با کمی طول بیشتر و قطر تقریباً یکسان نسبت به انواع ۵V۵۵ قابلیتهای عملیاتی بسیار بالاتری دارد. موشک ۷.۵ متری ۴۸N۶ که قطر آن ۵۱.۹ سانتیمتر است ۱۸۰۰ کیلوگرم جرم داشته و به سرعت حدود ۷ برابر سرعت صوت میرسد و اهداف را در ارتفاعهای ۱۰ متر تا ۲۷ هزار متر مورد هدف قرار میدهد.
برد عملیاتی نمونه عادی موشک ۴۸N۶ بین ۵ تا ۱۵۰ کیلومتر بوده و در نمونه ۴۸N۶E۲ به ۱۹۵ و در نمونه E۳ به ۲۵۰ کیلومتر میرسد. این موشکها از یک سرجنگی ۱۵۰ تا ۱۸۰ کیلوگرمی بهره میبرند و با اتکاء به سامانه تغییر بردار رانش در خروجی پیشران خود، توانایی اجرای مانورهایی تا ۲۵ برابر شتاب جاذبه (۲۵g) را دارند.
البته موشکهای گونه ضد بالستیک سامانه اس-۳۰۰ یعنی S-۳۰۰V توانایی تمرکز ترکشهای سرجنگی خود به سمت هدف را نیز دارند که ممکن است این توانمندی در نمونههای جدید موشکهای به کار رفته در سایر گونههای سامانه اس-۳۰۰ نیز ایجاد شده باشد. در سامانه اس-۴۰۰ موشک دیگری به نام ۴۰N۶E با برد ۴۰۰ کیلومتر نیز به کار گرفته شده است.
این موشکها بسیار چابک و مانورپذیر هستند و از این رو توانایی درگیری با هواپیماهای جنگنده و اهداف نسبتاً کوچک نظیر موشکهای کروز را به راحتی دارند که چنین قابلیتی در اس-۲۰۰های بهسازی نشده مطلقاً وجود ندارد. پرتابگرهای موشک در سامانه اس-۳۰۰ به صورت عمودی موشکها را با فشار گاز سرد به بالا پرتاب کرده و سپس پیشران خود موشک شروع به کار میکند.
با روش پرتاب عمودی، سرعت واکنش سامانه در برابر تهدیدات پرتعداد در سمتهای مختلف به میزان بسیار بالایی نسبت به پرتابگرهای مایل افزایش مییابد. همچنین بارگذاری مجدد موشکها در اس-۳۰۰ بسیار سریعتر از اس-۲۰۰ صورت میپذیرد.
سامانه اس-۳۰۰ در نسلهای آخر خود از ۳ نوع رادار آرایه فازی استفاده میکند؛ رادار ۶۴N۶E (و نمونه پیشرفتهتر آن ۶۴N۶E۲) با برد ۳۰۰ کیلومتر و کاربرد جستجوی اولیه و مراقبت هوایی خصوصاً در برابر اهداف بالستیک، رادار ۹۶L۶ برای جستجوی اولیه اهداف در تمامی ارتفاعات با برد ۳۰۰ کیلومتر و رادارهای ۳۰N۶E (و نمونه پیشرفتهتر آن ۳۰N۶E۲) برای رهگیری اهداف و هدایت موشک با برد ۲۰۰ کیلومتر.
رادارهای اصلی سامانه اس-۴۰۰ (سمت راست) و اس-۳۰۰ (سمت چپ)
در سامانه اس-۴۰۰ نیز از ۳ گونه رادار آرایه فازی استفاده میشود؛ رادار ۹۶L۶، رادار ۹۱N۶E برای جستجوی اولیه اهداف خصوصاً اهداف بالستیک و رادار ۹۲N۶E برای رهگیری اهداف و هدایت موشک. دو رادار آخر به ترتیب گونههای بهسازی شده از رادارهای ۶۴N۶E و ۳۰N۶E هستند.
رادار ۹۶L۶
در سامانههای پدافندی اس-۳۰۰ و اس-۴۰۰ علاوه بر پرتابگرهای موشک و رادارها، اجزاء دیگری نیز به کار میرود که شامل خودروهای فرماندهی، ارتباطات، حامل موشکهای ذخیره، خودروی بارگذار موشک و ... است.
