عمل پیوند قرنیه ؛ کاربرد، انواع، بهبود و عوارض

آیا می‌دانید عمل پیوند قرنیه به چه دلایلی انجام می‌شود؟ قرنیه لایه‌ای شفاف در جلوی چشم است که اهمیت زیادی در بینایی دارد. قرنیه به تمرکز نور در چشم کمک می‌کند که از لایه‌های سلولی ساخته شده‌است. این لایه‌ها از چشم محافظت می‌کند و دید شفافی را ارائه می‌دهند. برای ارائه دید بهتر، قرنیه باید شفاف، صاف و سالم باشد. اگر این قسمت از چشم زخمی یا متورم شود یا آسیب ببیند، نور به‌خوبی در چشم متمرکز نمی‌شود و در نتیجه تار می‌بینید. اگر قرنیه قابل ترمیم نباشد، چشم‌پزشک جراحی پیوند قرنیه یا کراتوپلاستی را پیشنهاد می‌دهد. عمل پیوند قرنیه در ادامه به طور کامل به عمل پیوند قرنیه، انواع آن و دیگر موضوعات مرتبط می‌پردازیم.

عمل پیوند قرنیه چیست؟

جراحی پیوند قرنیه، یکی از انواع عمل چشم است که به‌منظور جایگزینی بخشی از قرنیه خود فرد با بافت قرنیه اهدایی انجام می‌شود. به‌وسیله پیوند قرنیه، بینایی فرد بازیابی می‌شود، درد کاهش می‌یابد و ظاهر قرنیه‌ی آسیب‌دیده بهبود می‌یابد. اکثر جراحی‌های پیوند قرنیه موفقیت‌آمیز هستند، اما مانند دیگر انواع عمل‌های پیوند عضو خطر بروز عوارضی مانند رد قرنیه اهداکننده وجود دارد.

انواع عمل پیوند قرنیه

در عمل پیوند قرنیه، پزشک تمام یا بخشی از ضخامت قرنیه بیمار را برداشته و بافت اهدایی سالم را جایگزین آن می‌کند. این عمل، روش‌های مختلفی دارد و انتخاب روش مناسب هر بیمار، به عهده چشم‌پزشک است. روش‌های معمول کراتوپلاستی عبارت‌اند از:

۱. پیوند قرنیه نافذ (PK)

اگر هر دولایه جلویی و داخلی قرنیه آسیب‌دیده باشند، ممکن است تمام قرنیه نیاز به تعویض داشته باشد. در این روش، جراح به‌منظور برداشتن دیسکی کوچک از بافت قرنیه، تمام ضخامت قرنیه غیرطبیعی یا معیوب را برش می‌دهد.

در این عمل برای ایجاد برش دایره‌ای دقیق، از ابزار خاصی استفاده می‌شود. سپس قرنیه اهدایی که به‌طور متناسب برش خورده‌است در جای خالی قرار می‌گیرد. بعد از آن جراح، قرنیه جدید را در جای خود بخیه می‌زند. بخیه‌ها هم پس از مدتی جدا می‌شوند. این روش دوره نقاهت طولانی‌تری دارد و بازیابی بینایی کامل ممکن است یک سال یا بیشتر طول بکشد. در روش PK خطر رد قرنیه نسبت به دیگر روش‌ها بیشتر است.

۲. پیوند قرنیه اندوتلیال (EK)

در این روش بافت بیمار از لایه‌های پشتی قرنیه از جمله اندوتلیوم و لایه نازکی به نام غشاء دسمه که از اندوتلیوم در برابر آسیب و عفونت محافظت می‌کند، جدا می‌شود. سپس بافت اهدایی جایگزین بافت برداشته شده می‌شود. دو نوع عمل پیوند قرنیه اندوتلیال وجود دارد:

کراتوپلاستی اندوتلیال دسمه به روش تراش (DSEK): در این روش حدود یک‌سوم قرنیه با بافت اهدایی جایگزین می‌شود.کراتوپلاستی اندوتلیال غشای دسمه (DMEK): در این روش از لایه بسیار نازک‌تری از بافت اهدایی استفاده می‌شود. بافت مورداستفاده در DMEK بسیار نازک و شکننده است. این روش دشوارتر و متداول‌تر از روش اول است.

