آفریقا و فرصت ایران برای گسترش مناسبات (بخش نخست)

به گزارش سرویس بین المللی خبرگزاری صدا وسیما ،قاره آفریقا دومین قاره بزرگ جهان از لحاظ مساحت و جمعیت است که از شمال به دریای مدیترانه، از غرب به اقیانوس اطلس، از جنوب به آب های اقیانوس هند و اطلس و از شرق به اقیانوس هند و دریای سرخ محدود می شود.
طبق آمار جدید ، جمعیت آفریقا فراتر از یک میلیارد و دویست میلیون نفر است و در واقع می توان گفت تقریبا از هر شش نفر مردم کره زمین یک نفر در این قاره زندگی می کنند . آفریقا از نظر آداب و رسوم و تنوع فرهنگ ها نیز یکی از شاخص ‌ترین مناطق جهان بشمار می‌رود و سنت‌های پیچیده کشورهای مختلف قاره سیاه تبلوری از فرهنگ شفاهی این قاره محسوب می گردد که طی قرن‌ها سینه به سینه و از پدران به پسران انتقال یافته است. قاره آفریقا از نقطه نظر ثروت های خدادادی سرزمینی مملو از ذخایر معدنی گوناگونی است و بیش از 80 درصد الماس جهان ، 60 درصد معادن طلای دنیا ، 35 درصد منگنز ، 30 درصد کروم و 32 درصد ذخائر مس جهان در این قاره وجود دارد.

منابع انرژی
این قاره 20 تا 25 درصد پتانسیل هیدروالکتریک جهان را نیز در اختیار دارد و هرچند منابع عظیم انرژی نفت این قاره هنوز کاملاً کشف و بهره برداری نشده است ولی بنظر می رسد یک پنجم ذخائر نفتی جهان در این قاره نهفته باشد و کشورهای آفریقایی که در گروه تولیدکنندگان نفت قرار دارند، اکنون از ده کشور فراتر رفته اند.
قاره آفریقا طی دو دهه اخیر در عرصه های سیاسی و خصوصا اقتصادی به یکی از مناطق مهم راهبردی جهان و صحنه تقابل و رقابت کشورهایی همچون ایالات متحده آمریکا ، چین ، ژاپن ، فرانسه ، انگلستان ، ترکیه ، هند و برزیل مبدل شده است به گونه ای که بسیاری از تحلیل گران هزاره سوم را هزاره آفریقا نامیده اند.
علت اصلی این امر نیز بهبود نسبی وضعیت اقتصادی و شاخصه های عمومی حاصله از آن است از این روی با وجود فقر عمومی و مشکلات اقتصادی ثابت این قاره، طی یک دهه اخیر وضعیت اقتصادی آفریقا تا حدودی بهبود یافته و رشد ناخالص ملی در برخی از کشورها همچون آنگولا ، موزامبیک ، گینه استوائی ، جمهوری دمکراتیک کنگو و اتیوپی که در زمره فقیرترین کشورهای جهان بشمار می رفته اند بصورت قابل ملاحظه ای افزایش یافته که این امر نویدبخش پیشرفت هایی در آینده اقتصاد این کشورها محسوب می شود.
به موازات آن براساس آمارهای صندوق بین المللی پول و بانک جهانی در سال های 2017 و 2016 بخش هایی همچون مخابرات، بانکداری و خرده ‌فروشی در کشورهای مختلف آفریقایی در حال رشد بوده و ساخت‌و‌ساز و پروژه های عمرانی نیز در کل قاره در حال افزایش است.
تحلیل گران امور آفریقا بخشی از موفقیت فرآیند رشد اقتصادی آفریقا را توسعه ثبات سیاسی کلان، ایجاد اصلاحات در اقتصاد خرد، کاهش موانع تجاری، خصوصی سازی موسسات اقتصادی دولتی، تقویت سیاست های نظارتی و تامین کسری بودجه کشورهای این قاره می دانند.

افزایش سرمایه گذاری های خارجی
بخش دیگری از توفیقات نسبی در بهبود ساختار اقتصادی کشورهای قاره آفریقا نیز به افزایش سرمایه گذاری های خارجی در این قاره باز می گردد بطوری که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در آفریقا، از میزان 9‌ میلیارد ‌دلار در سال 2000 به 62‌ میلیارد‌ دلار در سال 2008 و 200 میلیارد دلار در سال 2018 افزایش یافته است . این سرمایه گذاری ها همواره منافع مالی هنگفتی نیز بدنبال داشته است بطوری که کشورهای مختلف اروپایی، ایالات متحده آمریکا، ژاپن ، برزیل ، هند ، ترکیه و چین با مطالعه دقیق فرهنگ و آداب و رسوم مناطق گوناگون قاره آفریقا سرمایه‌گذاری‌های گسترده ای را در کشورهای مختلف آفریقایی انجام داده‌ و از این رهگذر منافع اقتصادی عظیمی را عاید شرکت‌های چند ملیتی متعلق به کشورهای خود ساخته اند.
بر اساس آمار موجود تنها طی 10 سال گذشته کشورهای اروپایی، آمریکای شمالی و خاور دور از طریق انجام پروژه‌های عظیم عمرانی و صنعتی در کشورهای مختلف آفریقایی عاید صد‌ها میلیارد دلار سود عاید خود ساخته و سیل کالاهای صنعتی ساخت این کشورها - متناسب با فرهنگ و آداب و رسوم کشورهای گوناگون آفریقایی- وارد بخش های مختلف قاره آفریقا گردیده است که البته در این زمینه جمهوری خلق چین پیشگام و پیشتاز می باشد.