در تصاویر زیر آرایش کلی اجزاء اصلی ۲ سامانه فوق به نمایش در آمده است. میتوان انتظار داشت که بخشهای تشکیل دهنده سامانه باور-۳۷۳ نیز شباهتهایی به این ۲ سامانه پیشرفته پدافندی روسیه داشته باشد.
اجزاء اصلی سامانه S-۳۰۰PMU-۲
اجزاء اصلی سامانه S-۴۰۰
رادار روسی ۹۶L۶ بردی بین ۵ تا ۳۰۰ کیلومتر داشته و توانایی ردگیری تا ۱۰۰ هدف با سرعتهای ۵۰ تا ۲۸۰۰ متر بر ثانیه را دارد. این رادار قابلیت چرخش مکانیکی در صفحه افقی برای پوشش ۳۶۰ درجه اطراف را داشته و جستجوی آن در راستای عمودی نیز با چرخش الکترونیکی امواج به انجام میرسد.
برای درگیری مؤثر با اهدافی در انواع متفاوت در سامانههای جدید روسی مانند اس-۳۵۰ از ۳ گونه و در اس-۴۰۰ از ۴ گونه موشک استفاده میشود که در بردهای مختلف شامل کمتر از ۵۰ تا ۴۰۰ کیلومتر عمل میکنند و البته ۲ گونه از این موشکها بین ۲ سامانه فوق مشترک است.
این موشکها از سطح بالاتری از قابلیت مانور و دقت در اصابت برخوردار هستند که در کنار استفاده از پیشران سوخت جامد پیشرفته و زیرسامانههایی با فناوریهای جدید، موشکهایی با وزن و حجم کمتر نسبت به نسلهای قبلی حاصل شدهاند. تمامی انواع موشکها در سامانههای اس-۳۰۰، اس-۳۵۰ و اس-۴۰۰ به صورت عمودی از پرتابگرهای استوانهای پرتاب میشوند.
برخی از موشکهای مورد استفاده در سامانههای اس-۳۰۰ و اس-۴۰۰؛ دو موشک سمت راست بردهای ۴۰ و ۱۲۰ کیلومتر دارند
* معرفی باور-۳۷۳
همانطور که بالاتر گفته شد، پروژه طراحی و ساخت سامانه پدافند هوایی دوربرد موشکی ایران که به نام باور-۳۷۳ معرفی شده است، پس از بدعهدی روسیه در تحویل سامانه دفاعی و غیرتحریمی اس-۳۰۰ در ایران کلید خورد.
قرارگاه پدافند هوایی خاتم الأنبیاء ارتش به عنوان سفارش دهنده این سامانه در کنار وزارت دفاع و شبکه همکاران بخش دفاعی در مدت زمان حدود ۱۰ سال موفق به طی کردن مسیر بیش از ۳۰ ساله طی شده توسط نسلهای مختلف سامانه اس-۳۰۰ روسی شده و به سامانهای برتر از آن دست پیدا کردند.
پس از قطعی شدن عدم تحویل اس-۳۰۰ به ایران در سال ۲۰۱۰ از سوی روسیه و اعلام خبر شروع پروژه ساخت سامانه دوربرد در ایران، تا مدتها از این سامانه با نام "مشابه ایرانی اس-۳۰۰" نام برده میشد.
در رژه روز ارتش در ۲۹ فروردین سال ۱۳۸۹ خودروهای پرتاب موشک و رادار رهگیری هدف که شباهت بالایی به نمونههای مورد استفاده در سامانه اس-۳۰۰ داشتند به نمایش در آمد که پس از آن رژه اطلاعاتی راجع به اجزاء مذکور منتشر نشد. پرتابگرهای استوانهای و چهار فروندی مستقر روی یک خودرو، وجه تشابه نمونه فوق با پرتابگرهای سامانه اس-۳۰۰ بود.