۳. پیوند قرنیه لایه‌ای قدامی (ALK)

در این نوع، جراح با دو روش مختلف بافت معیوب را از لایه‌های جلویی قرنیه (از جمله اپیتلیوم و استروما) جدا می‌کند، اما لایه اندوتلیال پشتی در جای خود باقی می‌ماند. عمق آسیب قرنیه، نوع ALK مناسب را مشخص می‌کند.

در پیوند قرنیه لایه‌ای قدامی سطحی (SALK)، تنها لایه‌های جلویی قرنیه جایگزین می‌شود و استروما سالم و اندوتلیوم دست‌نخورده باقی می‌مانند. اما در مواقعی که آسیب به قرنیه عمیق‌تر باشد و تا استروما گسترش‌یافته است، پیوند لایه‌ای قدامی عمقی (DALK) مورداستفاده قرار می‌گیرد و بافت اهدایی سالم در جای خالی پیوند زده می‌شود. زمان بهبودی پس از جراحی در این روش کوتاه‌تر از دیگر روش‌هاست. خطر رد قرنیه اهدایی هم در این روش کمتر است.

علل جراحی قرنیه چشم

برخی از بیماری‌های شایع چشم مثل نزدیک بینی یا آستیگماتیسم با کمک عینک یا لنز بهبود می‌یابند. در شرایط خاصی، عینک یا لنزهای تماسی نمی‌توانند در بهبود بینایی و یا التیام التهابات مؤثر باشند. برخی از بیماری‌های شایع چشم هم می‌توانند بر سلامت قرنیه تأثیر گذاشته و بینایی شما را با مشکل مواجه کنند. برای درمان برخی از شرایط پزشکی مرتبط با بینایی حتما به عمل پیوند قرنیه نیاز است. برخی از این مشکلات عبارت‌اند از:

صدمه ناشی از عفونت‌ها، مانند تب‌خال چشمی و یا کراتیت قارچیصدمه ناشی از تریشیازیس که شرایطی است که مژه‌ها به سمت داخل چشم رشد کرده و به قرنیه برخورد می‌کنندبیماری‌های ارثی مانند دیستروفی فوکسبیماری‌های چشمی مانند قوز قرنیه پیشرفتهنازک‌شدن و نامنظمی شکل قرنیهعوارض نادر جراحی لیزرسوختگی شیمیایی قرنیه و آسیب ناشی از جراحت چشمنارسایی قرنیه به‌دلیل عوارض جراحی آب مروارید.

کاندیدهای مناسب پیوند قرنیه

بیمارانی که بیماری قرنیه دارند یا درگذشته پیوند قرنیه ناموفق داشته‌اند، می‌توانند کاندیدای مناسبی برای پیوند قرنیه باشند. تشخیص اینکه فرد کاندید مناسبی برای پیوند قرنیه است یا خیر، بر عهده چشم‌پزشک است. معمولا در موقعیت‌های زیر، پزشک عمل پیوند قرنیه را بر روی فرد انجام خواهد داد:

بصری: به‌منظور بهبود بینایی به‌وسیله جایگزینی بافت مات با بافت اهدایی سالمترمیمی: حفظ آناتومی و یکپارچگی قرنیه در بیماران مبتلا به نازک‌شدگی استروما و همچنین بازسازی آناتومی چشمدرمانی: برداشتن بافت ملتهب قرنیه در بیمارانی که با آنتی‌بیوتیک‌ها و ضد ویروس‌ها بهبود پیدا نکرده‌اند. زیبایی: بهبود ظاهر قرنیه در بیمارانی که به دلیل صدمه، بافت قرنیه مات یا سفید شده‌است.