ظرفیت های آفریقا در نظام بین الملل:

1-جایگاه مهم قاره آفریقا در نظام بین الملل

2-یک چهارم مجموع کشورهای عضو سازمان ملل

3-تامین کننده نیمی از منابع اولیه صنایع کشورهای پیشرفته

4-بازار بزرگ کالاهای تولیدی کشورهای صنعتی

5-دارا بودن 20 درصد از ذخائر جهان

6-تقویت تدریجی اتحاد و همگرائی منطقه ای

چشم انداز مناسبات ایران و آفریقا

با در نظر گرفتن شرایط حاکم و امکانات موجود کشور باید گفت در شرایط فعلی و مشکلات و محدودیت های ناشی از لغو یکجانبه قرارداد برجام توسط ایالات متحده؛ قاره آفریقا بازاری مطمئن و وسیع برای برون رفت از بسیاری از مشکلات اقتصادی موجود، مملو از فرصت های پیش بینی نشده و سود مطمئن توام با ریسک اندک برای بخش های دولتی و خصوصی می باشد.
این در شرایطی است که با وجود مناسبات نزدیک به چهل ساله ایران با آفریقا و اقدامات صورت گرفته در دولت های مختلف پس از انقلاب اسلامی در زمینه توسعه مناسبات تجاری اقتصادی با قاره آفریقا امروزه حجم مبادلات اقتصادی ایران با آفریقا هنوز به رقم یک میلیارد نائل نیامده و در بهترین شرایط گردش مالی ایران و آفریقا اعم از صادرات و واردات به 950 میلیون دلار رسیده است که این امر حکایت از جدی گرفته نشدن این بازار بسیار مستعد و رونق برای شرکت های دولتی و خصوصی است.

بخش عمده کالاهای صادراتی ایران به کشورهای مختلف آفریقایی طی دهه های اخیر را نفت، بوتان مایع، آهن و فولاد، قیر، پروپان مایع، متانول، محصولات پتروشیمی، کالاهای ساختمانی و سیمان و مقاصد عمده صادراتی ایران در قاره آفریقا را عمدتا کشورهای مصر، کنیا، سودان، آفریقای جنوبی، موزامبیک، تانزانیا، سومالی، ساحل عاج و تونس تشکیل داده اند .
علاوه بر آن موسسات دولتی و خصوصی ایران نمایشگاه‌هایی اختصاصی در برخی کشورها برگزار نموده و در نمایشگاه‌های بین‌المللی کشورهای آفریقایی نیز مشارکت داشته اند.
با این حال اهداف بزرگ پیش روی جمهوری اسلامی ایران در راستای تسهیل بخشی در روابط تجاری با آفریقا منجمله راه‌اندازی خطوط حمل و نقل دریایی به بنادر آفریقایی ، اعطای تسهیلات گمرکی به صادرکنندگان ، تاسیس مراکز تجاری در بخش های مختلف قاره آفریقا ، بازاریابی محصولات ایرانی در آفریقا ، برقراری روابط بانکی با بعضی از کشورهای هدف صادرات در قاره آفریقا و ... که همواره در دستور کار مقامات بلندپایه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران بوده هنوز عملیاتی نشده و دستاوردهای مورد انتظار برای برقراری روابط بخش‌های دولتی و خصوصی ایران با کشورهای قاره آفریقا نیز محقق نشده است.
این امر نیز عمدتا نشات گرفته از عدم وجود نقشه جامع اقتصادی ایران و آفریقا ، عدم حمایت دولت از بخش خصوصی در تجارت با قاره آفریقا ، وجود مشکلاتی بنیادی در زیرساخت‌های اقتصادی کشور نظیر روابط بانکی، حمل‌ و نقل، خط مستقیم کشتیرانی ، خطوط هوایی و عدم شناخت مناسب شرکت‌های ایرانی از نیازهای کشورهای آفریقایی می باشد.

================

نویسنده : امیر بهرام عرب احمدی- کارشناس مسائل آفریقا.

.