پرتابگر مشاهده شده ایرانی شبیه به سامانه اس-۳۰۰ در سال ۸۹
برای اولین بار فرمانده قرارگاه پدافند هوایی خاتم الأنبیاء ارتش در آستانه هفته دفاع مقدس در سال ۱۳۹۰ نام سامانه مشابه ایرانی اس-۳۰۰ را رسماً باور-۳۷۳ بیان کرد. به مرور، اخباری کلی از روند پیشرفت سامانه منتشر میشد از جمله خبر آزمایش زیرسامانههای باور-۳۷۳ یک سال بعد توسط فرمانده پدافند هوایی ارتش اعلام و زمان تقریبی مورد انتظار برای ورود به خدمت این سامانه تا انتهای برنامه پنجم توسعه یعنی سال ۱۳۹۴ عنوان شد.
در شهریور ۱۳۹۳ برای اولین بار تصاویری از برخی اجزای سامانه باور-۳۷۳ شامل یک رادار کشف و درگیری و موشک برد بلند سوخت جامد صیاد-۴ در حاشیه بازدید مسئولین از نمایشگاه دستاوردهای وزارت دفاع منتشر و اعلام شد اولین شلیک موفقیت آمیز سامانه فوق نیز به انجام رسیده است.
با توجه به تصاویر منتشر شده از نمایشگاه شهریور ۱۳۹۳، به نظر میرسید صیاد-۴، موشک اصلی سامانه باور-۳۷۳ باشد. این موشک همچنین در رژه روز ارتش در فروردین سال بعد، در معرض دید عموم قرار گرفت.
رادار ردگیر سامانه باور-۳۷۳ مشاهده شده در نمایشگاه شهریور ۱۳۹۳
موشک صیاد-۴ مشاهده شده در رژه ارتش
موشک صیاد-۴ به وضوح سطح بالاتری از طراحی بومی را نسبت به صیاد-۲ با برد ۷۵ کیلومتر و صیاد-۳ با برد ۱۲۰ کیلومتر دارد هر چند که الگوبرداری از طراحیهای موفق خارجی نیز در آن مشهود است.
بخش جلویی این موشک شباهتهایی به موشکهای ۴۸N۶ روسی دارد. اما بخش انتهایی آن خصوصاً چیدمان انتخاب شده برای بالکهای پایدارساز و بالکهای کنترلی، مشابه طراحی موشک صیاد-۳ است.
موشک صیاد-۳؛ شباهت بخش انتهایی با صیاد-۴ مشهود است
قاعدتاً صیاد-۴ از سامانه کنترل بردار رانش نیز باید برخوردار باشد، زیرا صرف نظر از شیوه پرتاب گرم یا سرد، برای تغییر مسیر از حالت عمودی به سمت هدف، به یک سامانه کنترلی نیاز دارد. احتمال ضعیفتر نیز استفاده از رانشگرهای کوچک جانبی مشابه روش پرتاب موشک تور-ام-۱ است که در گزارش مربوط به پرتابگرهای عمودی در هفتههای گذشته به آن اشاره شد.
موشکهای صیاد-۲ و ۳ از نوع مایل پرتاب بوده و فاقد سامانه کنترل بردار رانش هستند. این موشکها دارای حدود ۴۰ سانتیمتر قطر و حدود ۵ متر طول بوده و از پیشران سوخت جامد بهره میبرند.
در صیاد-۳ به واسطه استفاده از آخرین دستاوردهای صنعت موشکی، تنها با کمی افزایش طول، ۶۰ درصد افزایش برد نسبت به صیاد-۲ حاصل شده است. به نظر میرسد صیاد-۴ در حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد قطر بیشتر و حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد طول بیشتری نسبت به صیاد-۳ داشته باشد.
تجربیات صنعت موشکی کشور در توسعه برد موشکهای فاتح-۱۱۰ از ۳۰۰ کیلومتر به ۵۰۰ کیلومتر در فاتح-۳۱۳ و ۷۰۰ تا ۷۵۰ کیلومتر در ذوالفقار درحالیکه تغییر قطر و طول این موشکها بسیار کم بوده قطعاً در طراحی موشکهای نسل جدید صیاد-۳ و ۴ نیز مورد استفاده قرار گرفته است.