کاندیدای مناسب اهداکننده بافت قرنیه

قرنیه‌های مورداستفاده در پیوند قرنیه، از چشم افرادی که فوت کرده‌اند، جدا می‌شود. قرنیه افرادی که به دلایل ناشناخته فوت کرده‌اند یا مبتلا به بیماری‌هایی بوده‌اند که قابل‌گسترش است، از طرف جراحان رد می‌شود. همچنین قرنیه افرادی که جراحی چشم و یا بیماری‌های مرتبط با چشم داشته‌اند، هم پذیرفته نمی‌شود. برخلاف اندام‌هایی مانند کبد و کلیه، برای پیوند قرنیه نیازی به تطبیق بافت نیست، به همین دلیل برای این کار نیاز به زمان انتظار زیادی نیست.

تا ده سال پیش، جراحان قرنیه‌های اهدایی افراد بالای ۶۵ سال را رد می‌کردند، اما تحقیقات نشان داد که استفاده از قرنیه افراد ۳۴ تا ۷۱ ساله حدود ۱۰ سال برای اکثر گیرندگان سالم خواهد ماند و میزان موفقیت آن ۷۵% است.

امروزه بیشتر قرنیه‌های اهدایی در این محدوده سنی هستند و یک‌سوم آن‌ها متعلق به افراد ۶۱ تا ۷۰ ساله است. اما ازآنجایی‌که ثابت شده‌است که قرنیه افراد زیر ۳۴ سال برای افرادی که سن پایین‌تری دارند، کارایی بهتری دارد، توصیه می‌شود که قرنیه‌های اهداکنندگان زیر این سن، برای گیرندگان جوان‌تر مورداستفاده قرار گیرد.

برای اهدای قرنیه نیازی به تطبیق بافت نیست و زمان انتظار بالایی ندارد. بهترین کاندیداها برای اهدای قرنیه افراد زیر ۶۰ سال هستند.

نحوه انجام عمل پیوند قرنیه

زمانی که تصمیم به عمل پیوند قرنیه گرفتید، پزشک تاریخی را برای انجام عمل انتخاب می‌کند. باید حتما قبل از عمل در مورد داروهای مصرفی خود به پزشکتان اطلاع دهید. اگر از داروهای رقیق‌کننده خون استفاده می‌کنید، ممکن است لازم باشد تا قبل از عمل، مصرف آن‌ها را متوقف کنید. همچنین ممکن است لازم باشد که قبل از عمل جهت انجام چکاپ کلی بدن به‌منظور آگاهی از آمادگی لازم برای انجام کاراتوپلاستی، به پزشک عمومی مراجعه کنید.

لازم است بدانید که پیوند قرنیه به‌صورت سرپایی انجام می‌شود. در روز عمل پزشک قطره‌ای را در چشم شما می‌ریزد. سپس برای جراحی، از بیهوشی موضعی یا عمومی استفاده می‌کند، تا دردی را احساس نکنید.

بعد از بیهوشی بیمار، پزشک دستگاهی را بر روی چشم قرار می‌دهد تا آن را باز نگه دارد. در حین عمل باوجوداینکه چشمتان باز است، اما به‌دلیل بیهوشی تقریبا چیزی را نمی‌بینید. پس از جراحی چشم‌پزشک محافظی را بر روی چشم قرار می‌دهد، تا چشم را از خطرات محیطی دور نگه دارد. سپس تا زمانی‌که کادر درمان مطمئن نشده‌اند که به‌طورکامل از حالت بیهوشی خارج شده‌اید، تحت‌نظر خواهید بود و پس از آن می‌توانید با خیال راحت به منزل خود بازگردید.

یک روز پس از جراحی باید به مطب چشم پزشک مراجعه کنید تا چشمان شما را بررسی کند. ممکن است نیاز باشد تا بخیه‌ها را بکشد. این بستگی به‌سرعت بهبودی، سلامت چشم و نوع بخیه‌ها دارد.

مراقبت‌های قبل از عمل پیوند قرنیه

قبل از کراتوپلاستی نیاز به مراقبت خاصی از چشم ندارید. تنها ممکن است بسته به شرایط سلامت چشم و قرنیه، پزشک مصرف آنتی‌بیوتیک و قطره چشمی را به‌منظور کسب آمادگی بهتر برای انجام پیوند، تجویز کند.

