دانشمندان با اصلاح ژن‌ها به درمان نابینایی ارثی نزدیک شدند

ایتنا - هیچ درمانی برای ال‌سی‌ای وجود ندارد، اما اکنون شواهدی در دست است که نشان می‌دهد ابزار ویرایش ژن معروف کریسپر را می‌توان بدون ایجاد خطرات جدی، برای بهبود بینایی افراد مبتلا به این بیماری استفاده کرد. 

نتایج کارآزمایی‌های اولیه‌ یک تحقیق نشان می‌دهد نوعی درمان «کریسپر» CRISPR(فناوری برای اصلاح ژن‌های معیوب که به دانشمندان اجازه می‌دهد بخش‌های خاصی از دی‌ان‌ای را به‌دقت تغییر دهند) که مستقیم به درون چشم تزریق می‌شود، درمان شایع‌ترین نوع نابینایی ارثی را در کودکان نوید می‌دهد. نتایج کارآزمایی اولیه این مطالعه ششم مه در مجله پزشکی «نیو اینگلند» (New England Journal of Medicine) منتشر شد.

این شکل از دست دادن بینایی که «‌آموروز مادرزادی لبر» یا ال‌سی‌ای (LCA) نامیده می‌شود، اغلب از بدو تولد مشهود است و به دلیل اختلال عملکرد یا مرگ سلول‌های حساس به نور به نام «گیرنده‌های نور در شبکیه» در پشت چشم، رخ می‌دهد. چنین مشکلاتی در پی جهش در یکی از حداقل ۲۰ ژن مختلف به وجود می‌آیند.

هیچ درمانی برای ال‌سی‌ای وجود ندارد، اما اکنون شواهدی در دست است که نشان می‌دهد ابزار ویرایش ژن معروف کریسپر را می‌توان بدون ایجاد خطرات جدی، برای بهبود بینایی افراد مبتلا به این بیماری استفاده کرد.

دکتر مایک پنسی، یکی از نویسندگان گزارش و محقق در در دانشگاه علوم و بهداشت اورگان، در ایمیلی به لایوساینس گفت: «نتایج این را نوید می‌دهند که می‌توان از درمان کریسپر برای بیماری‌های ارثی چشم استفاده کرد.» او خاطرنشان کرد: «البته این فقط شروع است و کارهای بیشتری لازم است، اما اثبات مفهوم هیجان‌انگیز است.»

این کارآزمایی همچنین از این جهت قابل‌توجه است که اولین بار بود درمان مبتنی بر کریسپر مستقیم به داخل بدن یک فرد تزریق می‌شد. در موارد پیشین، سلول‌ها را از بدن بیمار خارج می‌‌‌کردند و پس از ویرایش و اصلاح ژن‌ها در آزمایشگاه، به بدن بیمار بازمی‌گرداند.

در این کارآزمایی، ۱۴ شرکت‌کننده، ۱۲ بزرگسال و دو کودک، شرکت کردند که همه در ژن سی‌پی‌ای ۲۹۰ جهش خاصی داشتند که بر اکثر بیماران مبتلا به ال‌سی‌ای تاثیر می‌گذارد. برای تمام شرکت‌کنندگان، به آن چشمی که بیشترین کاهش بینایی را داشت، یک واحد از درمان کریسپر به نام ادیت‌ــ ۱۰۱ (EDIT-101) تزریق شد. چشم دیگر هر فرد به عنوان گروه مقایسه در نظر گرفته شد تا بتوان اثر درمان را با قبل مقایسه و اثربخشی درمان را ارزیابی کرد.


ادیت‌ــ ۱۰۱ راهنماهای مولکولی کوچکی (guide RNAs) دارد که نوعی «قیچی‌ مولکولی» به نام آنزیم کاس۹ (Cas9) را به سمت ژن‌های جهش‌یافته سی‌ای‌پی ۲۹۰ هدایت می‌کند. این قیچی بخش‌های معیوب ژن را از بین می‌برد و در نتیجه عملکرد آن را بازیابی می‌کند.

پس از این درمان، شرکت‌کنندگان به مدت یک سال هر سه‌ ماه یک‌ بار تحت آزمایش‌های بینایی قرار گرفتند و سپس به مدت دو سال این بار نه چندان منظم، تحت نظر بودند. در پایان این دوره آزمایشی، ۱۱ نفر از ۱۴ شرکت‌کننده، دست کم در یک آزمون بینایی‌سنجی بهبود محسوس و قابل‌اندازه‌گیری داشتند، در حالی که شش نفر از آن‌ها در دو آزمون یا بیشتر بهبود نشان دادند. یکی از شرکت‌کنندگان هم گزارش کرد که توانسته است گوشی‌اش را که در جای اشتباه گذاشته بود، پیدا کند و چراغ‌های کوچک روی دستگاه قهوه‌سازش را ببیند؛ کارهایی که قبل از این درمان نمی‌توانست انجام دهد.

محققان توضیح دادند افرادی که در آن‌ها بهبود قابل‌ارزیابی و اندازه‌گیری حاصل نشد، عموما در مراحل پیشرفته‌تری از بیماری قرار داشتند و سلول‌های‌ آن‌ها از همان ابتدا هم اختلال عملکرد زیادی داشت.

هیچ‌ یک از شرکت‌کنندگان با عوارض جانبی نامطلوب در روند درمان مواجه نشدند.

دکتر پنسی می‌افزاید که این درمان هنوز کامل نیست و اگرچه ادیت‌ــ ۱۰۱ می‌تواند سلول‌های موجود در شبکیه را درمان کند، نمی‌تواند سلول‌هایی را که قبلا از بین رفته‌اند، احیا کند. این بدان معنا است که شرکت‌کنندگان ممکن است تا حدی بینایی‌شان را بازیابند، اما بینایی آن‌ها همچنان ضعیف است و برای تکمیل درمان‌ به پژوهش‌های بیشتر نیاز است.