معانی راهبردی اکتشاف گاز طبیعی در ترکیه

روز جمعه ۲۱ اوت، رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه در یک سخنرانی مهم، به‌طور رسمی اعلام کرد که تلاش و عملیات گسترده کشتی‌های حفاری ترکیه برای اکتشاف ذخایر گازی در دریای سیاه به نتیجه رسیده و به‌عنوان مرحله و گام نخست، ذخیره‌ای کشف شده است که ظرفیت آن حدود ۳۲۰ میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود.

فاتح دونمز، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه در سخنرانی اعلام رسمی کشف این میدان گازی عنوان کرد که پس از انجام آزمایش‌های فنی و مهندسی، مشخص شد گاز طبیعی این میدان کیفیت بالا و قابل توجهی دارد، وی همچنین تأکید کرد که در عمق یک کیلومتری دریا و در جوار ذخیره‌ای که به‌تازگی کشف شده، احتمال کشف چند ذخیره دیگر نیز وجود دارد و نتایج اکتشافی آن در آینده‌ای نزدیک به اطلاع مردم می‌رسد.

پیش‌بینی‌ها و برآوردهای کارشناسی نشان می‌دهد ارزش گاز موجود در ذخیره گازی «زونگولداغ» حدود ۶۵ میلیارد دلار است و انتشار این خبر سبب خوشحالی گروه‌های بسیاری در ترکیه شده است.

همان‌طور که می‌دانیم، ترکیه از نظر برخورداری از منابع مهم انرژی‌های فسیلی بر خلاف دیگر کشورهای منطقه، شانس و طالع خوبی دارد، به همین دلیل نه‌تنها در بخش صنایع و تولیدات کارگاهی، بلکه در حوزه مصرف مسکونی و شهری نیز، متکی به واردات است.

در نتیجه دولت ترکیه ناچار است هر سال ۴۰ تا ۵۰ میلیارد دلار از بودجه و درآمدهای خود را صرف خرید منابع انرژی کند. در واقع ترکیه ناچار است رقمی در حد ۹۸ درصد از منابع انرژی خود را از بخش واردات تأمین کند و به همین دلیل همواره با مشکلی قدیمی به نام کسری بودجه روبه‌رو بوده است.

با در نظر گرفتن این موضوع که منابع موجود در میدان گازی «زونگولداغ» می‌تواند گاز مورد نیاز ترکیه را به مدت هفت تا هشت سال تأمین کند، می‌توان گفت که این موضوع از نظر اقتصادی بسیار مهم است و در حل مشکل کسری بودجه، نقش مهمی خواهد داشت.

در کنار فوائد مادی این اکتشاف گازی، باید به یک مسئله فنی هم اشاره کنیم: واقعیت این است که مدیریت عملیات اکتشاف و استخراج گاز در ترکیه هم‌اکنون با تکیه بر توان مهندسی و فنی داخل کشور انجام شده است.

اگر همین عملیات به خارجی‌ها سپرده می‌شد، بیش از ۱۰ برابر رقم موجود، هزینه می‌شد، بنابراین با چنین قیمت پایینی، ترکیه از امکان آن برخوردار است که در حوزه‌های گسترده‌تر، باز هم دست به عملیات اکتشاف و استخراج بزند.

بنابراین نباید تعجب کرد که در آینده‌ای نزدیک کشتی‌های حفاری ترکیه افزون بر عملیات اکتشاف در دریای سیاه در حوزه دریای مدیترانه نیز مشغول به‌کار شوند، اگر این هدف محقق شود، ترکیه‌ای که هم‌اکنون توان مهندسی آن را فقط در حد ایجاد لوله‌های انتقال انرژی توصیف می‌کردند، از این پس در حوزه اکتشاف و استخراج نیز حرف‌های زیادی برای گفتن خواهد داشت.

این موضوع می‌تواند سبب شود غول‌های بزرگ نفت و گاز جهان در ترکیه سرمایه‌گذاری کنند و راه همکاری آنها با شرکت‌های حفاری ترکیه هموار شود.

بعید نیست که در آینده‌ای نزدیک شاهد آن باشیم که شرکت‌های بزرگ نفت و گاز جهان برای همکاری با ترکیه وارد میدان شوند. در نتیجه ترکیه پس از حوزه صنایع دفاعی و صادرات، در حوزه انرژی نیز توانمندی بیشتری به دست می‌آورد، پس این احتمال وجود دارد که ترکیه با کشورهای هم‌ساحل در منطقه دریای سیاه و دریای مدیترانه، قراردادهای جدیدی امضا کند.

کشف ذخیره گازی «زونگولداغ» سبب شد بسیاری از دوستان ترکیه خوشحال شوند که یکی از آنها محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین بود که در تماس تلفنی با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه به او تبریک گفت.

اما فاتح دونمز، وزیر انرژی ترکیه این واقعیت را نیز بر زبان آورد که برخی کشورهای دیگر از این اتفاق خوشنود نیستند و حتی از اتباع خود خواسته‌اند که کار در کشتی‌های حفاری ترکیه را ترک کنند.

ترکیه در چند سال گذشته از خودروسازی گرفته تا صنایع دفاعی و فضایی، گام‌های بلندی برداشته و در مقابل، متفقان قدیمی ترکیه نیز به خاطر این پیروزی‌ها، متوسل به تحریم و فشار شده‌اند.

براساس اطلاعاتی که مقام‌های وزارت انرژی و منابع طبیعی و کارشناسان این حوزه در اختیار رسانه‌ها گذاشته‌اند، هم گاز ذخیره‌ای که به‌تازگی کشف شده و هم گاز موجود در ذخایر دیگر احتمالاً ماه‌های آینده درباره آنها اطلاع‌رسانی می‌شود، در کوتاه‌مدت و پیش از سال ۲۰۲۳ میلادی به دست مصرف‌کننده نمی‌رسد و عملیات نهایی انتقال، سه سال دیگر طول می‌کشد.

به عبارت دیگر، این اکتشاف‌های گازی، در کوتاه‌مدت، سود و تأثیر اقتصادی آشکاری نخواهد داشت. اما آنچه تغییر خواهد یافت، این است که دولت ترکیه، برای دستیابی به منابع گاز وارداتی، ناچار به مراجعه به کشورهای مختلف و تنوع در خرید نخواهد بود و در جریان مذاکرات جدید خرید و واردات گاز، با توانمندی بیشتر و دست پرتر پشت میز خواهد نشست.

برای نمونه، یکی از پیامدهای سیاسی این اکتشاف این است که ترکیه پس از بروز برخی اختلاف‌نظرها با روسیه در پرونده‌های منطقه‌ای سوریه و لیبی، همچون گذشته، نیازمند توافق گازی بلندمدت با مسکو نخواهد بود.

این در حالی است که ترکیه در واردات گاز از ایران نیز تا حدودی، به امضای قراردادهای کوتاه‌مدت، اشتیاق بیشتری نشان خواهد داد و نیاز به قرارداد طولانی‌مدت ندارد.

از این واقعیت هم نباید گذشت که ترکیه به‌دلیل خرید گاز و واردات انرژی از ایران، همواره زیر بار فشارهای آمریکا بوده و در شرایط جدید، بخش مهمی از این فشار کاسته می‌شود.

حقی اویغور

رئیس مرکز ایران شناسی آنکارا موسوم به «ایرام»