مراقبت‌های بعد از عمل پیوند قرنیه

در حین بهبودی پس از جراحی برای مراقبت از چشم خود موارد زیر را رعایت کنید:

پزشک احتمالا به‌منظور کاهش التهاب و عفونت، قطره‌های چشمی را تجویز می‌کند. قطره چشمی را دقیقا مطابق تجویز پزشک استفاده کنید.از مالیدن یا فشار دادن چشم خود اجتناب کنید.در صورت نیاز و پس از پرسش از چشم پزشک، از داروهای مسکن بدون نسخه استفاده کنید.برای محافظت از چشمان خود تا زمانی‌که لایه بالایی قرنیه بهبود می‌یابد، از عینک یا محافظ چشم استفاده کنید.از چشم‌پزشک خود در مورد اینکه چه مدت پس از جراحی می‌توانید به روال عادی زندگی خود بازگردید، سؤال کنید.بسته به نوع پیوند، ممکن است نیاز باشد تا برای مدتی پس از جراحی به پشت بخوابید. این کار به جای‌گیری بهتر قرنیه اهدایی در جای خود کمک می‌کند.اگر سؤالی در مورد نحوه مراقبت از خود در خانه دارید، با چشم‌پزشکتان تماس بگیرید.

عمل پیوند قرنیه نیازی به آمادگی قبل از عمل خاصی ندارد و بعد از عمل باید داروهای تجویزی را طبق دستور پزشک مصرف کنید و تا مدتی از عینک استفاده کنید.

روش‌های انجام عمل پیوند قرنیه

جراح روش پیوند قرنیه اهدایی سالم را بر اساس نیاز خاص شما انتخاب می‌کند. در برخی موارد ممکن است جراح یک قسمت دایره‌ای از قرنیه را برداشته و آن را با قسمتی از قرنیه اهدایی جایگزین کند و بخیه بزند. گاهی هم تنها یک‌لایه بسیار نازک از سلول‌ها، از جلوی قرنیه جدا می‌شود و با بافت اهدایی جایگزین می‌شود. در مواردی هم تنها لایه داخلی آسیب‌دیده قرنیه برداشته می‌شود و یک قسمت دایره‌ای نازک از بافت اهدایی در سطح پشت قرنیه قرار می‌گیرد. گاهی ممکن است پزشک سایر مشکلات چشمی مانند آب مروارید را هم طی همان جراحی ترمیم کند.

مشکلات و عوارض جراحی قرنیه چشم

به‌طورکلی پیوند قرنیه یک روش جراحی نسبتا بی‌خطر است، اما مانند دیگر جراحی‌ها، احتمال بروز عوارض وجود دارد. مشکلات و عوارض احتمالی عبارت‌اند از:

پس‌زدن پیوند قرنیهعفونت شدید چشم (اندوفتالمیت)خونریزیفشار بالا در چشم (گلوکوم)کدر شدن عدسی چشم (آب مروارید)تورم قرنیهجداشدگی قرنیه جدیدالتهاب چشمعیوب انکساریعفونت‌های شدید سطح چشم (زخم چشم یا آبسه)جداشدگی شبکیه.

پس زدن پیوند قرنیه

پیوند قرنیه موفق‌ترین پیوند بافتی است، اما بازهم در حدود ۱ از هر ۱۰ پیوند یعنی ۱۰%، سیستم ایمنی بدن به بافت اهدایی حمله می‌کند که به این وضعیت پس زدن پیوند قرنیه می‌گویند. ازآنجاکه در روش‌های DSEK و DMEK از بافت اهدایی بسیار کمی استفاده می‌شود، خطر رد پیوند با این روش‌ها بسیار کمتر است. اما درهرصورت اگر پس زدن پیوند زود تشخیص داده شود، می‌توان در ۹۰% از موارد پس زدن پیوند جلوگیری کرد. تحقیقات نشان می‌دهد که داشتن گلوکوم و تورم قرنیه مرتبط با جراحی آب مروارید می‌تواند شانس پس زدن قرنیه را بالا ببرد.

شناخت علائم هشداردهنده رد پیوند قرنیه اولین گام در جلوگیری از شکست عمل پیوند است:

قرمزیحساسیت شدید به نورکاهش بیناییدرد.

علائم ممکن است در اوایل و یا حتی چند سال بعد از جراحی رخ دهد. در صورت رد پیوند، می‌توان جراحی را مجددا انجام داد.