در روز صنعت دفاعی در سال ۱۳۹۵، اولین تصاویر از پرتابگر موشک در سامانه باور-۳۷۳ به همراه اجزاء دیگری از آن شامل رادار دوربرد معراج-۴، خودروی فرماندهی و کنترل آن، یک رادار آرایه فازی دارای شباهتهایی به رادار نجم ۸۰۲ بی و یک رادار ردگیر دیگر به نمایش در آمد.
پرتابگر مشاهده شده از نوع عمودی و دارای دو محفظه یا کنیستر موشک بود. این کنیسترها شباهتهایی با نمونههای مورد استفاده برای موشکهای صیاد-۲ و ۳ دارند.
پرتابگر نمایش داده شده از باور-۳۷۳ در سال ۹۵
در نتیجه انتشار تصاویر فوق مشخص شد که سامانه باور-۳۷۳ همچون سامانههای مدرن اس-۳۰۰ و اس-۴۰۰ از چند نوع رادار برای کشف، ردگیری و ایجاد امکان درگیری مؤثر استفاده میکند.
استفاده از پرتابگر عمودی، وجه تشابه دیگر باور با نمونههای پیشرفته روسی است هر چند که پرتابگر ایرانی به صورت مکعب مستطیلی و بر اساس تجربه نمونههای قبلی ساخت داخل بوده بر خلاف نمونه روسی که به صورت استوانهای ساخته شده است.
همچنین احتمال داده میشد که موشکهای سامانه باور، به صورت پرتاب گرم عمل کنند یعنی پیشران موشکها قبل از خروج از محفظه پرتاب، روشن شود؛ بر خلاف نمونههای روسی که از روش پرتاب سرد استفاده میکنند یعنی موشک با گاز پرفشار، به بالا پرتاب شده و پس از خروج از پرتابگر، موتور سوخت جامد آن روشن میشود.
رادار آرایه فازی معراج-۴ با برد ۴۵۰ کیلومتر
به گفته فرماندهان نیروهای مسلح، سامانه باور قابلیت درگیری با انواع اهداف از جمله جنگندههای سرنشین دار، بالگردها، موشکهای کروز، انواع پهپادها و نیز موشکهای بالستیک را دارد.
انجام آزمایشهای سامانه باور روی اهداف بالستیک تا پایان سال ۱۳۹۵ برنامه ریزی شده بود. در کل نیز قرار بود سه مرحله از پنج مرحله آزمایش سامانه باور تا اسفند آن سال به اتمام برسد. همچنین بخشی از اجزاء سامانه باور در رزمایش ولایت-۷ در دی ماه ۱۳۹۵ مورد آزمایش عملیاتی در کنار سایر سامانههای پدافند هوایی قرار گرفت.
رادار آرایه فازی دارای شباهت به نجم ۸۰۲ بی در بین اجزاء سامانه باور در سال ۹۵
به گفته مسئولین دفاعی، قرار است دستکم ۲ یا ۳ نوع موشک در سامانه باور-۳۷۳ برای درگیری با اهداف مختلف مورد استفاده قرار گیرد. این رهیافتی است که در سامانههای با مفاهیم طراحی مدرن مانند اس-۳۵۰ و اس-۴۰۰ مشاهده میشود.
به احتمال زیاد، موشک صیاد-۳ با برد حدود ۱۲۰ کیلومتر، در کنار موشک صیاد-۴ دو نوع از موشکهای مورد استفاده توسط باور باشند. برد این سامانه ۳۰۰ کیلومتر اعلام شده و با توجه لزوم پوشش حداکثری مناطق مختلف کشور احتمالاً در آینده موشکهای دوربردتری نیز برای سامانه باور به تولید میرسد.
رادار دیگری که در بین اجزاء باور-۳۷۳ مشاهده شده است
پس از مدتها انتظار سامانه باور-۳۷۳ به عنوان یکی از شیرینترین ثمرات خودباوری متخصصان جوان صنعت دفاعی کشور در بخشهای موشکی، راداری، ارتباطات، پردازش، مکانیک و خودرو در روز ۳۱ مرداد ۱۳۹۸ و روز گرامیداشت تلاشهای مجاهدانه صنعت دفاعی کشور با حضور ریاست جمهوری اسلامی ایران رونمایی شد. از جمله مهمترین قابلیتهای این سیستم شماسایی همزمان ۳۰۰ هدف، ردگیری همزمان ۶۰ هدف و درگیری با ۶ هدف مختلف در بردها و ارتفاعات مختلف است.
