گول بارش‌های مطلوب را نخوریم؛ خشکسالی ادامه دارد

ایسنا: رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو با اشاره به انواع خشکسالی گفت: اگرچه با توجه به بارش‌های اخیر خشکسالی هواشناسی و کشاورزی تا حدود زیادی رفع شده است اما خشکسالی هیدرولوژی همچنان ادامه دارد بنابراین مصرف بهینه آب همچنان باید در دستور کار باشد.

مهدی رهنما با اشاره به انواع خشکسالی اظهارکرد: در اوایل دهه ۱۹۸۰ درخصوص مفهوم خشکسالی بیش از ۱۵۰ تعریف از خشکسالی منتشر شده است. این تعاریف نشان دهنده تفاوت ها در مناطق، نیازها و رویکردهای انضباطی است. این تعاریف را می توان براساس چهار رویکرد اساسی برای اندازه گیری خشکسالی دسته بندی کرد؛ هواشناسی، هیدرولوژیک، کشاورزی و اجتماعی-اقتصادی. سه رویکرد اول با روش‌هایی برای اندازه‌گیری خشکسالی به عنوان یک پدیده فیزیکی سروکار دارند. آخرین مورد به خشکسالی از نظر عرضه و تقاضا می‌پردازد و اثرات کمبود آب را در سیستم‌های اجتماعی-اقتصادی ردیابی می‌کند.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو با اشاره به تعریف خشکسالی هواشناسی و کشاورزی گفت: با کاهش بارش نسبت به مقادیر نرمال در یک منطقه یا حوضه آبریز «خشکسالی هواشناسی» رخ می‌دهد که کم شدن ورودی آب به پشت سدها از اولین پیامدهای آن است. اگر کاهش بارش با افزایش دما همراه شود و تداوم یابد، تبخیر و تعرق زیاد می‌شود و نیاز گیاه به آب افزایش می‌یابد و در نتیجه «خشکسالی کشاورزی» به‌ویژه رخ می‌دهد علاوه بر آن پوشش گیاهی کاهش زیادی می‌یابد. در نتیجه منابع غذایی کمتر می‌شود.

وی ادامه داد: اگرچه با توجه به بارش‌های اخیر خشکسالی هواشناسی و کشاورزی تا حدود زیادی رفع شده است اما خشکسالی هیدرولوژیک و به تبع آن خشکسالی اجتماعی-اقتصادی همچنان ادامه دارد بنابراین بایستی نهادها و سازمان‌های مسئول در این زمینه همچنان برنامه‌ریزی جهت مقابله با آثار خشکسالی و افزایش تاب آوری در برابر پدیده خشکسالی را در دستور کار قرار دهند.

به گفته رهنما با تشدید کاهش ورودی آب به پشت سدها، برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی برای مدت طولانی و کاهش ذخایر برفی، خشکسالی هیدرولوژیک به وقوع می‌پیوندد که اثرات منفی آن بسیار عمیق‌تر از دو خشکسالی قبلی است. در حال حاضر خشکسالی هیدرولوژیکی در سطح کشور همچنان به قوت خود باقیست.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو اضافه کرد: خشکسالی هیدرولوژیک طی مدت زمان طولانی اتفاق می‌افتد و سالهای متمادی باید بارش‌های بیش از حد نرمال داشته باشیم تا بخشی از خشکسالی هیدرولوژیک جبران شود چراکه در این نوع خشکسالی منابع آب زیرزمینی کاهش زیادی پیدا می‌کنند و آبخوان‌ها خشک می‌شوند این در حالیست که خشکسالی هیدرولوژیک موجب شده است که بسیاری از آبخوان‌های کشور خشک شوند و خلل و فرج داخل خاک از بین رفته است بنابراین زمان زیادی برای بازیابی آن نیاز است.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو با اشاره به آمار منتشر شده از وضعیت بارش کشور در روزهای اخیر گفت: این آمار مقایسه‌ای با مقادیر نرمال بلندمدت بارش است. بر اساس آخرین آمار، میزان بارش از ابتدای سال آبی جاری تنها حدود ۳ درصد کمتر از وضعیت نرمال است که با بارش‌های پیش بینی شده طی روزهای آتی این میزان کم‌بارشی نیز جبران خواهد شد.

رهنما تاکید کرد: با وجود این بارش‌ها ما همچنان دچار خشکسالی هیدرولوژیکی هستیم. به عنوان نمونه تهران حدود ۳۵ تا۴۰ درصد نسبت به میانگین بلندمدت کم‌بارشی دارد بنابراین ضروری است توجه افکار عمومی به این نکته جلب شود که ما همچنان با خشکسالی و عوارض ناشی از آن دست به گریبان هستیم.

وی در ادامه گفت: مزارع دیم تاثیر قابل توجهی از بارندگی‌های بهاره نمی‌پذیرند و بیشترین تاثیر در مزارع دیم، از بارندگی فصل پاییز و اوایل زمستان است که به دلیل کمبود بارش در سال گذشته به بخشی از مزارع دیم در سطح کشور خسارت وارد شد. اثر این بارش‌های فصل بهار در مزارع کشت آبی مناسب است.

رهنما تصریح کرد: با توجه به اینکه بارش‌های بهاری سال جاری نسبت به سال قبل افزایش داشته و تقریبا معادل شرایط نرمال بارشی در این بازه زمانی از سال است، این بارندگی‌ها در افزایش سطح آب‌های زیرزمینی و میزان آب‌های جاری تاثیرگذار بودند و اثر مثبتی را بر مزارع آبی گذاشتند.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو تاکید کرد: تاثیر بارش‌های بهاره نسبت به بارش‌های زمستانه بر کاهش خشکسالی متفاوت است چراکه بارش‌های زمستانه به‌ویژه در ارتفاعات به‌صورت برف است و طی زمان طولانی تری در فصل بهار و گاهی تابستان ذوب می‌شود و باعث تداوم جریان رواناب در رودخانه‌ها می‌شود و منابع آبی پایدارتری هستند اما بارش‌های بهاره بیشتر به‌صورت باران است که باعث ایجاد رواناب‌های سطحی می‌شوند.

رهنما در پایان تاکید کرد: با توجه به اینکه ایران در اقلیم خشک و نیمه‌خشک قرار دارد و چند سال متوالی با انواع خشکسالی دست به گریبان بوده است، لازم است همچنان مدیریت منابع آب، برنامه‌ریزی جامع برای بهبود شبکه انتقال آب، کاهش مصرف بی‌رویه آب زیرزمینی در دستور کار ما باشد و گمان نکنیم شرایط منابع آبی کشور مانند گذشته است و می‌توانیم همچنان از آن بی‌رویه استفاده کنیم.