عمل پیوند قرنیه یکی از موفق‌ترین عمل‌های پیوند با نرخ موفقیت ۹۰% است که در صورت تشخیص سریع رد پیوند، تا حد زیادی می‌توان پس‌زدن پیوند را معکوس کرد.

روش‌های جایگزین پیوند قرنیه کدام است؟

روش‌های جایگزینی هم برای عمل پیوند قرنیه وجود دارد که بسته به شرایط بیمار و تشخیص چشم پزشک می‌توان از آنها استفاده کرد. این روش‌ها عبارت‌اند از:

لنزهای تماسی: ممکن است برای به تأخیر انداختن و یا رفع نیاز به پیوند قرنیه در هنگام بروز اختلالات قرنیه از لنزهای تماسی استفاده شود.کراتکتومی فتوتراپی: بیماری‌های که تنها سطح قرنیه را تحت تأثیر قرار می‌دهند را می‌توان با عمل جراحی به نام کراتکتومی فوتوتراپی (PTK) درمان کرد. با این حراجی می‌توان بی‌نظمی‌های سطح چشم را از بین برد.بخش‌های حلقه‌ای داخل قرنیه: در اختلالاتی که در آن‌ها اصلاح بینایی با استفاده از لنزهای تماسی امکان‌پذیر نیست، از این روش به‌منظور ازبین‌بردن نزدیک‌بینی و آستیگمات، مورداستفاده قرار می‌گیرد. در این روش برشی در قرنیه ایجاد می‌شود و دو بخش حلقه‌ای هلالی یا نیمه دایره‌ای در بین لایه‌های استرومای قرنیه قرار می‌گیرد.پیوند متقابل کلاژن قرنیه: این روش ممکن است نیاز به پیوند را در قوز قرنیه و اکتازی پس از لیزیک به تأخیر انداخته یا به‌طورکلی از بین ببرد.

سؤالات متداول شما

تا به اینجای مطلب تمامی نکات و جوانب پیوند قرنیه، انواع آن، روش انجام و عوارض این عمل چشم را با هم مرور کردیم. در ادامه به تعدادی از سؤالات پرتکرار شما پاسخ می‌دهیم.

نتیجه‌گیری و راهنمای مراجعه به پزشک

عمل پیوند قرنیه یکی از انواع عمل چشم است که در آن پزشک قرنیه بیمار را به‌صورت کامل یا بخشی از آن را با قرنیه اهداکننده جایگزین می‌کند. پیوند قرنیه نسبت به دیگر عمل‌های پیوند عضور درصد موفقیت بسیار خوبی دارد. تقریبا ۹۰% از موارد پیوند قرنیه با موفقیت انجام می‌شوند و در ۱۰% باقی‌مانده هم اگر رد پیوند سریع تشخیص داده شود، می‌توان تقریبا در ۹۰% موارد آن را معکوس کرد.

این عمل با روش‌های مختلفی انجام می‌شود که به شرایط بیمار و قرنیه‌ی اهدایی بستگی دارد. به طور خلاصه می‌توان گفت که بیماری‌های مرتبط با قرنیه رایج هستند و به‌طور مستقیم بر روی بینایی تأثیر می‌گذارند. اگر درمان‌های غیرتهاجمی یا کمتر تهاجمی کمکی نکند، پیوند قرنیه می‌تواند برای بهبود بینایی استفاده شود. درصد موفقیت پیوند قرنیه بسیار بالاست و از همین رو بسیاری از پزشکان برای درمان مشکلات قرنیه این روش را به بیماران پیشنهاد می‌دهند. انتخاب بهترین متخصص و جراح چشم تأثیر بسزایی در نتیجه نهایی دارد. برای پیداکردن بهترین چشم پزشک و جراح چشم می‌توانید از پنل پزشکان دکترتو اقدام کنید. همچنین هر سؤالی که در مورد پیوند قرنیه دارید را می‌توانید از طریق مشاوره تلفنی یا آنلاین دکترتو با چشم‌پزشکان برتر کشور مطرح کنید.

دکترتو مراقب سلامتی شماست!