در مسیر طراحی و دستیابی به این سامانه سلاح، فناوریهای بسیاری مانند فناوری موشک عمود پرتاب، فناوری چرخش موشک به سمت هدف جهت پوشش ۳۶۰ درجه جغرافیای تهدید و ... به دست متخصصان داخلی، طرلحی، ساخت، آزمایش و به صورت عملیاتی بکار گرفته شده است.
به مدد این بومی سازی که چندین سال زمان برده، این سامانه با وجود توانمندیهای بیش از نمونههای مشابه خارجی نظیر اس ۳۰۰، با هزینهی بسیار کمتر از آنها و به تعداد مورد نیاز تولید شده است.
از جمله قابلیتهای این سامانه میتوان به تحرک بالا، حجم آتش زیاد، توانایی درگیری با اهداف متنوع (هوایی و کروز)، برد و ارتفاع بلند، احتمال برخورد و کشندگی مناسب، عملکرد مناسب در برابر جنگ الکترونیک، تعمیر و نگهداری بومی و ساده، عملیات در شرایط حملات (شیمیایی، میکروبی و هستهای) و قابلیت مقابله با بمبهای الکترومغناطیس، عملیات در شرایط مختلف آب و هوایی کشور، توانایی مقابله با اهداف روز دنیا، ارتباط با لایههای پدافندی کشور، قابلیت اطمینان و نیز قیمت بسیار کمتر از نمونههای مشابه خارجی اشاره کرد.
البته در تصاویر منتشر شده از سامانه باور در امروز، تفاوتهایی در برخی از اجزاء نسبت به گذشته مشاهده میشد.
موشک صیاد-۴ کمترین تغییرات را نسبت به نمونه مشاهده شده در سال ۱۳۹۳ دارد. با توجه به گذشت ۵ سال از آن تاریخ، میتوان با قاطعیت گمانه زنی کرد که موشکهای جدیدتری نیز باید برای سامانه باور یا نمونههای بعدی سامانههای پدافند دوربرد کشور توسعه یافته باشد.
قابلیت عملیاتی این سامانه با بهرهگیری از تکنیکهای مناسب و پروتکلهای امن بین رادارها، اهداف و موشکها و همچنین بکارگیری یک جستجوگر رادیویی بسیار پیشرفته و به روز، به نحو مطلوبی ارتقاء یافته است.
با این توصیف، قاعدتا باید موشک صیاد-۴ نیز همچون صیاد-۲ و ۳ قابلیت هدایت خودکار احتمالاً با سامانه رادار فعال در دماغه خود را در فواصل نزدیک به هدف داتشته باشد؛ توانمندیای که در موشکهای پیشرفته همرده خارجی نیز وجود دارد.
موشک صیاد-۴ در رونمایی از سامانه باور
پرتابگر چهارتایی سامانه باور-۳۷۳
سرعت در عملیات، سهولت در آمادهسازی و نگهداری، حداقل بودن تجهیزات جانبی، بالا بودن عمر انبارداری و ضریب ایمنی کاربری، مطابقت با فناوی روز دنیا و امکان جایگزینی و تأمین لوازم یدکی و ... از ویژگیها و نکات قابل توجه و مهم سامانه سلاح پدافند هوایی باور ۳۷۳ است.
در فیلمهای منتشر شده از شلیکهای آزمایشی سامانه باور-۳۷۳ که با استفاده از پرتابگر دوتایی به انجام رسیده، به وضوح پرتاب عمودی به روش گرم و نیز اصلاح مسیر موشک به سمت هدف با استفاده از سامانه کنترل بردار رانش در نازل موتور سوخت جامد مشهود است.
احتمالاً موشک صیاد-۴ برای انهدام اهداف در برد بلند، ابتدا تا حد کافی اوجگیری کرده و با طی مسیر در ارتفاعات بالا به سمت هدف میرود. این پروفایل پروازی مرسوم برای بیشتر موشکهای پدافند هوایی دوربرد است.
شلیک عمودی موشک صیاد-۴ در سامانه باور-۳۷۳
عملکرد سامانه تغییر بردار رانش؛ به تفاوت زاویه گازهای خروجی موشک با راستای بدنه توجه شود
خودروی کنترل و فرماندهی سامانه، پرتابگر چهارتایی عمودپرتاب و دو نوع رادار آرایه فازی نیز در این تصاویرمشاهده شد. دو رادار مذکور، اجزایی هستند که بیشترین تفاوت را نسبت به نمونههای مشاهده شده قبلی دارند. احتمالاً یکی از این رادارها مربوط به کشف و شناسایی اهداف و دیگری مربوط به رهگیری هدف و هدایت موشک در فاز اولیه و میانی مسیر است.
رادار جدید مشاهده شده در مجموعه سامانه باور-۳۷۳
راداری جدیدی که احتمالاً مربوط به رهگیری اهداف است
نکته بسیار مهم در زمینه سامانههایی از رده باور-۳۷۳ و اس-۴۰۰ دفاع از خود سامانه در برابر تهدیدات است. هر چند رادارهای جدید آرایه فازی خصوصاً از نوع فعال، به سختی توسط موشکهای ضد رادار شکار میشوند و نیز با وجود انواع اخلالگرهای ساخت داخل که با انحراف موشکها به سمت ناحیه بی خطر، از سامانه راداری حفاظت میکنند، اما همچنان خطر پرتابههایی همچون مهمات دورایستای کوچک و تهدیدات راکتی این سامانههای ارزشمند را تهدید میکند.
در روسیه از سامانههایی مانند تور-ام-۲ و پنتسر-اس ۱ برای دفاع لایه آخر از تأسیسات حساس و نیز دفاع از سامانههای موشکی پدافند هوایی دوربرد در برابر تهدیدات فوق استفاده میشود. خصوصاً عملکرد سامانه پنتسر-اس ۱ در چند سال گذشته در سوریه، به طور کلی و از نظر فنی مثبت بوده است.
از این رو در ایران نیز باید برای دفاع از سامانههای ارزشمند اس-۳۰۰ خریداری شده و سامانه باور-۳۷۳، سامانههای مدرن برد کوتاه با قابلیت درگیر شدن با پرتابههای کوچک نیز توسعه یابد. امری که در مصاحبههای مسئولین دفاعی به آن اشارههایی شده است؛ بنابراین در آینده نه چندان دور احتمالاً شاهد رونمایی از سامانههای برد کوتاه پیشرفته نیز در کشور خواهیم بود.
سامانه کنترل و فرماندهی آتشبار سامانه باور ۳۷۳
هر چند در مورد زمان عملیاتی شدن سامانه باور-۳۷۳ چند مرتبه تأخیرهایی ایجاد شد که با توجه به عدم سابقه کشورمان در توسعه سامانهای در این رده، غیرمعمول نیست، اما در نهایت با صرف زمان کمتر از یک دهه و مدیریت خوب تمام منابع دانشی، فناوری و نیروی انسانی نخبه، جمهوری اسلامی ایران صاحب یک سامانه پدافند هوایی بومی با تواناییهای عملیاتی بالا و قابلیتهای اطمینان کافی شد؛ سامانهای که پس از چندین سال آزمایشهای گوناگون توسط صنعت و نیز قرارگاه پدافند هوایی ارتش، آمیختهای از تجارب سنگین دفاع معجزه آسای پدافند هوایی در ۸ ساله دفاع مقدس را با فناوریهای روز برای نبرد با تهدیدات روز و آینده به کار گرفته است.
با توجه به بومی بودن این سامانه، راه برای توسعه هر چه بیشتر آن در آینده و هر اصلاح و بهسازی لازم هموار بوده و به یاری خداوند، باعث سربلندی بیش از پیش نیروهای مسلح کشورمان در دفاع از تمام شئون کشور خواهد شد.